روزنامه ابتکار
1397/06/06
شهرام زرگر پر کارترین مترجم آثار «نیل سایمون» در گفت‌وگو با «ابتکار» از او نوشته‌هایش می گوید
«سایمون » ، راوی طبقه متوسط شهری استسیدحسین رسولی
خبر درگذشت «نیل سایمون» برای علاقه‌مندان به نمایشنامه‌های کمدی آمریکایی مانند یک تراژدی بود. او نمایشنامه‌نویس تحسین‌شده و موفق نیویورکی بود که در ۹۱ سالگی بر اثر عوارض بیماری دستگاه تنفسی در زادگاهش چشم از جهان فروبست. نیل سایمون در سال ۱۹۹۱ با نمایشنامه «گمشده در یانکرز» برنده جایزه پولیتزر شد.
سایمون از معدود نویسندگانی بود که تبدیل به ستاره‌ای درخشان در نمایشنامه‌نویسی شد و تنها نامش فروش بالای یک نمایش در سالن‌های «برادوی» را تضمین می‌کرد. به همین بهانه سراغ شهرام زرگر، استاد دانشگاه، پژوهشگر و مترجم آثار سایمون رفته‌ایم و با او درباره ویژگی‌های آثار سایمون گفت‌وگو کرده‌ایم.
ویژگی‌های مهم نمایشنامه‌های نیل سایمون چیست؟
کارهای نیل سایمون به دوران خاصی از تاریخ آمریکا برمی‌گردد. بحران اقتصادی مهمی در دهه ۱۹۶۰ شکل گرفت. با رشد بی امان مافیا هم علی‌الخصوص در شهرهایی مثل شیکاگو و نیویورک مواجه هستیم. در دهه ۱۹۳۰ سینمای صامت تبدیل به سینمای ناطق شد و این تاثیر بزرگی بر روی دنیای سرگرمی گذاشت. ترس و وحشت از سرخ‌ها و جریان‌های کمونیستی رشد کرد و آمریکا پیله‌ای از هراس را به دور مردم خود کشید. کمونیسم در دهه ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ رشد بزرگی داشت و در همان زمان آمریکا هم تبدیل به یک ابرقدرت شده بود. توجه داشته باشید که این کشور بمب اتم را بر سر مردم هیروشیما ریخت تا جنگ را به سود خود تمام کند. آمریکا احتیاج داشت تا با سرگرمی‌های مختلف اوقات فراغت مردم شهری خود را پر کند. سیرک‌ها به پایان دوران خود رسیده و سینما و تئاتر تبدیل به صنعتی پول‌ساز شده بودند. در این روزگار با این پیش‌زمینه بود که نویسندگانی مانند نیل سایمون و وودی آلن با شوخی‌نویسی آغاز به کار کردند. آثار آنها در کلوب‌ها، کاباره‌ها و کافه‌ها اجرا می‌شد. پدیده‌ای به نام «One-ma- show» یا همان «استندآپ کمدی» هم شکل گرفت و سایمون و آلن در این زمینه موفق شدند. سپس وودی آلن وارد سینما و در ژانر کمدی بسیار موفق شد. سایمون هم به سوی «برادوی» رفت که پایتخت تئاتر است. در زمانی گردش مالی برادوی قابل مقایسه با هالیوود بود. سایمون با نگارش اولین نمایش خود به نام «بیا در شیپورت بدم» (۱۹۶۱) به جامعه تئاتری آمریکا معرفی شد. این نمایش اجراهای پیاپی داشت. بعدا نمایش «پابرهنه در پارک» (۱۹۶۳) را هم نوشت. سایمون آثار موزیکال مختلفی هم نوشت و تبدیل به یکی از پول‌سازترین هنرمندان برادوی شد. شهرت او به حدی رسید که کارگردان‌ها برای به صحنه بردن کارهای او از هم سبقت می‌گرفتند. کارگردان بزرگی مانند «بیل نیکولز» بسیاری از نمایشنامه‌های سایمون را در برادوی اجرا کرد.
سایمون در دوره‌های مختلفی با الگو قرار دادن زندگی هم‌نسل‌های خود به آثار خویش غنا می‌بخشد. ابتدا مضمون «خلا عاطفی» جوان‌ها و مجردها در آثار او پر رنگ است. این مضمون برای دوران مجردی او هم میشود. سپس سایمون ازدواج می‌کند و مضمون «تفاوت سلیقه زوج‌‌های جوان» در آثارش عیان میشود. وی در ادامه زندگی از همسرش جدا میشود و مضمون‌هایی مانند «طلاق» و «مرگ همسر» در آثارش هویدا میشود. جوامع روبه‌رشد همیشه با دغدغه‌هایی مانند «فروپاشی خانواده» و «سقوط اخلاقی» و «خیانت‌های زن و شوهری» مواجه هستند که این مضمون‌ها هم در آثار سایمون مانند «عاقبت عشاق سینه‌چاک» (۱۹۶۹) به خوبی متبلور میشود. او وقتی سن و سالی پیدا می‌کند و کمی هم پیر میشود سراغ مضمون‌هایی مانند «تک‌افتادگی»، «بی‌پناهی»، «بازنشستگی» و «ترس بازنشسته‌ها از کمبودها و عوارض خدمات اجتماعی» می‌رود. این مضمون به خوبی در نمایشنامه «زندانی خیابان دوم» (۱۹۷۱) پرداخته شده است. بنابراین سایمون از زندگی خود و دوستانش بهره گرفته است. اما او به مسائل اجتماعی هم پشت نکرد. معضلاتی که از دوران باتلاق جنگ ویتنام در جامعه جاری بود، در نمایشنامه‌های او هم جاری است. مثلا سایمون در نمایشنامه «دختر یانکی» به هجو «روشن‌فکر چپ‌نما» و به عبارتی ایدئولوژی کمونیسم پرداخت که زمانی در جامعه آمریکایی پر طرفدار شده بود. در حقیقت، می‌توانم بگویم که آثار سایمون یک آیینه تمام‌نما از جامعه در حال گذار آمریکاست. آیینه‌ای که کمی هم ابعاد تصاویر را مثل آیینه محدب بزرگ‌تر نشان می‌دهد.
نیل سایمون به شدت در ایران پر طرفدار است. شاهد هستیم که آثار مختلفی هم از او روی صحنه می‌رود. تئاتری‌های روشن‌فکر ایران در گذشته به سوی نویسندگان چپ‌گرای اروپایی گرایش داشتند. از نویسندگان آمریکایی هم آثار آرتور میلر که به شدت انتقادی است و ویرانی رویای آمریکایی را هدف قرار می‌دهد مورد توجه بود. نویسنده‌ای مانند سایمون یک کمدی‌نویس قهار است که با افکار انتقادی تند و تیز فاصله دارد و از طبقه دیگر می‌نویسد. دلایل توجه به این نویسنده در ایران چیست؟
به زعم من، سایمون نه تنها در ایران بلکه در سرتاسر جهان نویسنده‌ای مشهور و محبوب است. او در کشورهایی مانند ژاپن، چین و کره در آسیای شرقی، اروپای غربی و حتی آمریکای جنوبی هم مورد توجه است. تقریبا آثار او در بیشتر کشورهای صاحب تئاتر اجرا میشود. نیل سایمون در ۱۰، ۱۵ سال اخیر، در ایران، مورد توجه بسیار زیادی قرار گرفته است. به نظرم دلیل اصلی این امر هم این که در سال‌های اخیر اجرای ژانر کمدی جدی‌تر شده است. کمدی در گذشته مورد توجه تئاتری‌ها نبود. نادیده‌گرفتن کمدی هم از دوران ارسطو تا روزگار معاصر قدمت دارد. ارسطو، فیلسوف یونانی، فن شعر را درباره تراژدی نوشته است. حتی یک سطر هم از نوشته‌های ارسطو درباره کمدی باقی نمانده است! یا او درباره کمدی چیزی ننوشته یا اینکه نوشته است و دیگران آن را جدی نگرفته‌اند. وی در فن شعر اشارات محدودی به نویسندگان کمدی دارد. تراژدی‌ها و دیگر ژانرهای نمایشنامه‌نویسی مسائل انسانی را در نظر می‌گیرند که در کمدی هم چنین است. نیل سایمون مسائل انسانی مانند رقابت، حسادت، عشق، مثلث عشقی، عشق سرخورده، عدم تفاهم، پس‌زده شدن توسط جامعه، کنار‌گذارده شدن در دوران بازنشستگی و...را در آثارش مورد توجه قرار داده است. در همین راستا، اعتقاد دارم که نمایشنامه «زندانی خیابان دوم» نمایشنامه «مرگ فروشنده» (۱۹۴۹) به نویسندگی «آرتور میلر» را به شکل یک کمدی درآورده است. در واقع، «مرگ فروشنده» که آخرین تراژدی قرن یا جهان است، روایتی از خرد‌شدن و حل‌شدن کسب‌وکارهای کوچک در کسب‌وکارهای بزرگ است. در «زندانی خیابان دوم» هم انسانی را می‌بینیم که پس از سال‌ها کار کردن و مالیات دادن در اولین روز بازنشستگی خود به شدت بی پناه شده است. او قرار است که بالاخره پس از سال‌ها از زندگی خود لذت ببرد ولی دزدی خانه‌اش را می‌زند! او مانند روزی میشود که تازه کارش را آغاز کرده بود. بیشتر انسان‌ها هم مال‌باختگی و شکست عشقی را تجربه می‌کنند. این موضوعات در تمام نقاط جهان غریبه نیستند. تصورم این که نیل سایمون راوی طبقه متوسط شهری که همین امر طیف مخاطبان او را به شدت گسترده می‌کند. طبقه متوسط با رشد سریع شهرنشینی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ شکل حقیقی به خود گرفته است.
ترجمه آثار نیل سایمون از چه سالی در ایران آغاز شد؟
دهه ۱۹۶۰ در آمریکا موازی با دهه ۱۳۴۰ در ایران است. غلامحسین ساعدی در آن زمان نمایشنامه‌های نمادگرای خود را می‌نوشت. استاد بهرام بیضایی و اکبر رادی هم کارهای خود را به رشته تحریر در می‌آوردند. نمایشنامه‌هایی از نویسندگانی مانند «ژان پل سارتر» و «آلبر کامو» هم ترجمه می‌شد. چند سال بعد، در میانه موج ترجمه‌های جدید با آثار «هارولد پینتر» مواجه می‌شویم. کارهای پینتر هم‌زمان با اجرای آنها در انگلستان ترجمه شده‌اند. با تمام این تفاسیر، جامعه روشن فکری ایران در آن روزگار توجه چندانی به کمدی و آثار نویسندگانی مانند نیل سایمون ندارد. شاید آنها کمدی را ژانری سخیف در نظر می‌گرفتند. تا آنجا که می‌دانم اولین ترجمه‌ای که از نیل سایمون انجام شده توسط آقای نورالدین مصطفوی کاشانی صورت گرفته است. این نمایشنامه هیچ‌گاه چاپ نشده و به نظر برای اجرا ترجمه شده است. در واقع، مجید مصطفوی پسر ایشان هم اثری از سایمون را ترجمه کرده است. آقای مصطفوی در ترجمه خود از عنوان «ناجورها» استفاده کرده است.
شما پر کارترین مترجم آثار نیل سایمون در ایران هستید. به نظر می‌رسد آثار بسیاری از او را ترجمه کرده‌اید که هنوز در دسترس فارسی‌زبانان نیست. چرا؟
نمایشنامه «پابرهنه در پارک» اولین نمایشنامه‌ای از سایمون است که به همراه رامین ناصر نصیر در سال ۱۳۷۶ ترجمه کردیم. این نمایشنامه برای اولین بار در سال ۱۳۸۰ چاپ شد. خانم آهو خردمند هم نمایشنامه «پسران آفتاب» را در سال ۱۳۷۹ منتشر کرد. سپس مترجمان دیگری مانند بهروز محمودی بختیاری و مینا رضاپور هم به سراغ نیل سایمون رفتند. من ۱۶ نمایشنامه از سایمون را ترجمه کرده‌ام که تاکنون تعدادی از آنها روانه کتاب‌ُفروشی‌ها شده است. برخی در ارشاد و زیر ممیزی مانده‌اند؛ تعداد دیگری هم در اختیار ناشرها قرار دارند. آثاری مانند «عاقبت عشاق سینه‌چاک»، «پابرهنه در پارک»، «اتاقی در هتل پلازا»، «پزشک نازنین»، «اتاقی در هتل کالیفرنیا»، «دختر یانکی» و «زندانی خیابان دوم» چاپ شده است. نمایشنامه‌هایی هم مانند «زوج ناجور»، «رویای هالیوود»، «فصل دوم» و... را ترجمه کرده‌ام که امیدوارم هر چه زودتر به زیور طبع آراسته بشود و در اختیار تئاتردوستان قرار بگیرد. امیدوارم که استقبال از کارهای سایمون به چاپ نمایشنامه‌های او سرعت بیشتری بدهد.
سایر اخبار این روزنامه
طلا و نقره دسته فوق سنگین بازی های آسیایی بر گردن وزنه برداران ایرانی
بهداد از تخته وزنه‌برداری خداحافظی کرد
جلال‌خو ش چهره
بزنگاه سرنوشت برای دولت دوازدهم
رسانه‌ها در دوران تحریم چه وظیفه‌ای دارند؟
خبرنگاران در دو راهی حقیقت و منافع ملی
«ابتکار» حاشیه‌های تصویب لایحه اجباری شدن استفاده از صندلی کودک برای کودکان زیر 10 سال در انواع خودروهای شخصی را بررسی کرد
اولین کنفرانس همدان ۲۰۱۸ با حضور نمایندگان از کشورهای آسیایی افتتاح شد
عزمی برای برداشتن موانع بر سر راه گردشگری
«ابتکار» درباره سوال از رئیس‌جمهوری گزارش می‌دهد
در انتظار یک روحانی بدون خود سانسوری
نخستین جلسه استماع شکایت ایران از آمریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری آغاز شد
مصاف تهران و واشنگتن در لاهه
جلال‌خو شچهرهرئیس قوه قضائیه:
برخی فضای کشور را آماده موج‌سواری خود دیده‌اند
شهرام زرگر پر کارترین مترجم آثار «نیل سایمون» در گفت‌وگو با «ابتکار» از او نوشته‌هایش می گوید
جلال‌خو شچهرهرئیس قوه قضائیه:
برخی فضای کشور را آماده موج‌سواری خود دیده‌اند
