روزنامه اعتماد
1397/08/20
از حيات نباتي تا تصميم نهايي ايران
سارا معصومي
تحريم‌هاي ثانويه امريكا عليه ايران پس از چند ماه بازي سياسي دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا با افكار عمومي به مرحله اجرا درآمدند. اين‌بار تحريم‌هايي كه در دوره باراك اوباما، رييس‌جمهور پيشين امريكا اجرايي شده و البته در همان دولت در سايه توافق هسته‌اي ايران با 1+5 برداشته شده بودند با دستور رييس‌جمهور امريكا مبني بر پايان دادن به عضويت امريكا در جمع 1+5 دوباره اجرايي شدند. دولت دونالد ترامپ تمام تلاش خود را در چند ماه گذشته به خصوص چند روز منتهي به تاريخ 4 نوامبر به كار گرفت تا فشار رواني مضاعفي را بر ايران به واسطه بازگشت تحريم‌ها وارد سازد. در اين ميان ليست بلندبالاي تحريم‌هاي امريكا توجه بسياري را در سطح بين‌المللي به خود جلب كرده است. در حالي كه چهره‌هايي مانند برايان هوك، نماينده وزارت خارجه امريكا در امور ايران و مايك پمپمئو، وزير خارجه اين كشور ادعا مي‌كنند تحريم‌هاي امريكا دولت ايران را نشانه رفته و به گونه‌اي تنظيم شده كه به مردم عادي آسيبي نرسد اما جزييات تحريم‌هاي اعلام شده گوياي حقيقت ديگري است. در حالي كه مذاكرات ايران و اروپا براي اجرايي كردن ساز و كارهاي متفاوت مالي در سايه بازگشت تحريم‌هاي امريكا ادامه دارد، سوال‌هاي بي‌شماري در رسانه‌هاي متفاوت درباره آينده برجام، تاثير تحريم‌هاي امريكا بر اقتصاد ايران و البته زماني كه تهران به اعتبار منتفع شدن از فوائد برجام در اين توافق باقي خواهد ماند، مطرح شده است.
موسسه كارنگي كه به تحقيقات دقيق و موردي درباره رويدادهاي بين‌المللي شهره است در تازه‌ترين نوشتار مفصل خود به سراغ كارشناس‌هاي مسائل بين‌المللي رفته و از آنها خواسته كه به يك سوال پاسخ بدهند: آيا برجام نجات مي‌يابد؟ پاسخ‌هاي كارشناسان مدنظر كارنگي به اين سوال متفاوت است. برخي برجام را بيماري مي‌دانند كه با اتصال به دستگاه همچنان نفس مي‌كشد و برخي آن را دستاوردي براي ايران و اروپا كه فرجام آن در چندماه آتي مشخص خواهد شد.
ايران در برجام مي‌ماند اما به شرط‌ها و شروط‌ها
آزاده زميرراد از كارشناسان موسسه آلماني صلح و امنيت بين‌الملل در اين باره مي‌گويد: در كوتاه‌مدت مي‌توان گفت كه برجام نجات پيدا مي‌كند اما مسير لغزنده است. هيچ شكي وجود ندارد كه تحريم‌هاي جديد امريكا بر تراكنش‌هاي مالي ايران تاثير مي‌گذارد و البته فعاليت‌هاي اين كشور در حوزه انرژي را هم تحت تاثير قرار مي‌دهد. اما تا زماني كه حمايت‌هاي گسترده بين‌المللي ادامه پيدا كند و خريداران اصلي نفت ايران يعني چين و هند بتوانند رقم قابل توجهي از نفت ايران را خريداري كنند، ايران احتمالا از برجام خارج نمي‌شود. از سوي ديگر خروج از برجام هم نمي‌تواند دردي از درهاي ايران را دوا كند چرا كه اگر تهران اجراي تعهدهاي خود در قالب برجام را متوقف كند با تحريم‌هاي بيشتري روبرو خواهد شد و اين‌بار اجماعي هم در برابر تهران شكل خواهد گرفت. با اين وجود نمي‌توان با قطعيت گفت كه ايران در برجام تا تاريخ انقضاي اين توافق باقي خواهد ماند چرا كه در نتيجه تحريم‌ها فشار بر مردم عادي افزايش پيدا خواهد كرد. اين مردم عادي هستند كه از وخيم‌تر شدن اوضاع اقتصادي در نتيجه تحريم‌ها آسيب مي‌بينند. در چنين شرايطي نگه داشتن ايران در برجام به حمايت‌هاي ثابت بين‌المللي در سطح جهاني نيازمند است. از كمك‌هاي مالي تا ايجاد كانال‌هاي موثر تراكنش‌هاي مالي و همچنين تبيين راهكارهايي براي تداوم صادرات نفت ايران. البته در اين ميان نبايد نقش تداوم حمايت‌هاي سياسي از برجام را هم فراموش كرد. مي‌توان گفت كه برجام فعلا زنده مي‌ماند اما تا زماني كه امريكا خارج از حلقه اين توافق باشد، بحران‌هاي موجود پيرامون آن ادامه خواهد داشت.
اروپا اصلي‌ترين چالش در برابر تحريم‌هاي امريكا
پير ويمونت از تحليلگران ارشد كارنگي در پاسخ به اين سوال مي‌گويد: مساله نجات برجام به آينده‌اي درازمدت مرتبط است البته حتي اگر فروپاشي كامل اين توافق اجتناب ناپذير باشد. در حال حاضر مساله مهم نحوه ادامه اين بازي است. تلاش‌هايي كه اروپا انجام مي‌دهد براي تكميل برجام نيست بلكه با يك هدف ساده پيش مي‌رود كه آن هم نگه داشتن ايران در توافق است. به‌روز رساني قوانين مسدودكننده يا تلاش براي تعريف مكانيسمي جديد در حقيقت تلاش براي نمايش تداوم حمايت اروپا از برجام و اميدواري به باقي ماندن ايران در اين توافق است. اين مسير نيز خالي از تضادها و تناقض‌ها نيست. هر چند كه اين تلاش‌ها و مكانيسم‌ها نمي‌تواند مانع از خروج كمپاني‌ها از ايران شود اما مي‌تواند به نوعي تبعات خروج امريكا از اين برجام را مديريت كند. اين مسير در حقيقت بر شدت مقابله‌ها مي‌افزايد چرا كه امروز اروپا اصلي‌ترين چالش در برابر تحريم‌هاي امريكا به حساب مي‌آيد. از سوي ديگر شايد در چند ماه آتي ايران بيش از ساير كشورها اين تحولات ايران باشد كه اروپا را به سمت تنش با تهران پيش ببرد. در حال حاضر بحث‌هاي بسياري در داخل در مخالفت با انطباق استانداردهاي مالي با قوانين FATF در جريان است. از سوي ديگر اتهام‌هايي هم درباره فعاليت‌هاي تروريستي ايران در خاك اروپا مطرح شده است.
امريكا خواهان بقاي ايران در برجام است
صنم وكيل، محقق مسائل سياست خارجي در چاتم هاوس در اين باره مي‌گويد: زنده نگه داشتن برجام به نفع همه به خصوص دولت دونالد ترامپ است. با وجود خروج امريكا از برجام و بازگشت تحريم‌ها هيچ كدام از امضاكنندگان اين توافق در سال 2015، نمي‌خواهند شاهد خروج تهران از برجام و از سرگيري برنامه هسته‌اي ايران باشند. خروج ايران از برجام نتيجه مصيبت‌باري است كه در صورت وقوع همه واشنگتن را مقصر آن خواهند شناخت و البته واشنگتن را هم به هيچ كدام از اهداف تعيين شده‌اش درباره ايران نمي‌رساند. در حقيقت مي‌توان گفت كه دولت ترامپ با اعطاي معافيت‌هاي تحريمي به برخي از كشورهايي كه با ايران كار مي‌كردند، عدم تقطيع كامل رابطه ايران با سوييفت و همچنين عدم تحريم همكاري‌هاي هسته‌اي ايران با سايرين به نوعي برجام را نجات داده است. همزمان ترامپ تلاش مي‌كند تنش‌هاي ميان امريكا و اروپا را هم به حداقل برساند و اميدوار است با اين كار هم به حفظ ايران در برجام كمك كند و هم از توان اروپا براي به پاي ميز مذاكره كشاندن دوباره ايران استفاده كند و البته در پاي اين ميز مذاكره مسائل موشكي و فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران را مورد بحث قرار دهد. اين كار ساده‌اي نيست اما تنها راهي است كه در سايه آن مي‌توان برجام را با دستگاه زنده نگه داشت و به ديپلماسي فرصتي ديگر بخشيد.
برجام با دستگاه زنده است
علي واعظ، تحليلگر گروه بين‌المللي بحران با اشاره به اينكه برجام زنده مي‌ماند، مي‌گويد: البته توافق با اتصال به دستگاه زنده است. كاملا مشخص است كه بازماندگان در برجام نمي‌توانند از عهده جبران تمام تبعات خروج امريكا از برجام برآيند اما تلاش‌هاي آنها در نوع خود نوعي پيروزي ديپلماتيك براي ايران البته در كوتاه‌مدت به حساب مي‌آيد. اين تلاش‌ها در ميان‌مدت هم مي‌تواند بهره‌هاي اقتصادي براي ايران داشته باشد. جايگزين ادامه دادن برجام براي تهران خوب نيست چرا كه در ازاي از سرگيري برنامه هسته‌اي، تحريم‌هاي چندجانبه از سوي اروپا هم بازخواهد گشت. البته اگر تحريم‌هاي امريكا آن‌گونه كه تيم ترامپ مي‌خواهد نتايج مصيبت‌باري براي اقتصاد ايران داشته باشد اين احتمال وجود دارد كه رهبران ايران در يك مقطع عطاي برخورداري از فوائد برجام را به لقاي آن ببخشند و از اين توافق خارج شوند و البته منافع امريكا يا متحدانش در منطقه را هم هدف قرار دهند. اين اقدام در داخل ايران هم مي‌تواند تبعات سياسي داشته باشد و به عنوان مثال اصولگراها در راس قدرت قرار بگيرند.
برجام جان سالم به در نخواهد برد
يك استاد دانشگاه هاپكينز به كارنگي مي‌گويد: پاسخ كوتاه به سوال شما درباره اينكه آيا برجام جان سالم به در مي‌برد اين است كه: خير، امريكا قدرت مخرب در پرونده ايران مانند بسياري ديگر از پرونده‌ها مثلا تغييرات آب و هوايي است. واشنگتن خود را منزوي كرده و اين در حالي است كه ساير بازيگران بين‌المللي به كار خود ادامه مي‌دهند. در حوزه اقتصاد و تجارت تلاش‌ها براي كمك‌رساني به ايران ادامه دارد اما به نظر مي‌رسد كه موقعيت امريكا همچنان نقشي كليدي در سيستم تجارت جهاني بازي مي‌كند. درباره ايران و پرونده هسته‌اي بايد بگويم كه اندك اندك مشخص مي‌شود كه توافق هسته‌اي بدون حضور و مشاركت امريكا و البته در حالي كه اين كشور مخالف فعال و نه مخالف ساكت است از هم فرو مي‌پاشد. در اين مقوله نيز قدرت اقتصادي امريكا در بازار و همچنين نقشي كه دلار در معامله‌هاي بين‌المللي بازي مي‌كند به انضمام قدرت تحريم‌ها مي‌تواند تاثيرگذار باشد. در چنين شرايطي مي‌توان گفت كه بعيد است موضع امريكا در قبال برجام تغيير كند چرا كه در حلقه پيراموني ترامپ همگان خواهان تشديد فشارها بر تهران هستند. پيش‌بيني مي‌كنم كه اروپايي‌ها نيز دير يا زود به اين حلقه بپيوندند.
تصميم با ايران است
شيمون اشتاين، استاد مطالعات امنيت بين‌الملل در دانشگاه تل‌آويو در پاسخ به اين سوال كه آيا برجام زنده مي‌ماند؟ گفت: پاسخ به اين سوال به اين بستگي دارد كه ساير كشورها از كشورهاي اروپايي تا چين و روسيه تا چه اندازه بتوانند پيرامون تحريم‌هاي امريكا كار كنند و بازي را به گونه‌اي پيش ببرند كه ايران به توافق هسته‌اي پايبند بماند. با توجه به تلاش‌هايي كه بازماندگان در برجام تا اين لحظه انجام داده‌اند، مي‌توان گفت كه احتمال موفقيت آنها چندان بالا نيست. اين تلاش‌ها در مقابله با مخالفت‌هاي دونالد ترامپ با برجام صورت مي‌گيرد و بازماندگان در اين توافق اميدوار هستند با نگاه داشتن ايران در برجام، بتوانند ايران را دوباره پاي ميز مذاكره بنشانند. در شرايطي كه مذاكره جديدي صورت بگيرد يا توافق جديدي حاصل شود حتي اگر اين توافق بهتر از برجام فعلي هم نباشد باز ترامپ مي‌تواند آن را توافق خود و نه توافق باراك اوباما بخواند. در چنين شرايطي نگاه‌ها به تهران دوخته شده و اين ايران است كه بايد ببيند آيا توافقي جديد با امريكا به نفعش است يا بايد منتظر بماند تا اين دوره رياست‌جمهوري ترامپ تغيير كند.
افراط و تفريط اروپايي
Marietje Schaake از اعضاي پارلمان اروپا در اين باره به كارنگي مي‌گويد: برجام زنده نمي‌ماند. برجام كه در دوره‌اي بحراني به توافق قدرت‌هاي اصلي در عرصه بين‌المللي و ايران رسيد سرانجام با خروج امريكا از اين توافق آسيب ديد. اين بدان معنا نيست كه كليت برجام از بين رفته و شايد توافقي كه تا به امروز زنده مانده همچنان هم كارآيي داشته باشد اما رهبران كشورهاي اروپايي بايد در اين زمينه واقع‌بين باشند. كاترين اشتون و پس از او فدريكا موگريني تمام تلاش خود را براي پيروزي ديپلماسي در اين پرونده به كار گرفتند و البته كه آن تلاش‌ها انتخابي درست بود اما به هر حال مساله فعاليت‌هاي ايران در منطقه و اختلاف‌هايي كه با اروپا در مساله حقوق بشر دارد بي‌پاسخ مانده‌اند. بايد گفت كه متوازن‌سازي نگاه اروپا نسبت به ايران در سايه دفاع اروپا از برجام قرار گرفته و اروپا از ساير اختلاف‌ها با ايران غافل شده است. تلاش اروپا براي اتخاذ سياست مستقل و بازگذاشتن دست كمپاني‌هاي اروپايي براي كار كردن با ايران گام مثبتي بود و اروپا در ازاي محدود شدن برنامه هسته‌اي ايران اقدام به برداشتن تحريم‌هاي خود كرد اما اعمال فشار يا اقدام‌هاي تنبيهي براي كمپاني‌هايي كه در سايه تحريم‌هاي امريكا در ايران نمانده‌اند، كار درستي از سوي اروپا نبود. نظر من اين است كه اروپا در حمايت از ايران زياده‌روي كرده و ايجاد اين تعبير در فضاي عمومي كه اروپا و ايران در يك كمپ هستند و امريكا در كمپ ديگر اشتباه بود. راهكار پيش روي اروپا اين است كه دامنه سياست‌هاي خود در قبال تهران را وسيع‌تر كرده و مسائل حقوق بشري و ديگر اختلاف‌ها با ايران در حوزه سياست خارجي را هم وارد بحث‌ها با تهران كند. البته همزمان اروپا بايد گام‌هاي لازم براي همچنان متعهد ماندن به برجام را هم بردارد.
SPV سرنوشت‌ساز است
الي گرانمايه از تحليلگران ارشد مسائل ايران در اين باره مي‌گويد: با وجود فشارهاي بسيار زيادي كه در نتيجه تحريم‌هاي امريكا بر ايران وارد خواهد شد، توافق هسته‌اي قابل نجات دادن است اما اگر بازماندگان در برجام تلاش‌هاي خود در اين زمينه را دو برابر كنند. راه و روش كاخ سفيد در وضع تحريم‌ها عليه ايران نشان مي‌دهد كه آنها مي‌خواهند ايران به تعهدات هسته‌اي خود وفادار بماند اما همزمان از منافع اين پايبندي منتفع نشود. بنابراين مي‌توان گفت كه سياست امريكا اين است كه ايران را وادار به انتخاب كند: يا از توافق خارج شود يا دوباره پاي ميز مذاكره بنشيند. با وجود اين مي‌توان گفت كه ايران احتياط و صبر استراتژيك از خود نشان داده است. ايران به تعهدات خود در برجام پايبند مانده و همزمان براي بهره‌برداري از منافع اقتصادي نسبي توافق با اروپا، چين و روسيه همكاري مي‌كند. حساب با كاربرد ويژه (SPV) كه اروپايي‌ها در حال شكل‌دهي نهايي به ساختار آن هستند نه فقط از سوي ايران بلكه در آن سوي ميدان از سوي اسراييل و امريكا كه تلاش مي‌كنند هر راه مفري را بر ايران و بازماندگان در برجام ببندند، تعقيب مي‌شود. با وجود اين برجام فقط يك سود اقتصادي براي ايران نيست بلكه ابعاد مهم امنيتي و سياسي هم براي ايران دارد. چند ماه آتي براي برجام حياتي است و ايران بايد تصميم بگيرد كه آيا باقي ماندن در برجام در كليت آن به نفع تهران است يا نه؟ اگر اروپايي‌ها نتوانند در كوتاه‌مدت حساب با كاربرد ويژه را راه‌اندازي و اجرايي كنند اين تعلل تاثير منفي بر تصميم ايران مي‌گذارد.
وزير خارجه : اروپا نقش پليس خوب را بازي نمي‌كند
محمدجواد ظريف، وزير خارجه در گفت‌وگوي راديويي در پاسخ به اين سوال كه برخي معتقدند امريكايي‌ها در قضيه برجام نقش پليس منفي و اروپايي‌ها نقش پليس مثبت را ايفا مي‌كنند، گفت: اروپايي‌ها و امريكايي‌ها در مورد برخي از سياست‌ها و مسائل با يكديگر اتفاق نظر دارند ولي در مورد برخي از مسائل اختلاف نظر دارند كه از جمله اين مسائل اختلافي در موضوع برجام است و به نظر من در اين قضيه كسي نقش پليس خوب و بد را بازي نمي‌كند.امريكايي‌ها در عرصه بين‌المللي منزوي شده‌اند و به جز رژيم صهيونيستي و چند كشور محدود از سياست امريكا براي خروج از برجام حمايت نكرده‌اند . كشورهاي اروپايي براي حفظ برجام در حال تلاش هستند گرچه ما معتقديم روند آنها در اين زمينه كند است و بايد سرعت بيشتري به آن ببخشند.
به گزارش ايسنا، وزير خارجه در پاسخ به اين سوال كه اگر مي‌دانستيم بعد از دولت اوباما قرار است ترامپ بر روي كار بيايد باز هم براي برجام و تحقق چنين توافقنامه‌اي تلاش مي‌كرديم، گفت: بايد به اين موضوع توجه كنيم كه رژيم صهيونيستي تلاش كرده بود كه در طي اين دهه‌ها ايران را به عنوان يك تهديد امنيتي معرفي كند و در اين ارتباط سرمايه‌گذاري وسيعي انجام داده بود ولي با انجام چنين توافقي اين تلاش‌ها و سرمايه‌گذاري‌ها به نتيجه نرسيد.شما در نظر بگيريد كه ترامپ در مسند قدرت بود و در چنين موقعيتي اجماع جهاني عليه ايران وجود داشت. چين و روسيه و كشورهاي اروپايي با تحريم‌هاي امريكا عليه ايران همراه بودند. قطعنامه‌هاي سازمان ملل عليه ايران بود .در اين حالت چه وضعيتي براي ما متصور بود؟
ظريف با بيان اينكه با تحقق برجام طراحي‌هاي امريكايي‌ها و صهيونيست‌ها براي اينكه ايران را به عنوان يك تهديد امنيتي در جهان معرفي كنند از بين رفت ادامه داد: برخي برجام را در حد يك معامله اقتصادي مي‌دانند درصورتي كه اين توافق بين‌المللي فراتر از اين موضوعات است. بر اساس برجام از سوي شوراي امنيت سازمان ملل حق غني‌سازي ايران به عنوان يك واقعيت پذيرفته شد .
وي همچنين با اشاره به ديگر فوايد برجام براي ايران خاطرنشان كرد: اگر يقين داشتم كه بعد از دوره آقاي اوباما آقاي ترامپ بر سر كار مي‌آيد باز هم در مورد برجام مذاكره مي‌كردم و اين روند را به پيش مي‌بردم.
سایر اخبار این روزنامه
زنان برنده بازي‌آزادي
چتر معافيت بر سر 8 نهاد
آمادگي كامل دولت براي تامين كالاهاي اساسي
آيا شوراي نگهبان سياسي‌كاري مي‌كند؟
از حيات نباتي تا تصميم نهايي ايران
معافيت و شفافيت
دوربين محتاط
محدوديت‌ها نقد؛ حقوق نسيه!
اقدامات بي‌سابقه در CFT
شفافيت، دغدغه امروز ايران
تحول در روابط اروپا و امريكا
شكست نشست استانبول
پرندگان در هورالعظيم
