ارزیابی اقدامات دولت در سیلاب اخیر

جغرافیا نقش مهمی در حیات بشر بازی می‌کند. زندگی بدون آب، اکسیژن و پناهگاه ممکن نیست. اگر چیزی در عملکرد طبیعت اخلال ایجاد کند، زمینه بحران فراهم می‌شود. گاه برخی از بحران‌های جغرافیایی غیر قابل مدیریت هستند. بشر هنوز به این توانایی دست نیافته است که بتواند بحران‌هایی چون زلزله را پیش‌بینی کند یا لایه ازون را ترمیم کند. اما سیل وضعیت متفاوتی دارد. سیل هم قابل پیش‌بینی و هم قابلیت مدیریتی بالایی را دارد و این همه منوط به اقدامات مدیریتی قبل از وقوع آن است. بارش‌های اخیر و سیل‌های ناشی از آنها ضرورت مدیریت بحران قبل از بحران را و توجه نه‌چندان زیاد مسئولان مربوطه به این مرحله را بار دیگر برجسته کرد. چه اینکه این منطق حتی در ادبیات ما بارها توصیه شده است. چنانکه سعدی شیرازی بیان داشته است:
علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد
دریغ سود ندارد چو رفت کار از دست
به روزگار سلامت سلاح جنگ بساز


وگرنه سیل چو بگرفت، سد نشاید بست
در حالی که سال‌های متمادی، عدم وقوع سیل‌های شدید در ایران، سبب تجاوز به حریم رودخانه‌ها، عدم لایروبی بستر رودخانه‌ها، ساخت ناکافی سیل‌بندها و جنگل‌زدایی شده بود، بحران اخیر نشان داد، خشم طبیعت ظرفیت تحمیل هزینه‌های جانی و مالی بالایی، در صورت عدم توجه به دوره قبل از وقوع بحران، برای ایران دارد. در حالی که می‌شد با کمتر از یک‌پنجم هزینه‌های تحمیلی ناشی از این سیل‌ها، مانع وقوع چنین خسارت‌هایی شد. در واقع حجم بارش‌های بهاره سال 98 حدود 5 میلیارد متر مکعب آب شیرین را برای کشور در خشکسالی فراهم آورده است، اما مدیریت ناصحیح این فرصت را به سرعت تبدیل به بحران کرد. اگرچه وقایع مشابهی در کشورهای پیشرفته رخ داده است و به این کشورها نیز هزینه‌های اقتصادی تحمیل شد. خرید همین حجم آب و انتقال آن به کشور، نیاز به صرف میلیاردها دلار دارد. با این حال دولت در روزهای اخیر اقدامات خوبی در مدیریت پس از بحران داشته است. تعیین استان‌های معین و وزیر معین برای استان‌های سیل‌زده گام اصلی در این زمینه بوده است. تشکیل کمیته ملی ریشه‌یابی سیلاب با هدف انجام اقدامات کوتاه‌مدت و بلند‌مدت نیز گام مثبت دیگر دولت در این زمینه بود. حضور نیروهای ارتش، سپاه و بسیج در کنار سایر گروه‌های خودجوش در مدیریت وضعیت پس از سیل، روند مدیریت و کاهش آسیب‌پذیری را افزایش داده است. با این حال به جهت گستردگی دور از انتظار بحران سیل نمی‌توان توقع بیش از حدی از دولت در مدیریت این حجم وسیع را داشت. اینکه یک مرتبه از 31 استان کشور حدود 25 استان و در برخی روزها همه استان‌ها درگیر آن شوند، شاید بی‌سابقه و یا کم‌سابقه باشد. به ویژه اینکه نسبت به 50 سال بارش سال آبی تاکنون 33 درصد افزایش داشته است. در مناطق دارای سد، کنترل‌ها با دقت انجام شده است و چه بسا اگر این سدها وجود نداشت، برخی مناطق و به ویژه خوزستان ممکن بود کاملا زیر آب رود.
* کارشناس مسائل سیاسی