روزنامه فرهیختگان
1398/03/13
موسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره)چگونه اداره میشود؟
فرهیختگان: موسسه تنظیم و نشر آثار بنیانگذار کبیر انقلاب در سال 67، در پی نامه حاج احمدآقا خمینی به امام تاسیس شد. سیداحمد خمینی را همان‌گونه که خود نیز تاکید دارد، نمی‌توان تنها فرزند امام خواند از این رو است که در این نامه نیز امام(ره) را علاوه‌بر پدر عزیز، «مراد بزرگوار» خطاب قرار داده است. حاج‌احمدآقا برای امام نوشت که یکی از مسائل بسیار مهم که بعد از امام(ره) موجب موضع‌گیری فرزندان انقلاب، افراد گوناگون و احیانا اختلاف آنها میشود، برداشت‌های مختلف سیاسی و غیرسیاسی از یک متن، سند، فیلم و... از بنیانگذار کبیر انقلاب خواهد بود و به صدها سند منتشرنشده نیز اشاره داشت. از طرفی دیگر نکته مهم این بود که در برخی موارد به دلایل سیاسی یا غیرسیاسی یا حتی سهوا، جمله یا جملاتی از کلام امام در منابع مختلف انتشار حذف شده و ممکن بود فحوای کلام را تغییر دهد، از این رو حاج‌احمد از امام استمداد طلبید که «چه کسی باید تشخیص دهد آن جمله از حضرتعالی است یا نه؟» علاوه‌بر رفع شبهات که ضرورتی بسیار مهم بود، تعیین‌تکلیف نامه‌ها، نوشته‌ها، پیام‌ها، فیلم‌ها، نوارها و اشعار و اسناد منتشرنشده از امام نیز مهم بود و دیگر بخش‌های نامه یادگار امام را تشکیل می‌داد. امام نیز در پاسخ نوشت: «فرزند عزیزم احمد – حفظه‌الله تعالی و ایده- از آنجا که شما را بحمدالله تعالی در مسائل سیاسی و اجتماعی صاحب‌نظر می‌دانم و در تمامی فراز و نشیب‌ها در کنار من بوده‌ای و هستی و با صداقت و کیاست امور سیاسی و اجتماعی اینجانب را متصدی هستی، لهذا شما را برای تنظیم و تدوین کلیه مسائل مربوط به خود که بسا در رسانه‌های گروهی اختلافات و اشتباهاتی رخ داده است، انتخاب می‌نمایم و از خداوند متعال که حاضر و ناظر است توفیقات شما را خواستارم. امید است با صرف وقت و دقت‌نظر، این امر را به پایان برسانی.» بر اساس این نامه حضرت امام که در 17 شهریور 67 مرقوم شد، در واقع تشکیل موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی کلید خورد. طرح «تشکیلات و شرح وظایف موسسه» که توسط آقایان محمدعلی و حمید انصاری تدوین و کلیات آن مورد موافقت حضرت امام و حاج احمد خمینی و روسای سه‌قوه قرار گرفت. اساسنامه این موسسه، 21 تیرماه 68 به تصویب تولیت موسسه (حاج سید احمد آقا) و به دنبال آن تحت شماره 6840/6 به تاریخ 4/5/1368 به تصویب اداره ثبت شرکت‌ها و موسسات غیرتجاری تهران رسید و قانون نحوه حفظ آثار و یاد حضرت‌امام خمینی(س) مهرماه 69، پس از تصویب در مجلس و تایید شورای نگهبان ابلاغ شد. بر اساس اساسنامه ارکان موسسه عبارتند از: تولیت، سرپرست، قائم‌مقام سرپرست، معاونان، بازرسان. تولیت موسسه که به سیداحمد خمینی واگذار شد و بعد از ایشان نیز به وصی خاص او و در صورت عدم وصیت، انتخاب تولیت موسسه برعهده مقام معظم رهبری نظام جمهوری اسلامی گذاشته شد. بر این اساس 6 سال مسئولیت موسسه تنظیم و نشر آثار امام برعهده حاج‌احمدآقای خمینی بود. موسسه در زمان حیات کوتاه حاج‌احمدآقا پس از رحلت امام بیشتر در جهت جمع‌آوری سخنرانی‌ها و نامه و عکس‌ها و... تلاش کرد. بعد از فوت ایشان در اسفند سال 73، تولیت موسسه به فرزند ایشان یعنی سیدحسن خمینی واگذار شد.ساختار و موسسات زیرمجموعه در حال حاضر و از سال‌ها پیش محمدعلی انصاری سرپرستی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و حمید انصاری قائم‌مقامی این موسسه را برعهده دارد و از علی کمساری به معاون فرهنگی موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی نام برده میشود. (وی با حفظ سمت به عنوان مدیر پرتال امام خمینی نیز به فعالیت مشغول است.) پرتالخبری جماران، موسسه چاپ و نشر عروج، موسسه فرهنگی عروج، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی و چند نمایندگی در شهرهایی چون نجف، اصفهان، قم، خمین، علاوه‌بر پرتال امام خمینی جزء مراکز وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام محسوب می‌شوند. از شهریور 96 طی حکمی از سوی حمید انصاری، محمدمهدی بیگلری به سمت مدیرعامل موسسه چاپ و نشر عروج منصوب شد.
پایگاه خبری جماران پایگاه خبری جماران اواخر بهمن 87 و در بزنگاه انتخابات ریاست‌جمهوری دهم آغاز به کار کرد. اگرچه تاکید شد که این پایگاه اطلاع‌رسانی مشی مستقلی خواهد داشت ولی ناگفته پیداست که پایگاه خبری جماران، طی سال‌های اخیر بیش از آنکه به تنظیم و نشر آثار امام مشغول باشد گرایشش به جریان سیاسی خاصی را عیان ساخته است. تا آنجا که حتی نظرسنجی‌های گاه و بیگاه این پایگاه نیز این مهم را تایید می‌کند. محمدعلی نادعلی‌زاده، مدیرمسئولی این پایگاه خبری را برعهده دارد. اصرار برحفظ و نشر نزدیکان سببی و نسبی امام به‌خصوص یادگارِ یادگارِ یادگار امام به‌جای نشر مشی و منش واقعی امام نیز از دیگر موارد انتقادی به این پرتالخبری است. یادگاری جوان که حدود یک سال گذشته در مراسمی پرسروصدا معمم شد. مراسمی که انتقادهای زیادی را برانگیخت. منتقدان معتقدند رویه احمد خمینی جوان اگر با دیده اغماض در مقابل بنیانگذار کبیر انقلاب نباشد، بی‌شک در خط امام نیست. با اینکه بیش از 10 سال از آغاز فعالیت این پایگاه خبری می‌گذرد و همچنان رتبه چشمگیری به لحاظ کیفی در میان پایگاه‌های خبری ندارد و نتوانسته به‌عنوان یک پایگاه خبری جهانی برای تنظیم و نشر آثار امام خود را مطرح کند. بر اساس رتبه‌بندی الکسا که یک سنجش معتبر محسوب میشود رتبه این پرتال16,970 و به‌طور متوسط زمان ماندگاری مخاطب در سایت تنها 9دقیقه و 56ثانیه است. تسهیلات اسکان در خانه معلم، مارک ویلموتس، خشایار الوند و آریا عظیمی‌نژاد نیز بیشترین کلیدواژه‌هایی است که در این پایگاه خبری جست‌وجو شده است که خود ناگفته‌های زیادی دارد!
پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی در سال 75 زیرنظر وزارت علوم با ریاست نجفقلی حبیبی، با هدف تربیت محقق آغاز به کار کرد. در حال حاضر ریاست این پژوهشکده را شیخ عباسعلی روحانی برعهده دارد، وی مدیر گروه فقه و حقوق اسلامی پژوهشکده نیز هست. ریاست هیات امنای این پژوهشکده برعهده سید حسن خمینی است و سیدمحمد موسوی‌بجنوردی (پدر همسر سیدحسن خمینی و عضو مجمع روحانیون مبارز) ، فاطمه طباطبایی، مجید انصاری (دبیر اجرایی مجمع روحانیون مبارز)، نجفقلی حبیبی، محمدعلی حاضری (مدیرگروه جامعه‌شناسی انقلاب اسلامی پژوهشکده)، علاوه‌بر وزیر علوم، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور و قائم‌مقام موسسه تنظیم و نشر از دیگر اعضای هیات‌مدیره این پژوهشکده هستند. در سال‌های اخیر بخشی از گلایه‌ها و انتقادها دانشجویان مبنی بر فضای تند و سیاست زده این پژوهشکده به فضای مجازی راه یافته است.
اما و اگر‌های بودجه‌ای طی سال‌های اخیر عملکرد موسسه تنظیم و نشر آثار امام بی‌حاشیه نبوده، اگرچه منتقدان معتقدند این عملکرد را بیش از هرچیز می‌توان بی‌عملی خواند. سکوت در برابر شبهات ایجادشده در برابر سیره و مشی بنیانگذار کبیر انقلاب از طرفی و نشر حداقلی و دوری از قالب‌های روز در نشر آثار امام از طرفی دیگر از سری انتقادات به رویه این موسسه است. طی سال‌های اخیر یک فیلم با عنوان «فرزند صبح» که زندگی امام را به تصویر کشیده بود و مستندی با عنوان «بانوی قدس ایران» که به زندگینامه همسر امام اختصاص داشت، از طرف این موسسه ساخته شده که آن هم با انتقادات زیادی مواجه بود، برخی آنها را بسیار ضعیف دانستند به‌گونه‌ای که در خور شأن امام نبود و برخی دیگر به تحریفات تاریخی این مجموعه‌های تصویری اشاره داشتند. این بی‌عملی در حالی است که بودجه این موسسه، چشمگیر بوده است. از این رو به‌خصوص در سال‌های اخیر انتقادات زیادی را برانگیخته تا آنجا که برخی چون حسین دهباشی با اشاره به این بودجه، نوشتند: «بودجه موسسه نشر آثار امام(ره) با مدیریتِ یادگارِ یادگارِ گرامیِ رهبر فقیدِ جمهوری اسلامی (به‌تنهایی و صرف‌نظر از بودجه ابنیه و حرم امام راحل) ۵۷ میلیارد تومان در سال است. تقریبا برابر با مجموع بودجه سازمان اسناد ملی ایران، سازمان تالیف کتب دانشگاهی، بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس و همه رایزنی‌های فرهنگی سفارتخانه‌های ایران در سراسر جهان است. کسی یادش می‌آید که آخرین اثر مستند، فیلم داستانی یا دست‌کم کتابِ درخورِ اعتنایی که توسط این موسسه تهیه یا چاپ شده است کِی بوده؟» تا سال 95، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) با شماره ردیف 114030، در بودجه دو زیرمجموعه داشته است: موسسه نشر آثار حضرت امام(ره) و پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی. از سال 96، به این دو ردیف، یک ردیف دیگر یعنی آستان مقدس حضرت‌امام نیز اضافه شده و جالب آنکه در سال 98 هریک از این زیرمجموعه‌ها خود تبدیل به یک ردیف بودجه مستقل با شماره‌های مجزا شده‌اند. نکته قابل توجه بعدی افزایش 181 درصدی بودجه این موسسه در سال 94 است؛ به عبارت دیگر بودجه 18 میلیارد و 700 میلیون تومانی این موسسه در سال 93 یکباره به 52 میلیارد و 600 میلیون تومان رسید!
برخی از شبهاتی که طی سال های اخیر بی پاسخ ماند موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و خاطره‌ها در سال‌های اخیر نقل خاطرات هاشمی‌رفسنجانی همواره نقل محافل بوده است. این خاطرات به‌خصوص از آن جهت مورد توجه قرار می‌گیرد که نه اثبات پذیرند و نه در برخی موارد ابطال‌پذیر، زیرا موقعیت خاطره طوری است که «امام بودند و یک نفر دیگر» البته داشتیم مواردی را که امام هم نبوده یا در خواب بوده، مثلا در خاطره او با عنوان گلایه امام از رهبر انقلاب در خواب نوروزی! هاشمی همه تلاش خود را به کار می‌بندد تا در خواب رهبری هم برای خود از امام خمینی حمایت بگیرد: «رهبرى گفت، شبِ عید نوروز، بعد از شنیدن پیام‌هاى نوروزى از تلویزیون، خواب رفته و امام را خواب دیده‌اند که معترضانه و دوستانه به ایشان گفته‌اند، چرا در پیام نوروزی اسم رئیس‌جمهور را نبرده‌اند و ایشان جواب داده‌اند، فردا در صحبت عید جبران مى‌کنند.»
اما موسسه «تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)» هیچ‌گاه در برابر خاطرات تحریف‌شده هاشمی‌رفسنجانی موضع نگرفت، در حالی که در موقعیت خلاف این همواره موضوع‌گیری محکمی داشته است. این نهاد که وظیفه حفظ و حراست از آثار [اعم از مکتوب و غیرمکتوب] امام خمینی را برعهده دارد، در حالی که در سال‌های اخیر حتی دربرابر واضح‌ترین روایات تحریف‌شده هاشمی نظیر «امام موافق حذف شعار مرگ بر آمریکا بود» نیز واکنشی نشان نداد، برای دفاع از شخصیت او از هیچ‌تلاشی دریغ نکرد. پس از انتقاد آیت‌الله محمد خامنه‌ای از مواضع هاشمی‌رفسنجانی و صحبت درباره روابط پنهانی او با آمریکا، محمدعلی انصاری به حمایت تمام قد از هاشمی برخاست و انتساب این موارد به هاشمی را توهین به امام خمینی خواند! با در نظر گرفتن سکوت در برابر روایت‌های نادرست هاشمی از یک سو و دفاع جانانه از هاشمی‌رفسنجانی از سوی دیگر، معلوم نیست نهاد مذکور «موسسه حفظ و نشر امام» است یا ...! ماجراهای پدر همسر نوه امام آیت‌الله موسوی‌بجنوردی پدر همسر نوه امام و از اعضای نزدیک به بیت کنونی امام‌خمینی است. او از 1361 تا 1368 عضو شورای عالی قضایی کشور بود. در سه دهه اخیر و به‌خصوص پس از رحلت سیداحمد خمینی، او مباحثی را در رابطه با امام و نظرات فقهی و سیاسی ایشان مطرح کرده که در برخی موارد مستند نبوده، از جمله نحوه تفسیر او از کلام امام خمینی در جلسات صحیفه‌خوانی که نقدهایی را نیز به دنبال داشته است. در یکی از این موارد، موسوی‌بجنوردی 12 اسفند 1392 در مصاحبه‌ای با خبرگزاری جماران وابسته به دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی شبهاتی را متوجه ماجرای برکناری شهیدلاجوردی کرد. او در بخشی از این مصاحبه گفت: «آقای لاجوردی اصلا حرف گوش نمی‌کرد. فردای آن روز نزد امام رفتیم. خدمت ایشان گفتم: آقا، من چیزهایی دیده‌ام که دیگر مجوز شرعی برای ماندن در این پست نمی‌بینم، یا ایشان [لاجوردی] برود یا اگر ایشان می‌ماند، بنده بروم. شرح ماجرا را به امام گفتم. امام هم خطاب به حاج‌احمدآقا گفتند: احمد، اگر اینها خواستند لاجوردی را بردارند، شما هیچ‌گونه مداخله‌ای نکنید، و امام فرمودند: چه افرادی بهتر از شماها. فردای آن روز هم خطاب به آقای لاجوردی گفتم: بیا خودت استعفا بده، ایشان هم همان موقع استعفا دادند، آقای رازینی جایگزین ایشان و دادستان انقلاب شد.» اما این ادعای ایشان اولا با قرائن تاریخی و ثانیا با تمجید‌های رهبرانقلاب از عملکرد شهیدلاجوردی مطابقت ندارد. در خاطرات هاشمی‌رفسنجانی در رابطه با این ماجرا آمده است: «پیش از ظهر احمدآقا آمد، درباره مسائل روز مذاکره شد، از جمله اظهار ناراحتی آیت‌الله منتظری از سخنان امام، هرچند همه سخنان ایشان پخش نشد و گفتند امام از «عزل» آقای اسدالله لاجوردی دادستان انقلاب تهران بی‌اطلاع بودند و راضی نیستند.»موسوی‌تبریزی، دادستان وقت کل کشور نیز در مصاحبه‌ای گفته است: «ساعت دو بعدازظهر بود که مرحوم احمدآقا به منزل ما که دیوار به دیوار خانه ایشان بود، آمد و گفت: نظر امام این است که آقای لاجوردی ابقا شود.»علاوه‌بر اینها، امام در دفاع از عدم انتساب سیداحمد خمینی به منافقین، دفاع او از شهیدلاجوردی را حجت حقانیت فرزندشان قرار می‌دهند و این با روایت موسوی‌بجنوردی درباره موضع امام نسبت به شهیدلاجوردی مطابقت ندارد. خاطره عجیب پدر همسر تولیت مرقد امام خمینی از سفر مشترکش با فرزندان امام موضوع دیگری است که در سال‌های اخیر بارها مطرح شده و به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. به‌طور کلی «دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی» نه‌تنها درباره اظهارات موسوی‌بجنوردی در موارد متعدد (ذکر خاطرات، صحیفه‌خوانی، نظرات سیاسی) هیچ‌گونه موضع‌گیری و مخالفتی نداشت، بلکه در سال‌های اخیر با همکاری نهادهای وابسته‌اش با ترویج این روایات تحریف شده نیز همراه شده است. سکوت در برابر هجمه سروش علیه امام به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، عبدالکریم سروش در جمع ایرانیان مقیم آمریکا در منلوپارک کالیفرنیا سخنان قابل تاملی درباره امام و انقلاب به میان آورد. اما از تمام صحبت‌های سروش تنها آن بخشی در رسانه‌ها منتشر شد که ناظر به تمجید او از شخص امام بود و حرف‌های بسیار مهم و موهن او درباره امام و انقلاب امام کاملا مغفول ماند. سروش پس از تعریف و تمجید از امام و بیان اینکه او باسوادترین و مردمی‌ترین رهبر تاریخ ایران بود، بحث هدف امام از انقلاب را این‌طور مطرح می‌کند: «آقای خمینی و روحانیت چرا مخالف شاه بودند و این درافتادن‌شان برای چه بود؟ درافتادن آقای خمینی با شاه نه روشنفکرانه بود، نه از موضع چپ بود، هیچ‌کدام اینها نبود. یک برخورد صددرصد فقهی و دینی بود... . دعوای روحانیت با شاه این بود که چرا شما به بهاییان اجازه فعالیت داده‌اید؟ دوم اینکه اگر یادتان باشد آقای خمینی اعلامیه داد و گفت رای زنان و ورودشان در انتخابات خلاف اصول محکم اسلام است.» هر چه از سخنرانی می‌گذرد سخنان سروش نسبت به امام موهن‌تر میشود. او در ادامه با فقهی خواندن انقلاب آن را محصول نگاه امامی می‌داند که یک فقیه بود و از یک فقیه هم بیش از این انتظار نمی‌رود: «از یک فقیه مثل آقای خمینی با توضیحاتی که دادم، غیر از آنچه محقق شد، چه انتظاری دارید؟ کسی که فقهی خوانده و اکنون هم که قدرت به دست او رسیده تکلیف خود می‌داند که این فقه را اعمال بکند.» این عبارات و جملات چیزی نیست که به‌راحتی بتوان از کنار آن گذشت. اینکه امام فقط فقه خوانده بود و انقلاب او هم محصول نگاه فقهی بود و این نگاه فقهی هم ضدمردم و ضدمشروطه بود ادعاهای سست بنیادی است که در اینجا مجال نقد و پاسخ به آنها نیست، اما سوال اینجاست که چرا «موسسه تنظیم و نشر آثار امام» که فلسفه وجودی‌اش دفاع از آثار، گفتار و اندیشه امام است، این دعاوی سروش را بی‌پاسخ گذاشته و سکوت پیشه کرده است؟ چطور زمانی که به دیگران نقد می‌شوند، موسسه مذکور و نهادهای وابسته‌اش به صرافت افتاده و همه آبروی خود را به پای آیت‌الله فقید می‌ریزند، اما برای این هجمه سنگین علیه امام و اندیشه انقلابی او تدارک نمی‌کنند؟این بی‌عملی موسسه تنها می‌تواند معلول دو مورد باشد؛ یا این سخنان سروش مورد تایید حافظان فکر و اندیشه امام است و آنها نیز امام را همچون سروش تئوریسین خشونت و قشریت می‌بینند، یا آنچنان مشغول فعالیت‌های عمرانی هستند که تا امروز سخنان سروش را نشنیده و بی‌خبر از موضوعند. در هر دو حال هیچ‌عذری از طرف نهادی که بودجه می‌گیرد برای حفظ و حراست اندیشه‌ها و آثار بنیانگذار انقلاب اسلامی پذیرفته نیست.
