روزنامه فرهیختگان
1398/03/30
آفتابه لگن ۷ دست، شام و ناهار هیچی
«من دوس دارم که یه کاری برات انجام بدم...چرا خو... ؟
اصلن، حتمن، 2باره و... » اینها کلماتی است که این روزها زیاد با آن مواجه می‌شویم و در فضای مجازی و گفت‌وگوها استفاده می‌کنیم، بی‌آنکه بدانیم چه اثر سوئی بر نوشتار زبان فارسی می‌گذاریم. زبان فارسی از حدود سال ۱۰۰۰ میلادی تا ۱۸۰۰، زبان میانجی بخش بزرگی از غرب و جنوب آسیا بوده است. در ایران هم براساس سرشماری‌ای که انجام شده است، حدود 75 درصد مردم به زبان فارسی صحبت می‌کنند، همیشه از اهمیت زبان فارسی گفته شده و گفته میشود، اما اینکه چه کاری برای حفظ زبان فارسی انجام داده‌ایم مهم است. در کنار اینکه حفظ زبان فارسی مهم است، گسترش آن هم باید در اولویت باشد. در دیدار نیمه‌رمضان شعرا با رهبر انقلاب اسلامی، بار دیگر ایشان تاکید زیادی بر حفظ و گسترش زبان فارسی داشتند. این گزارش را به ارگان و نهادهایی اختصاص دادیم که یا هدف اصلی‌شان حفظ زبان فارسی است یا برای‌شان تعریف شده است که در کنار وظایف دیگر، این وظیفه را هم به‌عهده بگیرند. درکنار آن بودجه‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی را هم به مدت هشت سال از سال 1390 بررسی کردیم تا ببینیم در کنار بودجه آیا کار مفیدی هم برای زبان فارسی انجام شده است یا نه؟ نگرانی‌های رهبری در مورد زبان فارسی من راجع‌به زبان فارسی حقیقتا نگرانم زیرا در جریان عمومی، زبان فارسی درحال فرسایش است. من از صداوسیما گله‌مندم، به‌دلیل اینکه به‌جای ترویج زبان صحیح و معیار و زبان صیقل‌خورده و درست، گاهی زبان بی‌هویت و تعابیر غلط و بدتر از همه تعابیر خارجی را ترویج می‌کند. انتشار فلان لغت فرنگی یک مترجم یا نویسنده از تلویزیون، موجب عمومی‌شدن آن لغت و آلوده‌شدن زبان به زوائد مضر میشود. ایشان با تقبیح استفاده فراوان از لغات بیگانه در رسانه‌ها، خطاب به مسئولان تاکید کردند: «نگذارید زبان فارسی دچار فرسودگی و ویرانی شود.» حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین از ولنگاری زبانی و ساخت لفظی بسیار نازل برخی ترانه‌ها و پخش آنها از صداوسیما در سریال‌ها نیز انتقاد کردند و گفتند: «زبان فارسی قرن‌های متمادی است که عمدتا به‌وسیله شاعران بزرگ حفظ شده و این‌گونه سالم و فصیح به دست ما رسیده است، بنابراین ما باید حرمت زبان را حفظ کنیم و اجازه نداریم با بی‌مبالاتی آن را به‌دست فلان ترانه‌سرای بی‌هنر بدهیم که الفاظ را خراب کند و بعد نیز با پول بیت‌المال در صداوسیما و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی پخش شود.» فرهنگستان زبان و ادب فارسی حفظ قوت و اصالت زبان فارسى، به‌عنوان یکى از ارکان هویت ملى ایران و زبان دوم عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامى؛ پروردن زبانى مهذب و رسا براى بیان اندیشه‌هاى علمى و ادبى و ایجاد انس با مآثر معارف تاریخى در نسل کنونى و نسل‌هاى آینده؛ رواج زبان و ادب فارسى و گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور و ایجاد نشاط و بالندگى در زبان فارسى، به تناسب مقتضیات زمان و زندگى و پیشرفت علوم و فنون بشرى با حفظ اصالت آن، اهدافی است که برای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سایت این فرهنگستان آورده شده و وظایف‌شان هم در راستای همین اهداف تعریف شده است. اما اینکه چرا فرهنگستان آغاز به کار کرد، خودش هم داستانی دارد و اهدافی که این‌طور بیان کرده‌اند: «نظر به اینکه زبان فارسى، زبان دوم عالم اسلام و کلید بخش عظیمى از ذخایر ارزشمند علمى و ادبى تمدن اسلامى و خود از ارکان هویت فرهنگى ملت ایران است. اصل پانزدهم قانون اساسى می‌گوید، زبان فارسی، زبان رسمى و مشترک ملت ایران است، برای همین که زبان حفظ شود و تقویت و گسترش پیدا کند، شوراى‌عالى انقلاب فرهنگى اساسنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسى را در جلسه‌هاى ۲۰۸ و ۲۰۹، به تاریخ68/10/26 و 68/11/24 به تصویب رساند.» با نگاهی به آغاز به کار فرهنگستان، متوجه می‌شویم نزدیک به 20 سال است که ما تصمیم داریم، زبان فارسی را به جهان معرفی کنیم و گسترش آن را جدی بگیریم. به‌غیر از هدف اصلی فرهنگستان، گروه‌های مختلفی تشکیل شده است تا به این مساله کمک کنند و پیرو همین کار، یک گروه تخصصی از آذرماه ۱۳۹۰ به نام گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی در دل فرهنگستان کارش را شروع کرد. این گروه با اهداف تعیین‌شده و پس از تشکیل شورای علمی با حضور 12 تن از متخصصان آموزش و کارشناسان دانشگاه، شکل گرفت و نخستین جلسه آن در تاریخ 1390/9/21 تشکیل شد. انتقادها به فرهنگستان زبان و ادب فارسی شاید بیشتر به بحث واژه‌سازی‌ها برگردد، اما مطمئنا یکی از وظایف مهم فرهنگستان، بحث گسترش و حفظ زبان فارسی است، مساله‌ای که در این روزها به‌عنوان یک مطالبه جدی مطرح میشود. فرهنگستان زبان و ادب فارسی هر سال ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ واژه جایگزین در ۷۰ حوزه و با مشارکت ۳۵۰ استاد دانشگاه پیشنهاد می‌دهد. هر ۱۰۰۰ واژه در کتابی منتشر میشود. با درنظر گرفتن بودجه 19 میلیاردی در سال 97، تقریبا برای هر واژه حدود 4 میلیون تومان هزینه میشود. بنیاد سعدی وقتی اسم‌شان بر سر زبان‌ها پیچید، خیلی‌ها فکر کردند که قرار است برای سعدی کاری انجام دهند، اما به قول خودشان اسم سعدی را انتخاب کردند تا زبان فارسی را مانند اشعار او گسترش دهند. در سال 2012 به‌منظور تقویت و گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های موجود داخل و خارج از کشور، بنیادی به‌نام «بنیاد سعدی» تاسیس شد تا مدیریت راهبردی و اجرای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و رسانه‌ای را در حوزه زبان و ادبیات فارسی در سطح بین‌المللی عهده‌دار شوند. این بنیاد در سال 1389 با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌منظور تقویت و گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور و ایجاد تمرکز، هم‌افزایی و انسجام در فعالیت‌های مرتبط با این حوزه و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های موجود کشور تاسیس شد تا براساس اهداف، سیاست‌ها، راهبردها و ضوابط حاکم بر روابط فرهنگی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، مدیریت راهبردی و اجرای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و رسانه‌ای را در حوزه گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور با هماهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی عهده‌دار شود. بارها از زبان تاسیس‌کنندگان بنیاد سعدی شنیدیم که علت شکل‌گیری آن درک این واقعیت بوده که وظیفه آموزش زبان فارسی در جهان، پیچیده‌تر و سنگین‌تر از آن است که بتوان با آن ساختار گذشته‌اش ادامه داد و برای کمک کردن به این بار سنگین به ساختاری استوارتر احتیاج دارد. براساس همین دلایل، شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرد تا بنیاد سعدی تاسیس شود. خیلی‌ها کار بنیاد سعدی را موازی با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی عنوان کرده‌اند، اما حداد عادل که ریاست بنیاد سعدی را همزمان با فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عهده دارد، می‌گوید: «بنیاد سعدی مانع کار هیچ موسسه‌‌ای که در حوزه آموزش زبان فارسی فعالیت دارد، نشده است. سیاست ما متوقف کردن فعالیت دیگر مراکز نیست و تنها بر پایه یک تجربه بیش از سه دهه‌ای، این تغییر ساختار پیش آمد. شورای عالی انقلاب فرهنگی به این باور رسید جایگاهی که از نظر اداری برای آموزش زبان فارسی در دل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی درنظر گرفته شده بود، متناسب با این وظیفه نبود. البته همکاری ما با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در آموزش زبان فارسی در خارج همچنان ادامه دارد و رایزنان فرهنگی، نمایندگان بنیاد سعدی در امر آموزش زبان فارسی هستند. بنیاد سعدی موفقیت خود را نتیجه همکاری همه موسسات فعال در زمینه آموزش زبان و ادبیات فارسی می‌داند و برای بیرون راندن دیگران از صحنه به‌وجود نیامده، بلکه با این هدف شکل گرفته تا همانند یک نخ تسبیح فعالان عرصه آموزش زبان فارسی را به یکدیگر وصل کند. وزارت ارشاد «برنامه‌ریزی و همکاری درراستای ارتقا و گسترش سطوح کمی و کیفی حوزه ادبیات فارسی و نشر آثار فاخر مربوطه و تعیین و تحکیم جایگاه آن در ایران و جهان با همکاری سایر دستگاه‌های مرتبط، همچنین برنامه‌ریزی برای ایجاد و اداره بنیادها و بنگاه‌های ادبی-هنری و انجام اقدامات حمایتی و نظارتی در چارچوب ضوابط.» از بین 20 وظیفه‌ای که برای خودشان تعریف کرده‌اند، وظیفه‌ای هم برای گسترش زبان فارسی و نشر آثار فاخر آمده است، مطمئنا وزارت ارشاد نمی‌تواند تنها وظیفه‌اش این مساله باشد، اما مواجه بودن با کتاب و نشر خودش می‌تواند به حفظ زبان کمک کند، در کتاب‌های مختلفی که الان منتشر می‌شوند، می‌بینیم از کلماتی استفاده میشود که باعث از بین رفتن زبان در طول زمان می‌شوند، اما خب نظارتی نیست و اگر هم نظارت وجود دارد، نمی‌توانند کاری انجام دهند. وزارت ارشاد از طرف دیگر وظایف دیگری هم دارد، در بحث مجوز به ترانه‌ها که در این روزها حواشی زیادی دارد و می‌بینیم ترانه‌هایی مجوز می‌گیرند که نه‌تنها کلمات درستی در آن به کار نرفته، بلکه کلمات جدیدی را هم به واژگان زبان فارسی اضافه می‌کنند! کلا قصدشان میشود نابودی زبان و درنهایت به این ترانه هم به‌عنوان ترانه برتر در یک جشنواره جایزه داده میشود، مثال عینی این اتفاق هم میشود، ترانه هوروش بند که جایزه ترانه پاپ در جشنواره موسیقی ما را دریافت کرد. صداوسیما درست پس از برگزاری دیدار شعرا در نیمه‌رمضان با رهبر انقلاب و مطالباتی که ایشان درباره زبان فارسی داشتند، علی عسکری، رئیس سازمان صداوسیما، فردای همان روز در دستوری جدید، دوباره به حفظ زبان فارسی در این سازمان تاکید کرد و گفت: «علاوه‌بر مرکز نظارت و ارزیابی سازمان که پیش از این مقرر شده بود به‌صورت روزانه گزارشی از عملکرد مجریان در رعایت زبان فارسی تدوین و به مسئولان شبکه‌ها ابلاغ کند. شورای تخصصی مجریان باید بر مبنای این گزارش نظام تشویقی و تنبیهی دقیقی برای مجریان در این زمینه طراحی و به فوریت آن را اجرا کند.» علی عسکری همچنین با اشاره به سخنان رهبر انقلاب و انتقاد از برخی شعرهایی که در موسیقی پایانی بعضی سریال‌ها استفاده میشود خطاب به دفتر موسیقی و سرود دستور داد با تشکیل شورای جدیدی شعرهای پیشنهادی در این زمینه را علاوه‌بر بررسی معمول، یک بار دیگر با حساسیت و سختگیری بیشتر بررسی کند و آن را با اصول زبان و ادبیات فارسی اصیل تطبیق دهد. در مساله صداوسیما شاید ابتدا، همه نگاه‌ها به سمت مجری برود که مبادا کلمه‌ای انگلیسی صحبت کند، اما از مسائل دیگر غافل شویم. در سال‌های اخیر مافیای موسیقی توانسته به درون برخی برنامه‌های تلویزیونی نفوذ کند و امکان حضور برخی ترانه‌های سطح پایین را فراهم کرده است. همچنین برخی کلمات مثل «پاچه‌خواری»، «قاط زدن» و «آمپاس» از جمله واژگانی هستند که از بین دیالوگ‌های سریال‌های طنز تلویزیونی به درون زبان محاوره‌ای راه یافتند. وزارت آموزش و پرورش مطمئنا یکی از سازمان‌هایی که باید درخصوص زبان فارسی حضور جدی و فعالانه‌ای داشته باشد، وزارت آموزش و پرورش است، آن هم در زمانه‌ای که دانش‌آموزان و زبان اصلی و حرف‌های‌شان مانند همان فضای مجازی کوتاه و مختصر و گاهی عجیب و غریب به‌نظر می‌رسد! در آموزش و پرورش بحث زبان فارسی به بخش‌های مختلف تقسیم میشود، از خط تا گفتار و نوشتار، اما نکته مهمی که کارشناسان به آن تاکید می‌کنند، این است که بیشتر دبیران زبان فارسی، دانش لازم و تحصیلات مرتبط با آموزش مباحث زبان‌شناسی را در سطح تخصصی ندارند. علاوه‌براین، بیشتر آموزه‌های کتاب به شکل کاربردی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و این یکی از مغایرت‌های کلی کتاب با اهداف آموزش‌وپرورش است. برخلاف تصور عام که فکر می‌کنند چون زبان فارسی، زبان رسمی و رسانه‌ای همه دانش‌آموزان است، باید کمترین مشکل در فهم و یادگیری آن وجود داشته باشد؛ درس زبان فارسی از معدود درس‌هایی است که بیشترین افت تحصیلی در آن وجود دارد.
سایر اخبار این روزنامه
عقلانیت انقلابی علیه عقل ابزاری و خردستیزی رادیکال
کارنامه بانک‌ها
امتیاز تألیف کتاب بیشتر از چاپ مقالات باشد
بهار تمام شد از سیل زده ها چه خبر ؟
آفتابه لگن ۷ دست، شام و ناهار هیچی
ایران مانع هژمون‌آمریکا در غرب آسیاست
عقلانیت انقلابی علیه عقل ابزاری و خردستیزی رادیکال
پاسخگوی نیاز مردم به آموزش عالی باشیم
