روزنامه خراسان

چرا زمین نابود نشد؟!

  انقراض بزرگ، پایان جهان، برخورد سیارک و انفجار زمین، ظهور یک دنباله‎دار همزمان با شیوع یک بیماری ویروسی همه‎گیر، این‎ها عناوین یادداشت‏ها و خبرهایی بود که در یکی دو ماه اخیر درباره دهم تا دوازدهم اردیبهشت ماه نوشته می‏شد. سناریوهایی هولناک که بیشتر به داستان‏های علمی تخیلی شبیه بود تا روایت یک خبر علمی. نشردهندگان این اخبار مدعی بودند خطرات فضایی زیادی در اردیبهشت زمین را تهدید می‎کند و احتمالا پایان دنیا نزدیک است. آن‏ها اطلاعات نجومی را با شایعات مختلف درهم می‎آمیختند تا ظاهری واقعی پیدا کند و باور پذیر باشد. این اخبار روز به روز دست به دست می‏شد و هر روز هم عده‏ای آن را باور می‏کردند اما حالا روز موعود فرا رسیده و می‏بینیم که نه سیارکی با زمین برخورد کرده و نه دنباله‏داری سیاره‏مان را به آتش کشیده‎است و همچنین شاهدیم که هیچ یک از رخدادهای نجومی در حال وقوع با شیوع کرونا در جهان ارتباطی ندارد. سیارکی که قرار بود زمین را منفجر کند به آرامی و در فاصله‎ای ایمن از زمین گذشت و دنباله‎داری که خبرساز شده بود نه تنها هیچ خطری برای زمین نداشت بلکه خودش هم تکه تکه شد و از هم پاشید. دنیای نجوم به رغم تمام جذابیت‏هایش گاهی دست‎مایه خبرهای غیر واقعی و شایعات عجیبی می‎شود که ممکن است دید بسیاری از ما را به این دانش تیره و تار کند اما تنها کافی است مراقب باشیم و سناریوهای تکراری را شناسایی کنیم و جلوی انتشار شایعات این چنینی را بگیریم. به مناسبت 12 اردیبهشت که روز جهانی نجوم است به سراغ دو مورد از داغ‎ترین شایعات نجومی اخیر رفتیم، شایعاتی که با خبرهای واقعی نجومی مخلوط شده بود  و همین موضوع  تشخیص‌شان را سخت می‎کرد. با ما همراه شوید تا بیشتر درباره سرنوشت این سیارک و دنباله‏دار بدانید.
 
شایعه سازی بر اساس ناآشنایی با اصطلاحات نجومی سیارکی که قرار بود همین روزها به زمین بخورد، در چه حال است؟ الان کجاست و چه شد که اصلا به زمین برخورد نکرد؟  قضیه از این قرار بود که سیستم‌های ردیابی خودکار ناسا در مرکز مطالعات اجرام نزدیک(CNEOS)  در کالیفرنیا، سیارکی را شناسایی کردند که اندازه‎اش 4 کیلومتر تخمین زده شده و با سرعت حدود 8.7 کیلومتر در ثانیه به سمت زمین در حال حرکت است. در رسانه‎های مختلف اعلام شد که این سیارک در 10 اردیبهشت(29 آوریل) به نزدیک‎ترین فاصله از زمین می‎رسد و به احتمال زیاد با زمین برخورد می‎کند اما چیزی که در این خبر خیلی دقیق پوشش داده نشده بود، فاصله این سیارک از زمین بود. مداری که سیارک OR2  بر روی آن حرکت می‌کند، کاملاً شناخته شده است و حداقل تا دو قرن آینده احتمال برخورد آن با زمین وجود ندارد. محاسبات مداری این سیارک‌ آن‌قدر دقیق انجام شده بود که از چند روز قبل می‌دانستم این سیارک در روز چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت 99 در ساعت ۴:۵۶ بعد از ظهر به وقت تهران به نزدیک‌ترین فاصله‌اش از زمین می‎رسد و باز هم جای هیچ نگرانی وجود ندارد چرا که سیارک  OR2حتی در این زمان، حدود 6 میلیون کیلومتر از سیاره ما فاصله دارد یعنی 16 برابر فاصله زمین تا ماه! سیارک‌ها یک خطر بالقوه برای زمین هستند؟ هر سیارک یا دنباله‌داری که در مسیر خود به دور خورشید حداکثر از فاصله ۱۹۴ میلیون کیلومتری خورشید و ۴۸ میلیون کیلومتری زمین عبور کند به عنوان جسم نزدیک به زمین (NEO) شناخته می‌شود. استفاده از عبارت «خطر بالقوه برای زمین» درباره این اجرام باعث شد خیلی‎ها نگران بشوند که واقعا قرار است زمین در اثر این عبور و برخورد احتمالی آسیبی ببیند در حالی که این یک اصطلاح برای طبقه بندی علمی اجرامی است که در فاصله 0.05 واحد نجومی* از زمین قرار می‎گیرند. ردیابی سیارک‏ها و شناسایی فواصل آن‎ها از زمین می‎تواند کمک کند تا مواردی را که احتمال خطرناک بودن‎شان وجود دارد زودتر پیدا کرد یا عوامل انحراف از مدارشان را تخمین زد و حتی برای انهدام‎شان برنامه‎ریزی کرد. چنین طرح‎هایی به این نیاز دارد که چند ده سال قبل از نزدیک شدن سیارک به زمین آن را بررسی و روش‎های مقابله با آن را آزمایش کرد. *واحد نجومی به فاصله بین زمین تا خورشید گفته می‎شود که به عنوان یک معیار برای سنجش فاصله اجرام فضایی دیگر هم به کار می رود.  این اندازه حدود 150 میلیون کیلومتر است.   تمام سیارک‎ها زیر ذره‌بین ستاره‎شناس‎ها هستند سیارک‎ها، خرده‎ریزهایی هستند که از ساخت‌و‌ساز در منظومه شمسی باقی ماندند کهکشان ما یعنی راه شیری حدود 400 میلیارد ستاره دارد و خورشید ما تنها یکی از ستاره‏های آن به حساب می‎آید. در زمان شکل‎گیری منظومه‎ خورشیدی درست مثل وقتی که بعد از ساختن یک خانه آجر و مواد اولیه اضافه می‎آید، مقداری خرده‎ریز از لحظات پیدایش آن باقی مانده‎است. این خرده ریزها بقایای مواد اولیه‎ای هستند که ستاره‎ها و سیارات از آن‎ها تشکیل شدند و حالا در بخش‎های مختلفی از منظومه شمسی هستند. بیشتر این خرده‏سنگ‎ها در نواحی خارجی منظومه شمسی جایی در ورای مدار سیاره هشتم یعنی نپتون در حال چرخش به دور خورشید هستند. این منطقه به «کمربند کوییپر» معروف است. بخش دیگری هم درمنطقه کمربند سیارکی یعنی بین مدار مریخ و مشتری، خورشید را دور می‎زنند. این تکه‎سنگ‎ها که گاهی شبیه سیب‎زمینی هستند و گاهی شبیه دمبل ورزشی،دارای ابعاد مختلفی  هستند و حدود یک تا چند ده کیلومتر طول دارند. بزرگ‎ترین سیارک منظومه شمسی «سِرِس» با قطر حدود 960 کیلومتر است. این اولین سیارکی بود که در منظومه شمسی کشف شد و در مدار مشخصی بدون هیچ خطری در حال گردش به دور خورشید است. پیش‎بینی‎های دانشمندان نشان می‏دهد که تعداد اجسام کمربند کوییپر با قطر بیش از 100 کیلومتر، بیشتر از 70 هزار مورد باشد. برخی از آن‌ها ممکن است حتی از پلوتو(جرمی که قبلاآن را به سیاره نهم می‎شناختیم) هم بزرگ‌‌‌تر باشد. تفاوت اصلی سیارک‌ها با دنباله‌دارها چیست؟ تفاوت اصلی سیارک‎ها با دنباله‏دارها، در جنس تشکیل دهنده آن‎هاست. سیارک‏ها متشکل از مواد فلزی و سنگی‏اند؛ در حالی‏که دنباله‎دارها از مواد یخی، سنگی و گرد و غبار ساخته شده‎اند. ابعاد سیارک‎ها، جنس و سختی‎شان دانشمندان را به این فکر انداخت که خطرات احتمالی آن‎ها برای زمین را بیشتر مورد بررسی قرار دهند. سال 1988 تقریبا 22 سال پیش کنگره آمریکا به ناسا سازمان فضایی آمریکا دستور داد که برای شناسایی سیارک‎ها و محاسبه مدارهای‎شان، گروهی تشکیل بدهد. در این پروژه هر سنگی که از 140 متر بزرگ‎تر بود شناسایی می‎شد و آن‎هایی که از یک کیلومتر بزرگ‎تر بودند به طور جدی‎تری زیر نظر قرار می‎گرفتند. در طی این تحقیق‎ها دانشمندان توانستند مدار سیارک‎های مشخصی را تا 200 سال آینده محاسبه کنند. در این بین آن‎هایی که مدارشان از نزدیکی زمین می‎گذرد، شناسایی شده‎اند و حرکت‎شان از چشم دانشمندان دور نمی‎ماند.  
ارتباط دنباله‎داری به نام اطلس با کرونا؛ واقعیت یا شایعه؟ احتمالا این روزها درباره دنباله‎داری که گفته می‎شد اردیبهشت امسال به اوج درخشش خود می‎رسد  و به کرونا ربط دارد، چیزهایی شنیده‌اید دنباله‌دارها از اعضای منظومه شمسی ما هستند و حضورشان در آسمان اتفاق شگرف و غیر منتظره‎ای نبوده و نیست اما این مدت دنباله‎دار اطلس با دلایل جالبی خبرساز شد. اول این که ستاره‎شناس‎ها پیش بینی کرده بودند اطلس در اردیبهشت و خرداد امسال به قدری پرنور می‏شود که احتمال دارد بتوانیم آن را با چشم غیر مسلح هم ببینیم. تا به این‌جا مشکلی وجود نداشت اما اخبار تکمیلی که در رسانه‏های مجازی دست به دست می‎شد، از دنباله‎داری مخوف حکایت می‏کرد که با شیوع یک بیماری ویروسی در آسمان پیدا می‏شود و از سیاره مشتری که بزرگ‎ترین سیاره منظومه شمسی است پنج برابر بزرگ‌تر است. خبرهای بعدی از این حکایت داشتند که اطلس به طرز غیرمنتظره‎ای به زمین نزدیک می‏شود و برای زمین خطرساز خواهد بود. به همین سادگی ماجرای عبور دنباله‏دارها که سال‎های سال است از نزدیکی زمین عبور می‎کنند و در مسیر عادی‎شان در حرکت اند تبدیل به داستانی علمی تخیلی و هراس‏آور شد. ماجرایی که در کنار توهم برخورد سیارک با سیاره‎مان، از روزگاری شوم حکایت می‎کرد و شیوع کرونا و حوادث دیگر را نشانه‏های فرا رسیدن پایان دنیا می‏انگاشت. دنباله‌دارها از 3 بخش تشکیل شده‌اند این‌جا لازم است درباره ساختار دنباله‎دار چند نکته را بدانیم تا این عدد برای‎مان غیر قابل باور و هولناک نباشد. یک دنباله‎دار از سه بخش تشکیل شده است، داخلی‎ترین بخش هسته نامیده می‏شود که عمدتا از جنس یخ آمونیاک یا دی اکسید کربن و آب است ابعاد هسته تقریبا حدود چند کیلومتر است. اطراف هسته را چیزی شبیه به یک ابر احاطه کرده که به «گیسو» معروف است و با نزدیک شدن دنباله‎دار به قسمت‎های داخلی منظومه شمسی، گرمای خورشید باعث تبخیر شدنِ قسمتی از یخ موجود در سطح هسته دنباله‎دار می‎شود و ذرات غبار و گاز با فشار از دنباله‎دار به فضا پرتاب می‎شوند، بنابراین گیسو بزرگ و بزرگ‎تر شده و ممکن است به حدود چند صد هزار کیلومتر هم برسد. وقتی می‏گویند اطلس دنباله‏داری است به بزرگی پنج برابر سیاره مشتری یعنی بخش گیسوی این دنباله‏دار که در واقعا یک «هاله گازی» است این ابعاد را دارد و نه هسته مرکزی. پرتوهای خورشید، ذرات غبار را از قسمت گیسو به بیرون هل می‏دهد؛ این ذرات باعث شکل‎گیری دم دنباله‏دار می شود که بخش سوم به حساب می‎آید. دنباله‎ها ممکن است به بیشتر از 160 میلیون کیلومتر هم برسد یعنی حتی بیشتر از فاصله زمین تا خورشید! اطلس واقعا نصف خورشید است؟ درباره ارتباط یک تکه سنگ منجمد در فضا با ماجراهایی که در سیاره زمین رخ می‎دهد نیازی به توضیح وجود ندارد چرا که از نگاه علمی ربط دادن ظهور دنباله‌دارها در آسمان به پدیده‎هایی که خود انسان‎ها مسبب آن هستند، مردود است اما درباره ابعاد دنباله‏دار سوالی که مطرح می‏شود این است که واقعا اطلس به اندازه نصف خورشید و پنج برابر سیاره مشتری بزرگ است؟ گاهی ممکن است اطلاعاتی که می‏خوانیم یا می‏شنویم غلط نباشد اما نوع بیان آن‏ها و ناقص گفتن اطلاعات، در فهم ما از خبر مشکل ایجاد کند. مثلا درباره بزرگی اطلس چنین اتفاقی افتاد. قطر دنباله‎دار اطلس حدود 720 هزار کیلومتر است که این عدد واقعا پنج برابر سیاره مشتری(قطر سیاره مشتری 139821) است. در نظر داشته باشید که قطر خورشید یک میلیون و 392 هزار کیلومتر است پس به نظر می‎رسد این دنباله‎دار حدودا نصف قطر خورشید باشد . ولی چرا اطلس حتی به اوج درخشش هم نرسید؟ اما سرنوشت دنباله دارها همیشه به یک شکل پیش نمی‎رود، نمونه‎اش همین اطلس که تا قبل از رسیدنش به نزدیک‏ترین فاصله از خورشید، چند تکه شد. تکه تکه شدن دنباله‎دارها ماجرای تازه و عجیبی نیست در بعضی مواقع به دلیل بر هم خوردن تعادل بین نیروهای داخلی دنباله‎دار و نیروی گرانش ستاره‎ای که دورش می‎چرخند این اتفاق رخ می‎دهد. در تصاویری که توسط رصدخانه‏های مختلف و منجم‎های زبده ثبت شده‎است می‎توان به وضوح سه تا چهار تکه از اطلس را دید. چطور دست شایعات نجومی را رو کنیم؟ متاسفانه رخدادهای نجوم پای ثابت و همیشگی خبرهای غیر معتبر و شایعات علمی هستند، به این دلیل که خیلی‏ها از جزییات علمی آن آگاهی ندارند و همین نا‏آگاهی باعث می‎شود خبرهای غیرموثق را از اخبار علمی واقعی به راحتی تشخیص ندهند. هر روز یک شایعه جدید از راه می‏رسد و باعث می‏شود دنیای زیبای آسمان شب ارزش و جذابیتش را برای مردم از دست بدهد و حتی اگر روزی به مناسبت پدیده نجومی واقعی و تماشایی افراد را به دیدن آسمان دعوت کنیم دیگر رغبتی به آن نداشته باشند و آن را شایعه تلقی کنند. از طرفی انتشار خبرهای آخرالزمانی و غیر واقعی از رخدادهای معمولی نجومی، تجربه‏های هولناک و نگران‏کننده برای خیلی‎ها ایجاد می‎کند و زمینه دور شدن مردم از علم و شگفتی‎های آن را به وجود می‏آورد. هفته و روز نجوم در جهان با هدف گسترش و همگانی کردن این علم در تقویم‎ها گنجانده شده تا نسبت خودمان را با دنیایی که در آن زندگی می‎‏کنیم دقیق‎تر درک کنیم، اگر گفتند قرار است شهاب سنگی به زمین بخورد و همه چیز را نابود کند یا فلان ستاره روی تولد و حوادث زندگی شخصی‎مان تاثیر بگذارد قدرت تحلیل داشته باشیم. آشنایی مقدماتی با مبانی نجوم، کمک می‎کند در دام شایعات غلط نیفتیم و زندگی خودمان را اسیر خرافاتی مثل طالع‎بینی نکنیم. به محض آن‏که خبری مربوط به دنیای نجوم را در شبکه‏های اجتماعی می‎بینیم یا از دیگران می‏شنویم اول آن را در اینترنت جست‏و‏جو کنیم و دنبال خبرگزاری‏های معتبر و سایت‏های علمی‏ شناخته‎شده بگردیم و ببینیم واکنش آن‏ها چه بوده است یا اگر در صفحات مجازی  یا آشنایان خود کسی را می‏شناسیم که در حوزه علم نجوم مطلع است از او سوال کنیم. سایت‏ها و کانال‏های مربوط به انجمن‏های نجوم شهرهای مختلف می‏تواند هم منبع خوبی برای اطلاعات و اخبار درست باشد و هم یک راه منطقی و سریع برای ارتباط گرفتن با افراد متخصص. فراموش نکنیم همیشه شایعات نیست که می‏تواند ما را فریب بدهد بلکه اطلاعات نصفه و نیمه درباره یک موضوع گاهی می‏تواند خیلی خطرناک‏تر باشد. مثل خبرهایی که این مدت درباره سیارک و دنباله‏دار اردیبهشت ماه منتشر شد که بخشی از آن‏ها درست و واقعی و بخشی هم اشتباهاتی ناشی از آشنایی نداشتن مترجم‎های خبر با دانش نجوم یا نفهمیدن اصل خبر بود.      منابع این پرونده:EarthSky ، Sky and Telescope، livescience، ویکی نجوم
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
افزایش چشمگیر حقوق بازنشستگان (شهروند) ارتش یمن و حزب‌الله لبنان اسرائیل را نقره‌داغ کردند (کيهان) اروپای ریاکار، آلمان جنایتکار (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
معلمان فراموش شده! جای خالی «موسیقی اصیل» در نبرد با کرونا یادداشت بعیدی نژاد درباره فرجام حیله آمریکایی بازگشت به برجام چرا زمین نابود نشد؟! جوابیه پشتیبانی امور دام استان و توضیحات خراسان اندیشه‌ورزی شهید مطهری نیاز امروز جامعه ما پاسخ به 5 پرسش درباره سهام عدالت دوران طلایی «حاجی فتوحی» و «هاشم‌آقا» در تلویزیون دوباره استرا، برزخ عبدا... و ترفند کرونایی امیرخان ! اعتباربرباد رفته آماده سازی جزایر خلیج فارس برای سکونت مردم پاسخ ستاره شناسان مستقل به ادعای آمریکا علیه ماهواره نور پایان باند «خرچنگ های سیاه»