روزنامه جوان
1399/02/20
بیداری از خواب غفلت با زلزله
سرویس جامعه جوان آنلاین: زلزله‌ای با قدرت ۱/ ۵ ریشتری به مرکزیت شهر دماوند رخ داده‌بود و مردم وحشت‌زده از کرونا را وحشت‌زده‌تر کرده‌بود، تا جایی که بسیاری از مردم همان نیمه شب بدون توجه به پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی، به خیابان‌ها آمدند و شب را در پارک‌ها و فضای باز گذراندند. این نخستین باری نیست که کشورمان وقوع حادثه‌ای همچون زلزله را تجربه می‌کند و با توجه به آنکه ایران روی کمربند زلزله دنیا قرار دارد، این تجربه آخرمان هم نیست و باز هم تکرار خواهد شد. اینکه آیا زلزله جمعه شب همان زلزله معهود تهران است یا خیر، هنوز معلوم نیست و کارشناسان زلزله‌شناسی درباره آن گمانه‌زنی‌های متفاوتی مطرح می‌کنند، اما قدر مسلم می‌توان در ورای نگاه علمی و بررسی‌های معمول پس از وقوع چنین حوادثی از زاویه‌ای دیگر به موضوع نگاه کرد؛ نگاه معرفت‌شناسانه و پاسخ به این سؤال که آیا بناست زلزله و حوادث طبیعی از این دست به ما چیزی بگویند و پیامی بدهند و آیا این تکان‌ها می‌خواهد ما را از خواب غفلت بیدار کند؟ بدیهی است بررسی زلزله و حوادث طبیعی از نگاه معرفت‌شناسانه می‌تواند در وجوه روانشناختی و مدیریت روانی مواجهه با چنین بلایایی به ما کمک کند و مؤثر واقع شود.تمام پدیده‌ها از جمله بلایای طبیعی همچون زلزله و سیل قابلیت این را دارند تا از زوایای علمی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و معرفتی مورد بررسی قرار بگیرند. ضرورت بررسی معرفتی پدیده‌هایی همچون زلزله را زمانی بهتر احساس می‌کنیم که بدانیم در حادثه زلزله جمعه‌شب با وجود آنکه هیچ‌گونه خرابی رخ نداد، اما این حادثه دو کشته و ۲۳ مصدوم بر جای گذاشت که تمامی این افراد به واسطه وحشت از زلزله و در هنگام فرار آسیب دیدند. در حالی‌که اگر از نگاه معرفت‌شناسانه به این پدیده نگاه می‌شد، این افراد می‌توانستند استرس خود را مدیریت کنند و دچار حادثه نشوند.
نگاه معرفتی به یک حادثه طبیعی
جامعه‌شناسی معرفت از جمله زیرشاخه‌های علم جامعه‌شناسی است که به بررسی نحوه ارتباط «معرفت» بشری با واقعیات اجتماعی می‌پردازد. با این نگاه حتی امری که خود واقعیت اجتماعی نیست، یعنی متقوّم به جمع و جامعه نمی‌شود، مثل یک پدیده طبیعی همچون «زلزله» نیز مورد تحلیل جامعه‌شناختی قرار گیرد. «زلزله» اگر چه خود، واقعیت اجتماعی نیست، ولی می‌توان با نگاه جامعه‌شناختی، تأثیرات آن حادثه طبیعی را بر جامعه بررسی کرد. از این‌رو می‌توانیم جامعه‌شناسی «زلزله» یا جامعه‌شناسی «حوادث طبیعی» داشته باشیم. زلزله، مستقل از اراده انسان‌ها به وقوع می‌پیوندد و در ظاهر هیچ راهی برای بازدارندگی نسبت به آن وجود ندارد، اما این امکان برای انسان‌ها وجود دارد که پیش و پس از زلزله با توان و تدبیر خود از آفات آن بکاهند و حتی از این تهدید، فرصتی برای کمال مادی و معنوی جامعه بشریت بسازند. بر همین اساس هم قرآن پدیده‌ها و حوادث طبیعی را از نشانه‌های خدا برای خردمندان و متفکران و پارسایان و اهل یقین می‌داند.
عالم خلقت عالم اسباب است
مریم اشرفی گودرزی، مدرس و محقق حوزوی جامعه خیرین حوزه‌های علمیه استان تهران درباره نگاه معرفت‌شناسانه به پدیده‌هایی همچون زلزله به «جوان» می‌گوید: «ما در طول زندگی مان در عالم خلقت با حوادثی مواجه می‌شویم که برخی از آن‌ها می‌تواند برای ما صدماتی داشته باشد. نخستین نکته‌ای را که باید در این خصوص مورد توجه قرار دهیم، این است که عالم خلقت عالم حادث است و عالم حادث، حوادثی را با خود به همراه می‌آورد. این حوادث بر اساس حکمت همان خدایی است که این عالم را به وجود آورده است.» بنا به تأکید وی وقتی از بعد علمی به حوادثی همچون زلزله نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که دانشمندان علوم طبیعی بر مبنای علومی همچون زمین‌شناسی توانسته‌اند برای چنین حوادثی دلیل بیاورند و این دلایل علمی از همان عالم خلقت اکتساب میشود؛ یعنی وقتی دانشمندی می‌تواند برای پدیده‌ای همچون زلزله دلیل علمی بیاورد، این دلیل، دلایل علمی را از جای دیگری نیاورده و از قوانین همین عالم به دست آورده‌است. این عضو هیئت مدیره جامعه خیرین حوزه‌های علمیه استان و هیئت امنای کشوری می‌افزاید: «ما در عالم زندگی می‌کنیم که در حال حرکت است و جزء به جزء حرکت‌های این عالم به یکدیگر ارتباط دارند؛ در این روند ممکن است حوادث و اتفاقاتی هم به وجود بیاید و خسارت‌هایی را هم ایجاد کند، اما تمام این حوادث در بطن خود حکمت دارند.» به گفته وی این عالم اسباب است و سبب‌ها در آن دخالت دارند. وقتی زلزله اتفاق می‌افتد از نظر علم زمین‌شناسی این زلزله برای ادامه حیات زمین ضروری است، اما ممکن است در کنار این پدیده برخی از موجودات هم آسیب ببینند و از بین بروند یا خسارت‌های احتمالی به وجود بیاید.
این محقق با تأکید بر اینکه در عالم خلقت مرگ حقیقتی ناگزیر است و برای آن ممکن است دلایل متفاوتی وجود داشته باشد، حوادث طبیعی را به عنوان یکی از دلایل مرگ بر می‌شمرد و تصریح می‌کند: «اما به هر حال از مرگ‌گریزی نیست، همانطور که شاهد آن هستیم یک ویروس زلزله‌ای در جهان به وجود آورده ابر قدرت‌های دنیا را تکان داده‌است. بنا به تأکید وی همه این‌ها به واسطه قدرت خداوند است و ما باید در برابر قدرت خدا تسلیم و خاضع باشیم.
اختیار انسان برای کاهش آثار و تبعات بلایا
اشرفی در پاسخ به این سؤال که نقش خود انسان و اراده و اختیارش در حوادث اینچنینی چیست، پاسخ می‌دهد: «چون این عالم اسباب است خداوند به ما اختیار داده که در عالم با مجهز شدن به علم خسارات ناشی از حوادث و بلایا را به حداقل برسانیم؛ بخشی از این مجهز شدن، معنوی است و بخشی هم مجهز شدن دنیایی. در واقع ما باید در عالم اسباب و ابزار‌مان را طوری طراحی کنیم که بتواند ایمنی‌مان را در برابر حوادث یا ویروس‌های مخرب بالا ببرد و این تنها بر اساس همان قدرت عقلانیتی میسر است که خداوند به ما داده و در اختیار ماست. بنابراین حوادث ناگزیر اتفاق می‌افتد، اما به این شکل می‌توانیم خودمان را مقاوم‌سازی کنیم و جلوی خسارات را بگیریم.»
این پژوهشگر و طلبه سطح چهار حوزه علمیه با اشاره به اینکه خداوند با قدرت لایزالش این دنیا و اسباب آن را به وجود آورده بحث دعا و توسل را مطرح می‌کند و می‌گوید: «می‌توانیم به خداوند متوسل شویم و از خداوند بخواهیم با قدرتش ما را در برابر این حوادث حفظ کند و حوادث را برای ما به حداقل برساند، شاهد آن هستیم که در زلزله کرونا تمام عالم دست به آسمان بلند کردند و حتی کشور‌ها و نظام‌های پوزیتیویستی دنیا هم دست به دعا شده‌اند. این‌ها نشان‌دهنده آن است که وجهه دیگر برخورد با حوادث وجهه‌های معرفتی آن است.» وی با اشاره به عوامل معنوی که ممکن است حادثه‌ها را برای ما تشدید کنند و برخی رفتار‌ها و اعمال ما که خداوند به ما گوشزد کرده این رفتار‌ها می‌تواند حوادث را برای ما تشدید کند، می‌افزاید: «خداوند راه را به ما نشان داده هم راه علمی‌اش برایمان باز است و می‌توانیم در علوم طبیعت ورود کنیم و هم راه دینی و شریعتی به هم راه معرفتی‌اند و می‌توانیم با توجه به آنچه خداوند امر کرده یا از آن نهی کرده‌است حوادث را به حداقل برسانیم.»
نقش خلیفه‌اللهی انسان در مواجهه با پدیده‌های طبیعی
از نگاه اشرفی یک بعد معرفتی دیگر نگاه به حوادثی همچون زلزله این است که بدانیم آرامش زمین و زمان در گروی حجت خداست. زمین با گناه می‌لرزد و گناه روی زمین به حساب اهل معرفت سنگینی می‌کند. اتصال ما به شریعت وجود نازنین امام معصوم موجب آرامش زمین میشود و حوادث به حداقل خواهد رسید. این پژوهشگر با تأکید بر اینکه ما در عالم خلقت منفعل نیستیم و خدا ما را خلیفه‌الله و جانشین خودش در زمین قرار داده می‌افزاید: «باید حقیقت مرگ را بپذیریم و بدانیم مرگ به دلایل مختلف ممکن است اتفاق بیفتد، اما برای در امان ماندن از حوادث و اتفاقات هم راه عقلی دارد هم راه علمی و هم راه معرفتی.»
در واقع سیل، زلزله، جنگ و بلایای طبیعی و دست‌ساخته بشر همگی وجود دارد، اما ما می‌توانیم با قدرت خلیفه‌اللهی خودمان تمام این‌ها را به حداقل برسانیم و مدیریت کنیم و مستأصل و منفعل نشویم. این حرکت موجب میشود تا به چه چیز‌هایی دست پیدا کنیم و ما را از افسردگی در برابر حوادث ایمن و استعداد‌هایی را در ما کشف می‌کند. همانگونه که در بحران کرونا استعداد‌هایی در مردم خودمان کسب کردیم.
راهکار‌هایی برای مدیریت روانی حوادثی، چون زلزله
مدیریت روانی مواجهه با حوادث و بلایای طبیعی هم یک بعد دیگر این رویدادهاست. اشرفی با اشاره به نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در ایجاد اضطراب در میان مردم می‌گوید: «به محض وقوع چنین حوادثی در رسانه‌ها به خصوص در فضای مجازی با انتشار گسترده اخبار درباره این حوادث مواجه می‌شویم.» بنا به تأکید وی ما حق نداریم با انتشار پیام‌هایی نگران‌کننده تشویش و نگرانی را در جامعه تسری بدهیم. به جای این باید به یکدیگر یاد بدهیم که در مواجهه با این حوادث چگونه می‌توان به صورت علمی برخورد کرد تا آسیب کمتری ببینیم؛ مثلاً اینکه باید به کجا پناه ببریم و چه کار‌هایی بکنیم. علاوه بر این لازم است تا بزرگتر‌ها و پدر و مادر‌ها برای فرزندان خود توضیح بدهند که این‌ها حوادثی طبیعی است در طبیعت اتفاقاتی می‌افتد و می‌توانیم کاری بکنیم که در زمان وقوع چنین حوادثی به ما آسیب کمتری برسد و می‌توانیم از همدیگر مراقبت بکنیم. به گفته وی یادآوری آموزش‌ها و مانور‌های زلزله و حفظ آرامش می‌تواند به مدیریت روانی حادثه کمک کند به بیان دیگر ما می‌توانیم با پرهیز از رفتار‌هایی همچون بازگو کردن مداوم اخبار حادثه بار روانی اضافه بر حادثه را برای همدیگر ایجاد نکنیم.
دنبال کردن بیش از حد اخبار حادثه در پیام‌رسان‌های مختلف و رسانه‌های گوناگون می‌تواند اضطراب ما را بیشتر کند. پرهیز از نقل کردن اخبار منفی و نگران‌کننده و به جای آن با پرداختن به بیان راهکار‌های برخورد با حوادث طبیعی به زندگی عادی‌مان ادامه بدهیم. این روش به ما موضع فعال می‌دهد تا بتوانیم راحت‌تر با حوادث برخورد کنیم. علاوه بر این حضور اعضای خانواده در کنار یکدیگر و دعا‌های دسته‌جمعی می‌تواند در آرامش ما تأثیر بسیار خوبی داشته باشد.
سایر اخبار این روزنامه
روس‌ها جواب امریکایی‌ها را دادند و ما هنوز «آرگو» نگاه می‌کنیم!
کرونا دروغگویی غرب را روشن‌تر می‌کند
باج‌گیری گاوچران از گاو شیرده برای خروج!
تهران شهر بی‌دفاع مقابل زلزله
وقتی دست وزارت ورزش خالی است
کمک مؤمنانه به جامعه آسیب دیده ورزش در مرحله دوم رزمایش ادامه دارد
علم در ایران درگیر سوفیست‌های مدرن شده است
عبدالدلار‌های وطنی در دام دلار‌های عبدالکریم!
خادم افتخاری قطری‌ها
مجلسی که می‌خواهد صدای مردم باشد
عملکرد ندارند، به دوگانه‌سازی کاذب رو می‌آورند
صد سال بن بست غربگرایی در ایران
تحولات در گذر از کرونا
بیداری از خواب غفلت با زلزله
