گروه صنعت و تجارت: تولیدکنندگان برای تولید یک کالا، همواره باید محاسبات دقیقی داشته باشند تا بتوانند پیشبینی کنند که با چه میزان از سرمایه، نیروی کار و ابزار تولید و مواد خام، به چه میزان از سود دست خواهند یافت. برای این منظور محاسبه هزینهها و میزان هرکدام از این عوامل بسیار ضروری است. فارغ از بالا بودن یا پایین بودن نرخ ارز، تولیدکننده نیازمند یک نرخ حدوداً ثابت و دقیق است.

اگر یک تولیدکننده نتواند نرخ ارز را به صورت دقیق و درازمدت (دستکم در بازههای یکساله) پیشبینی کند، قادر نیست که هزینههای تولید یک کالا را پیشبینی و امکان رقابت در بازار را سنجش کند. هرچند ممکن است یک نوسان آنی و کوتاه مدت ناگهان بر سودآوری تولید یک محصول بیافزاید و سود قابل توجهی را نصیب یک تولیدکننده کند. اما نوسان دائمی و گاه به گاه نرخ ارز، ممکن است در میانهی یک روند تولید، تولیدکننده را دستخوش ضرر و زیان کرده و یا حتی منجر به توقف تولید شود. از همین رو است که دولتها همواره تلاش دارند تا نرخ ارز را تا جای ممکن ثابت نگاه داشته یا دستکم آن را کنترل کنند. در هر کشور اغلب دو روش برای تأمین نرخ ارز وجود دارد. روش اول آن است که تولیدکننده از طریق صادرات و واردات یا بانکها و صرافیها، ارز مورد نیاز خود را برای خرید مواد خام تأمین نماید. روش دیگر آن است که دولتها ارز خود را برای مبادله در اختیار شرکتها قرار دهند.

*دولت به دنبال کاهش تقاضا ارزی

تصمیمات ارزی بانک مرکزی ظرف یکسال و نیم گذشته بسیاری از فرآیندهای معیوب بازار ارز را سامان داده است. بخشنامهها و دستورالعملهای ارزی ظرف همین مدت و تا همین چند هفته پیش، کار را به نحوی پیش برده که بازار ارز از ثبات نسبی برخوردار باشد و جز چند فراز و فرود، بسیاری از روزها را با آرامش پشت سر بگذارد. روزهای ابتدایی فروردین سال جاری بود که محمدباقر نوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد: در سال گذشته ۱۴ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی برای تأمین کالاهای اساسی تخصیص داده شده است و در ستاد راهبری و برنامه ریزی جهش تولید بر این باور هستیم که میتوان نیازهای کشور را از طریق جایگزینی واردات و ارتقاء صادرات برطرف کرد. بر این اساس در سال جدید بر کاهش تقاضای ارزی و تأمین نیازهای وارداتی از طریق ظرفیتهای گسترده داخلی تاکید خواهیم کرد. اواخر اردیبهشت ماه نیز حسین مدرس خیابانی، سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت در دیدار با اعضای هیات رییسه اتاق بازرگانی مدیریت واردات یکی از دستورکارهای جدی وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد و گفت: تنها مسیر سبز برای واردات، مربوط به واردات مواد اولیه تولید و تجهیزات و ماشینآلات مورد نیاز کارخانجات است و وزارت صنعت، معدن و تجارت، با جدیت از ورود کالاهای غیرضرور و دارای مشابه تولید داخلی جلوگیری به عمل خواهد آورد.

بازخوانی سیاستهای ارزی بانک مرکزی

مجموعه سیاستهای بانک مرکزی در بازار ارز موجب شده در حال حاضر تقاضای مؤثر در بازار ارز شامل تأمین ارز مسافرتی به صورت اسکناس، تأمین ارز مورد نیاز واردات کالاهای اساسی و ماشینآلات و نیز تأمین ارز درخواستی از سوی تولیدکنندگان برای واردات مواد اولیه، تجهیزات و ماشین آلات و مواردی از این دست یا وجود ندارد و یا پاسخ داده نمیشود و این بانک مرکزی است که در هر بخش، با مجموعهای از سیاستها تلاش کرده تا نیازهای ارزی را رد و یا تأمین کند. نکته حائز اهمیت در این میان شرایط خاص ارزی کشور و تحریمهای آمریکا برای تنگتر کردن حلقه تحریمها است که در برخی از مقاطع زمانی، چیزی جز این مجموعه سیاستهای ارزی را برای بانک مرکزی امکانپذیر نمیسازد؛ اما به هر حال باید به این نکته هم توجه داشت که مجموعه سیاستهایی که بانک مرکزی در طرف تأمین ارز صورت داده، همچنان دچار اشکالات فراوانی است و نتوانسته بخش عمدهای از وظایف این نهاد سیاستگذار ارزی را در حوزه تأمین ارز به خوبی به ثمر برساند. واقعیت آن است که جمهوری اسلامی ایران و بانک مرکزی طی سالهای متمادی، منابع و ذخایر ارزی بسیاری را در نقاط مختلف دنیا در اختیار داشته و به این لحاظ از وضعیت نسبتاً خوبی برخوردار است، اما دیپلماسی این بانک در آزادسازی بخشی از این منابع به خوبی جواب نداده و این بانک نتوانسته به یکی از مأموریتهای اصلی خود برای بازگرداندن منابع بلوکه شده ایران از نقاط مختلف دنیا جامه عمل بپوشاند. بر همین اساس است که رئیسجمهور نیز ظرف هفتههای گذشته بر یکی از وظایف بانک مرکزی مبنی بر تنوع بخشی به راههای تأمین ارز و به خصوص تلاش برای آزادسازی منابع بلوکه شده ارزی ایران در سایر کشورهای دنیا تاکید فراوانی داشته است.

*تولیدکنندگان نگران سیاستهای ارزی بانک مرکزی

مجموعه این سیاستها اکنون کار را به جایی رسانده که تولیدکنندگان نگرانیهای بسیاری از تصمیمات ارزی بانک مرکزی دارند و خطوط تولیدی بسیاری از آنها، به دلیل مشکلاتی که در تأمین ارز وجود دارد، با چالشهای مواجه شده و باید برای آن چارهاندیشی کرد. اگر قرار است که منابع ارزی برای کشور بدون اتکای به درآمدهای نفتی تأمین شود، این تولیدکنندگان هستند که بار اصلی آن را به دوش میکشند تا بلکه کالایی صادراتی تولید کرده و با فروش یا صادرات آن، منابع ارزی مورد نیاز کشور را تأمین کنند؛ پس اگر به موقع ارز به دست تولیدکنندگان نرسد، ممکن است چالشهای بسیاری در این حوزه بروز و ظهور نماید. اینجا است که بانک مرکزی باید نقشآفرینی جدی در حوزه تأمین ارز مورد نیاز واحدهای تولیدی داشته و شرایط را به گونهای پیش ببرد که منابع ارزی مورد نیاز تولیدکنندگان به موقع تأمین شود. در حال حاضر بانک مرکزی روند تائید بسیاری از پروندههای دریافت ارز را به شدت کند کرده و همین امر، تولید را آن هم در سال «جهش تولید» با چالشهای فراوانی مواجه ساخته است.

*سودجویان و متخلفان؛ سد راه سیاست گذاری صحیح ارزی

در زمانی که تلاطمهای اقتصادی رخ میدهند و نرخ ارز به صورت کنترل نشده افزایش مییابد، بسیاری از دلالان تنها با خرید و فروش ارز، سود کلانی به جیب میزنند. اما این دلالان در زمان کنترل بازار چگونه ارز به دست میآورند؟ یکی از راههای اصلی دلالان برای سودجویی آن است که ارز بدست آورده و آن را به قیمتی بالاتر در بازار بفروشند. زمانی که بانک مرکزی تأمین کننده اصلی ارز در کشور است و کنترل ورود و خروج ارز را برعهده میگیرد، راه اول آن است که دلالان به صادر کنندگان پیشنهاد میکنند که این صادرکنندگان به جای فروش ارز با قیمت دولتی و مصوب به بانک مرکزی، آن را با کمک دلالان وارد بازار آزاد ارز کنند. این روش باعث میشود تا ارز کشور پخش شده و نتوان از آن برای واردات بهره گرفت. روش دیگر آن است که این دلالان با سند سازی و جعل اسناد، ارزهای دولتی را دریافت و به جای واردات کالاهای مورد نیاز واقعی کشور، یا آنها را به صورت مستقیم در بازار ارز فروخته و یا با این ارزها کالاهای لوکس و غیرضروری وارد کشور کرده و با فروش آن کالاها سود سرشاری بدست آورند. از همین رو است که کنترل شدید بازار ارز، تنها راهی است که میتوان جلوی این سودجوییها را گرفت. بطور معمول در ابتدای یک بحران، دلالان فرصت بیشتری برای سودجویی از غفلتها یا عدم پیشبینیها دارند، اما پس از مدتی، مدیران به سرعت درخواهند یافت که دلالان چگونه دست به سودجویی زده و قادر خواهند با کنترل و نظارت مانع از سودجویی شوند.

در شرایط فعلی کشور، ضرورت ایجاب میکند که ارز بدست آمده بطور صرف برای اموری چون واردات مواد خام ضروری بنگاههای تولیدی یا کالاهای اساسی و حیاتی کشور صرف شوند، در غیر این صورت تحریمهای یکجانبه آمریکا میتواند اثرات عمیقی بر زندگی مردم بگذارد. بانک مرکزی در دو سال گذشته توانسته ظرف مدت کوتاهی پس از تحریمها بر بازار ارز مسلط شود و امروز بیش از هر روز دیگری بر این بازار مسلط است و البته افزایش صوری و موقت نرخ ارز نیز نمیتواند باعث شود تا بانک مرکزی کنترل خود بر بازار را از دست بدهد. به نظر میرسد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در سال پیش رو قصد دارد با مدیریت هرچه بهتر و دقیقتر بازار ارز، به کمک جهش تولید آمده و باعث رونق بیش از پیش اقتصاد کشور شود و برای این مهم «تثبیت نرخ ارز» یکی از ابزارهای اصلی بانک مرکزی است.