گروه اقتصادی – کورش شرفشاهی: بی شک یکی از جدیترین معضلات به ویژه برای قشر مولد جامعه، به دست آوردن شغل متناسب با توانمندیهاست. امروزه افراد بسیاری با داشتن مدرک تحصیلی، تخصص، تجربه و حتی پارتی با معضل بیکاری دست به گریبان هستند و همین امر باعث شده تا تشکیل خانواده به میزان چشمگیری کاهش یابد و در نهایت انواع بزهکاری را رقم بزند. اگر واقع بینانه بررسی کنیم، ضعف برنامه ریزی و سومدیریت از جمله بزرگترین دلایل بیکاری در کشور است. از سوی دیگر شیوع کرونا باعث به وجود آمدن بحران دیگری در سطح جهان شد که با خانه نشین کردن مردم، ضربههای جبران ناپذیری بر بدنه اقتصاد وارد کرد. امروزه کسب وکارهای خرد بیشترین لطمه را از کرونا متحمل شدهاند به نوعی که مشاغلی همچون رستورانها، فروشگاهها، تالارهای پذیرایی، هتلها و ... همچنان درگیر بحران و رکود هستند. این در حالی است که با گذشت بیش از ۴ ماه از شیوع کرونا، هنوز این مشاغل با رکود همراه است.

آمارهایی که به چشم نمیآیند

امروزه بسیاری از صنوف و مشاغل با زیانهای هنگفتی رو به رو شدهاند و باوجود رفع بسیاری از محدودیتها، هنوز این مشاغل نتوانستهاند به حالت عادی بازگردند. بسیاری از مشاغل ناچار شدهاند کارگران خود را تعدیل و ظرفیت تولید را به نصف کاهش دهند و حتی افراد بسیاری اقدام به تعطیل کردند بنگاه اقتصادی کرده و با شغل خود خداحافظی کردهاند. آمارهای بانک مرکزی حکایت از افزایش سپرده گذاران دارد و بخشهایی همچون بورس با رشد قابل توجهی رو به رو شده و بازار سکه و دلار بار دیگر با رشد سرسام آوری رو به رو شده است. همه این موارد میتواند بیانگر تعطیلی بنگاههای اقتصادی و هدایت نقدینگی به سپرده گذاری یا بازار واسطه گری باشد.

تحریمها باعث فرار سرمایه

معضل بسیار بزرگی که سالها با آن دست به گریبان بودهایم، تحریمهای ظالمانه است. متاسفانه در نتیجه تحریمها، بسیاری از بنگاههای اقتصادی با بحران رو به رو شدند و سرمایه داران بسیاری که مایل به تجارت جهانی یا تولید در بازار بودند و تمایل داشتند نقدینگی خود را بین ایران و دیگر کشورها به جریان بیندازند، ناچار شدند بنگاه اقتصادی را تعطیل کنند و سرمایه خود را به خارج از کشور ببرند. اما بلایی که به روزگار کارگران این بنگاهها آمد، بیکاری و بحرانهای اجتماعی ناشی از آن بود. اکنون دولت باید به سوی مدیریت بر آن دسته از مشاغلی برود که نیاز کشور به واردات را به شدت کاهش دهد. خوشبختانه کشور ما در زمینه تولید محصولات کشاورزی امکانات بسیاری دارد و بارها شاهد بودیم که نیاز کشور تأمین و بخش زیادی از محصولات به کشورهای دیگر صادر شد. اما به دلیل سومدیریت شاهد بودیم که تولیدات محصولات کشاورزی روی دست کشاورزان باقی ماند و این قشر زحمتکش در نتیجه ضعف برنامه ریزی، ناچار شد محصولاتش را مقابل ادارات و دستگاههای مختلف به زباله تبدیل کند.

اشتغالزایی نمایشی و تبلیغاتی

در این رابطه سعید جلیلی در نشست بررسی راهکارهای رفع موانع اشتغال در کشور گفت: مسئله اشتغال از جنبههای گوناگون قانونی، عقلی و شرعی یک مسئولیت مهم برای تمام ارکان نظام اسلامی و حتی عموم جامعه است. اینکه رهبری فرمودند این مسائل موجب شرمندگی است، بحث تعارف نبود بلکه طبق قانون اساسی ایجاد امکان اشتغال برای همه، وظیفه دولت است. عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با انتقاد از برخی اظهارات درباره آمارهای ایجاد اشتغال، افزود: حل موضوع اشتغال نباید نمایشی و تبلیغاتی باشد. اینکه گفته شود کسی که یک ساعت در هفته به کاری مشغول باشد نیز جز آمار شاغلین است، این حرف بیشتر شوخی است تا واقعیت! اگرچه ممکن است در جایی اشتغال اینگونه تعریف شده باشد اما واقعیت اینست که این را نمیتوان اشتغال نامید. وی بدست آمدن یک تعریف معقول از اشتغال را اولین قدم برای حل این مسئله خواند و خاطرنشان کرد: باید یک تعریف دقیق و استاندارد از اشتغال داشته باشیم که اگر واقعاً به کسی شاغل اطلاق شد، این اطمینان حاصل شود که فرد مشغول کار است و یک درآمد معقول نیز دارد.

انتقاد از آمارسازی

جلیلی با بیان اینکه خلاء برنامه بلندمدت ایجاد اشتغال از جمله ضعفهای جدی کشور در این حوزه است، تصریح کرد: اگر فراهم کردن امکان اشتغال طبق اصل ۲۸ قانون اساسی وظیفه دولت است، باید برای آن برنامه داشت. یعنی اگر کشور ما ۸۰ میلیون جمعیت دارد و از این میزان مثلاً ۲۵ میلیون نفر با تعریف استاندارد از اشتغال باید کار داشته باشند، باید این وظیفه برای دولت، مجلس و سایرین تعریف شود که اگر قرار است این میزان اشتغال وجود داشته باشد، سهم و برنامه هر دستگاه برای تحقق این هدف چیست؟ در این صورت مثلاً به افتتاح ۱۰ کارخانه اکتفا نمیشود؛ چرا که با این عملکرد و اکتفا به چند طرح عمرانی و اقتصادی مشخص است که فاصله ما با وضع مطلوب در زمینه اشتغال بسیار زیاد خواهد بود. وی با تشریح چرایی لزوم برنامهریزی بلندمدت در حوزه اشتغال، گفت: طبیعتاً ایجاد شغل به میزان مطلوب، اقتضائاتی دارد که بر اساس آنها و با نگاه به تجارب دنیا و ابداعاتی که خود کشور میتواند داشته باشد، باید مجموعهای از مأموریت برای دستگاهها تعریف شود. یعنی به طور مشخص برای هر وزارتخانهای در این زمینه باید ماموریتهای مشخص و قابل ارزیابی تعریف شود. مثلاً سهم آموزش عالی مشخص شود که چیست؟ این نباشد که بگویند مأموریت ایجاد اشتغال تنها مربوط به وزارت رفاه است و مثلاً با آموزش و پرورش یا وزارت خارجه ارتباط ندارد، بلکه بنا به اقتضائات ایجاد اشتغال باید برای هر دستگاه ماموریتهایی که ضمانت اجرا داشته باشد، تعریف شده و سازوکار آن نیز مشخص گردد.

تشویق دستگاهها در صورت اشتغالزایی

این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به لزوم محور قرار دادن مسئله اشتغال در نهادها و دستگاههای مختلف، اظهار کرد: سازوکارهای تخصیص بودجه برای وزارتخانهها به گونهای باشد که آنها را در ایجاد اشتغال برای کشور سهیم کند. برای مثال سازوکار تشویقی برای دانشگاهها براساس فارغ التحصیلهای شاغل آن شکل پیدا کند. آنگاه دانشگاه این مأموریت را پیدا میکند که آموزش را به گونهای ارائه کند که دانشجوی آن با فارغ شدن از تحصیل، شاغل هم بشود. عضو شورای راهبردی روابط خارجی عنوان کرد: اگر میخواهیم مسئله اشتغال را حل کنیم باید آن را در تمامی ابعاد مورد توجه قرار دهیم مثلاً در حوزه وزارت خارجه سهم یک سفارتخانه برای افزایش صادرات کشور که موجب اشتغال و ارزآوری میشود، باید تعریف گردد و بودجه آن بر اساس کارآیی در انجام این مأموریت تعریف شود و همچنین علاوه بر بودجه، ادامه مسئولیت منوط به انجام درست این وظیفه باشد.

طراحی فرایند بلند مدت

جلیلی لزوم طراحی یک فرایند بلندمدت را یادآور شد و گفت: باید فرایندی طراحی شود که زمان شروع و فرجام آن مشخص باشد. ممکن است این فرایند در یک بازه زمانی ده یا پانزده ساله محقق شود اما مهم این است که کشور این اطمینان را داشته باشد که در پایان این فرایند، با سازوکارها و سیاستهایی که دنبال میشود، شما برای ایجاد اشتغال به شرایط مطلوب رسیدهاید. وی در توضیح لزوم طراحی فرایند بلندمدت ایجاد اشتغال در کشور خاطرنشان کرد: اگر فرایند تعریف نشود، کشور همیشه عقب خواهد ماند. چرا که دولت و مجلس دائماً در حال تغییر است. بحث ما این است که اگر قرار است در یک کشور ۸۰ میلیونی مثلاً ۲۵ میلیون شغل داشته باشیم، برنامه ما برای اشتغال ۲۵ میلیون نفر چیست؟ ممکن است گفته شود تحقق چنین برنامهای ۱۰ سال یا فرضاً ۱۵ سال طول میکشد، اما این فرایند بالاخره باید شروع بشود. آنوقت است که ذیل این برنامه، پروژهها تعریف میشود و میتواند شامل دهها ابتکار و ابداع متناسب با شرایط بومی کشور باشد.