گروه صنعت و تجارت: امروزه توسعه خوشه های صنعتی نقش محوری و بارزی در سیاست های اقتصادی و صنعتی بسیاری از كشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ایفا می کنند. اگر رویكردهای گذشته تمركز بیشتری بر اقتصاد كلان و همینطور بنگاه های بزرگ داشته اند؛ اینك كسب و كار كوچك و خرد، احساس مسئولیت نسبت به افزایش قابلیت رقابت این واحدها، بهبود ارتباطات شبكه ای، تأكید بر حمایت های غیرمستقیم، تركیب رقابت و همكاری به منظور تقویت یادگیری و نوآوری، ارتقاء سطح همكاری واحدهای كوچك و بزرگ و تقویت همكاری خوشه های صنعتی و دولت مورد توجه بیشتری قرار می گیرد.

مفهوم خوشه صنعتی اشاره به مجموعه ای از بنگاه ها دارد که محصولات مشابهی را تولید می کنند یا بنگاه هایی که در شبکه های تأمین عمودی و افقی قرار دارند. در واقع خوشه ها را می توان به صورت شبکه هایی از بنگاه های به هم وابسته، نهادهای تولید دانش، سازمان های میانجی و مشتریان که در زنجیره تولید ارزش افزوده با هم مرتبط شده اند، تعریف کرد. هر قدر نگاه به حل مسائل از سطح بین المللی، ملی و بخشی به سمت منطقه ای و محلی و مبتنی بر قابلیت های پویای سیستم های اجتماعی شكل یافته بر پایه فرآیندهای طبیعی پیش می رود، توجه به كسب و كارهای متوسط، كوچك و خرد در قالب شبكه های ارتباطی قابل تعریف، ذیل بحث توسعه خوشه ای، از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود.

اهمیت برنامه ریزی برای تدوین نقشه راه صنعت

در همین ارتباط مهدی پورقاضی، عضو کمیسیون صنایع اتاق تهران در گفتگو با خبرنگار روزنامه «تجارت» گفت: بیش از یك دهه است كه توسعه صنعتی مبتنی بر خوشه ها، به عنوان یك استراتژی نوین مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران كشورهای صنعتی و در حال توسعه قرار گرفته است. در سال های اخیر، بحث توجه به صنایع كوچك و متوسط و توسعه خوشه های صنعتی در داخل كشور نیز مورد توجه قرار گرفته است. اما به نظر میرسد در سطح سیاست گذاری و پیاده سازی الگوی توسعه خوشه ای، كشور همچنان نیازمند حركت های بنیادی و پایه ای است. این فعال اقتصادی با تأکید بر این نکته که بنگاه های اقتصادی ظرف چند سال گذشته با طوفان نقدینگی مواجه بوده اند و از طرفی، جهش ‎های نرخ ارز طی چند سال گذشته باعث افزایش نرخ مواد اولیه و در عمل منجر به کاهش سرمایه در گردش شرکت ها به نصف شده است.

عضو هیات نمایندگان اتاق تهران با اشاره به شیوع ویروس کرونا که منجر به کند شدن آهنگ اقتصاد در کشور شده، افزود: در این شرایط شاهدیم که دولت هم به تعهدات خود عمل نمیکند و همین امر منجر به اخلال در زنجیره تولید شده است. از طرف دیگر با وجود تدوین برنامه های مختلف توسعه ای در طول سال های گذشته، استراتژی های توسعه صنعتی یا اجرا نشده اند یا متناسب با نیازهای واقعی کشور نیستند. در چنین شرایطی تدوین برنامه ای جدید در این حوزه، نیازمند آن است که اول مشخص کنیم در کدام حوزه ها دارای مزیت هستیم تا براساس آن بتوانیم حرکت کنیم. وی ادامه داد: محصولات تولید شده در داخل سطح تنوع، پیچیدگی و ارزش افزوده پایینی دارند و واقعیت این است که توسعه و رشد صنعتی صورت گرفته در کشور متوازن نبوده است که از یک سو سرمایه بر هستند و اشتغال چندانی ایجاد نمی کنند، از طرف دیگر منجر به ایجاد محدودیت در صادرات شده اند؛ به نحویکه صادرات ما تنها گروه های کالایی خاص و بازارهای محدودی است. به همین دلیل است که در نتیجه اعمال تحریم ها یا بروز بحرانی مانند کرونا، صادرات و ارزآوری کشور بهراحتی دستخوش تغییر می شوند.

پورقاضی، تصریح کرد: زمانی که اقتصاد بر روی صنایع سرمایه بر با پیچیدگی پائینی متمرکز شور، عملا نقش خلاقیت به صفر رسیده و در این فضا که نیروی انسانی نقشی ندارد، درآمد هم سرکوب خواهد شد. در چنین شرایطی ایجاد خوشه های صنعتی راهکار برون رفت از مشکلات فعلی است.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران با تأکید بر اینکه تجربه جهانی ثابت کرده که توسعه مبتنی بر خوشه های صنعتی یکی از مهمترین پیش شرط های توسعه پایدار است؛ خاطرنشان کرد: شرایط فعلی ثابت کرده که پایان عصر نفت نزدیک شده و دیگر نمی توان با خیال راحت اطمینان داشته باشیم که با درآمدهای نفتی کشور را اداره کنیم. در این شرایط باز تعریف مفاهیم توسعه با اتکا به خوشه های صنعتی و صنایعی با زنجیره تأمین گسترده می تواند زمینه ای شفافتر و روشنتر برای تغییر سیاست اقتصادی کشور باشد. این فعال اقتصادی تصریح کرد: در چنین شرایطی قبل از تدوین هر برنامه ای برای توسعه صنعتی کشور باید به این موضوع توجه داشته باشیم که صرف تدوین یک برنامه، کافی نیست و با این پیش فرض باید اقدام به تدوین برنامه هایی کنیم که قابلیت اجرایی داشته باشند. با وجود تاکیدات فراوان طی سال های گذشته از سوی سیاست گذاران مبنی بر بهبود توسعه صادرات، کمتر کسی به این نکته توجه می کند که تحقق این امر با رشد و توسعه صنعتی ملازم و همراه است.

عضو کمیسیون صنایع اتاق تهران خاطرنشان کرد: در بسیاری از برنامه ها شاهد هستیم که با وجود صرف هزینه و زمان زیاد از سوی دولت برای تدوین برنامه های مختلف، چون این برنامه ها از سوی کارشناسانی نوشته می شود که درک صحیحی از میدان و فضاهای اقتصادی ندارند، به همین دلیل وقتی وارد اجرا می شویم، آن زمان مشکلات خود را نشان می دهند.

پورقاضی بیان کرد: استراتژی صنعتی برنامه راه و سند برنامه ریزی بلندمدت و نقشه راه است؛ اما در کشور هیچ وقت برنامه اصلی و بلندمدت نداشتیم و این باعث می شود کارخانه هایی بدون مطالعه در کشور ایجاد شوند و در عمل موجب خروج ارز از کشور شده و در نهایت ماشین آلات وارد شده برای فعالیت آنها بدون استفاده رها می شود.

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در پایان گفت: اگر دولت می خواهد حمایتی از صنعت داشته باشد، همان موانعی را که بر سر راه تولید ایجاد کرده هموار کند. همانطور که قانون هم دولت را مکلف کرده تا موانع تولید را از سر راه تولیدکنندگان بردارد. در چنین شرایطی همکاری بنگاه های کوچک و متوسط ایرانی با تولیدکنندگان کوچک و متوسط خارجی می تواند یکی دیگر از راهکارهای اساسی باشد که با توجه به اعمال تحریم ها نقش حائز اهمیتی در رشد اقتصادی کشور ایفا خواهد کرد و با توجه به شرایطی فعلی حاکم بر بخش صنعت، امیدی به رونق در این حوزه نیست. با اینحال مسئولان باید صنعتگران را برای تأمین سرمایه در گردش یاری کنند.