روزنامه شرق
1399/04/19
ضرورت ایجاد خزانه‌داری انرژی در ایران
ضرورت ایجاد خزانه‌داری انرژی در ایران محمود خاقانی-کارشناس بین‌المللی انرژی قیمت نفت خام در بازار آن‌طورکه انتظار می‌ر‌فت افزایش نیافت. چرا؟ کارشناسان معتقدند بازار هنوز نگران بهبود اوضاع اقتصادی در آمریکا و افزایش تقاضا برای مصرف انرژی است. این یادداشت به کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز، سیاست‌های جدید انرژی چین، نقش ایران در بازار کرونایی نفت و گاز و در آخر پیشنهادی برای بازنگری در اقتصاد انرژی ایران می‌پردازد.کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی: الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، به‌تازگی گفته است سرمایه‌گذاری در صنعت نفت تا حدود یک‌سوم در سال 2020 کاهش خواهد یافت. در دوران شیوع اولیه ویروس کرونا مصرف نفت در جهان روزانه حدود 30 میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرد. کشورهای عضو اوپک و غیراوپک سعی دارند با کاهش تولید و عرضه نفت خام به بازار جلوی سقوط قیمت‌ها را بگیرند؛ اما تاکنون موفقیت چشمگیری نداشته‌اند. آژانس بین‌المللی انرژی در گزارشی که در ماه می2020 منتشر کرد، نوشت بزرگ‌ترین کاهش سرمایه‌گذاری سالانه در صنعت انرژی (حدود 400 میلیارد دلار) را تجربه خواهیم کرد. این گزارش هشدار داده است که سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز در مقام مقایسه با سال 2019 میلادی در سال 2020 میلادی حدود 245 میلیارد دلار کمتر خواهد بود.
براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی بیشترین فشار روی صنعت تولید نفت و گاز غیرمتعارف مشهور به شیل‌اویل و شیل‌گاز خواهد بود. انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری در این صنعت در سال 2020 تا حدود 50 درصد کاهش پیدا کند. برخی تخمین‌ها حاکی از این است که به‌طورکلی سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی صنعت نفت و گاز در سال جاری میلادی تا حدود 30 درصد کمتر از سال گذشته میلادی خواهد بود.
امید به افزایش قیمت: در هفته گذشته بررسی شبکه اقتصادی بلومبرگ نشان داد تولید نفت خام در کشورهای عضو اوپک روزانه حدود 23 میلیون بشکه کاهش یافته و این رقم در 30 سال گذشته کم‌سابقه بوده است. درهمین‌حال با کاهش حدود پنج میلیون نفر آمار بی‌کاران در آمریکا و بهبود اوضاع اقتصادی در چین، بازار امیدوار شد که قیمت‌ها بالاتر خواهد رفت، اما بسیاری از کارشناسان هنوز نسبت به این امیدواری تردیدهایی را مطرح می‌کنند.
چین، برنده بازار نفت كرونایی: کریس کوک، پژوهشگر ارشد یونیورسیتی کالج لندن معتقد است برنده اصلی بازار نفت كرونایی چین بوده است، زیرا چین با برنامه‌ریزی بسیار خوبی که کرد نفت خام ارزان موجود در بازار را خریداری و در انبارهای راهبردی خود ذخیره کرد. به اعتقاد کریس کوک چین روزانه حدود 300 میلیون دلار سود کرده است. در ماه می‌‌سال 2020 واردات نفت خام چین افزایش چشمگیری داشت و در همین حال حجم فراورش نفت خام در پالایشگاه‌های چین هم افزایش پیدا کرد که نمایانگر افزایش تقاضا برای مصرف در اقتصاد چین پس از مقابله اولیه با بحران شیوع ویروس کرونا است. نکته‌ای که کارشناسان به آن توجه کرده‌اند این واقعیت است که چین حتی در مدت کاهش تولید اقتصادی و بسته‌بودن کارخانه‌ها به‌دلیل شیوع ویروس کرونا در ماه مارس و آوریل 2020 به خرید و واردات نفت خام با قیمت‌های پایین ادامه داد.
هدف چین، کنترل بازار نفت: بعد از اینکه در اوایل ماه ژوئن سال 2017 دولت ترامپ در یک اقدام شبه‌کودتایی، زمام امور خانواده آل‌سعود را به شاهزاده بن سلمان منتقل کرد و با حضور نظامی در عربستان، سوریه، عراق، قطر، بحرین و سایر کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه از تسلط بر منابع نفت و گاز منطقه اطمینان پیدا کرد، سیاست جدید انرژی دولت ترامپ مبنی بر تسلط کامل و تأثیرگذار بر بازارهای بین‌المللی انرژی را در 29 ژوئن سال 2017 در راستای سیاست آمریکا «در جهان برتری دارد و اول است» اعلام کرد. با توجه به سیاست جدید دولت ترامپ چین هم بورس بین‌المللی انرژی شانگهای را که در سال 2003 اجازه تأسیس داده بود، در ماه مارس 2018 توسعه داد و فعال‌تر کرد. علاوه بر آن حجم ذخایر راهبردی نفت خام برای چین را ایجاد کرد و آن را وسعت داد. در همین حال در ظرفیت فراورش نفت خام در چین و سایر کشورها سرمایه‌گذاری کرد.
کنترل قیمت بازار نفت از طریق فراورده‌های نفتی
پژوهشگر ارشد یونیورسیتی کالج لندن معتقد است چین برای کنترل قیمت‌ها در بازار نفت خام از حجم بالای فراورش نفت خام و عرضه فراورده نفتی به بازار استفاده خواهد کرد. در واقع شیوع ویروس کرونا و کاهش تقاضا برای فراورده‌های نفتی که موجب کاهش شدید قیمت نفت خام شد، آزمایش خوبی برای برنامه چین در راستای کنترل بازار نفت خام از طریق عرضه فراورده‌های نفتی است. ماه گذشته میلادی چین روزانه حدود یازده و نیم میلیون بشکه نفت خام در بازار خرید و ذخیره کرد. خبرگزاری رویترز در گزارشی محاسبه کرده بود که چین بین ماه ژانویه و ماه می2020 به‌طور میانگین روزانه یکمیلیونو 900 هزار بشکه نفت خام ذخیره کرده است. این رقم حدود 670هزار بشکه در روز بیشتر از سال 2019 است که روزانه حدود یکمیلیونو 200 هزار بشکه بود.
تاکنون چین رقم و آماری از میزان حجم نفت خام ذخیره‌ای‌اش اعلام نکرده است. به همین دلیل تحلیلگران با محاسبه میزان حجم واردات نفت خام به چین و کسر میزان مصرف داخلی و حجمی که در پالایشگاه‌ها فرآورش شده است، میزان حجم ذخیره نفت خام راهبردی چین را حدس می‌زنند. براساس همین حدس‌ها میزان نفت خام ذخیره‌شده در چین 440 میلیون بشکه افزایش نشان می‌دهد که بالاترین رقم افزایش ذخیره نفت خام در انبارهای راهبردی در شش ماه اخیر در جهان است. در واقع خرید نفت خام و انبارکردن آن توسط چین براساس نظریه کارشناسان دلیل اصلی حمایت از افزایش قیمت نفت خام در بازارهای بین‌المللی بوده است. چرا؟ برای اینکه نفت خامی که چین ارزان خریده است، در بازار قیمت بالاتری پیدا می‌کند و احتمالا چین با قیمت نفت خام بین بشکه 35 تا 40 دلار مشکلی ندارد. در همین حال حجم نفت خام پالایش‌شده در چین افزایش یافته و در پنج ماه اخیر حدود ده‌و‌نیم درصد بالا رفته و به یکمیلیونو 570 هزار بشکه در روز رسیده است. چالشی که چین و بسیاری از کشورها از جمله ایران و آمریکا با آن مواجه هستند، موج دوم شیوع ویروس کرونا و کاهش فعالیت‌های اقتصادی است، زیرا ممکن است تقاضا برای مصرف انرژی در داخل و امکانات صادرات به خارج را محدود کند.
نقش ایران در بازار نفت و گاز كرونایی: توصیه به مجلس یازدهم این است که به جای داد و بیداد کردن و بی‌احترامی به وزرایی که برای ارائه گزارش به مجلس دعوت می‌شوند تا سؤال نمایندگان را پاسخ دهند، مناسبت دارد به‌صورت منطقی و راهبردی با موضوعات برخورد کنند. مشکل اقتصاد ایران وابستگی به اقتصاد دلاری بوده و هست (درآمدهای نفتی). در سال 1380 مرحوم دکتر نوربخش در بانک مرکزی با طرحی موافقت کرد و وزیر نفت وقت هم دستور لازم را داد و مطالعات لازم انجام شد. متأسفانه، نظام غیرشفاف اقتصاد ایران پس از پایان مطالعه مورد نظر در سال 1384 تاکنون اجازه نداده است که طرح مطالعه‌شده در اقتصاد انرژی ایران به خوبی مطرح و اجرائی شود. اقتصاد كرونایی شرایطی را پدید آورده است و ضرورت ایجاب می‌کند که نمایندگان محترم مجلس با همفکری، همراهی، همکاری با دولت، دانشگاه، اتاق‌های بازرگانی و بخش خصوصی در ارائه راهکارهای قانونی برای حل مشکلات مردم و جامعه اقدام و عمل کنند. چگونه؟
1. برگزاری جلسه کمیسیون انرژی مجلس با حضور وزرای نفت، نیرو، بخش خصوصی و رئیس کل بانک مرکزی: هدف از این جلسه کسب موافقت کلی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی به‌منظور تخصیص منابع مالی، انسانی و سایر منابع در راستای اثبات نظریه ضرورت ایجاد خزانه‌داری انرژی
the Energy Treasury و تعریف اراده‌یافتن راه‌حل Resolution برای مسائل مالی بخش خصوصی فعال در صنعت انرژی کشور است.
خزانه‌داری انرژی چیست؟: منظور از ایجاد خزانه‌داری انرژی the Energy Treasury نوعی مشارکت سرمایه‌ای برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های زیرساختاری جهت فراهم‌کردن نیازهای گرمایی، سرمایی (خنک‌کردن)، تولید برق، حمل‌ونقل و سایر خدمات مورد نیاز مصرف‌کنندگان انرژی و تعریف (فعال‌کردن) اقتصاد انرژی نظام جمهوری اسلامی ایران است.
2. عملکرد خزانه‌داری
* نفت و گاز تولیدی فراهم و عرضه (به زبان انگلیسیSupplied می‌شوند نه اینکه فروخته به زبان انگلیسی not sold) می‌شوند. به کجا فروخته می‌شوند؟ پالایشگرها، پتروشیمی‌ها و تولیدکنندگان برق. به ازای چه چیزی؟ به ازای درصدی از برق تولیدی. نفت خام به ازای فراورده‌های نفتی و پتروشیمی، فراورده‌های نفتی و گاز طبیعی با برق و... معاوضه می‌شوند.بهره‌مندی از فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی / بادی) ضروری است. چگونه؟ صاحب فناوری امتیاز و مالکیت فناوری را نمی‌فروشد، بلکه اجازه استفاده از فناوری به ازای درصدی از برق تولیدی را می‌دهد. به این گفته میشود معاوضه هوشمند (smart swap).
* ابزارهای تعهد اعتبار انرژی
(Energy Credit Obligation (ECO برای سرمایه‌گذاران صادر می‌شوند و به ازای ارزش تعهد اعتبار انرژی صادرشده تولیدکننده انرژی (توانیر و شرکت ملی نفت ایران) و فراهم‌کننده خدمات (پیمانکاران به‌طور مثال صنایع و پیمانکاران بخش خصوصی که کالا و خدمات به صنعت برق و صنعت نفت و گاز ایران می‌دهند) مشارکت می‌کنند.
* Energy Credit Obligation (ECO) تعهد اعتبار انرژی صادرشده در اقتصاد به ازای ارزشی که دارند از طریق دادوستد به گردش در می‌آیند تا اینکه به دست مصرف‌کننده انرژی می‌رسد تا برای پرداخت بهای انرژی گرمایی، خنک‌کنندگی، مصرف برق، حمل‌ونقل، روشنایی، پهنای باند و... مورد استفاده قرار داده شود. به این معنی که مردم می‌توانند به جای خرید ارز و طلا در صنعت پایین‌دستی انرژی کشور سرمایه‌گذاری کنند و دولت می‌تواند تعهد اعتباری انرژی را جایگزین پرداخت یارانه‌های نقدی کند.
* ایجاد یک اتاق پایاپای و تسویه‌حساب‌های مرتبط با تعهد اعتباری انرژیEnergy Credit Obligation تحت عنوان فراهم‌آوردن خدمات مالی ازسوی بانک‌ها و بورس (بازار سرمایه) با همکاری و به‌کارگیری مشاوران و کارشناسان متخصص مدیریت. در نتیجه قوانین و مقررات لازم تدوین، تنظیم و تصویب می‌شوند.
3. چرا باید روی Energy Credit Obligation (ECO) تعهد اعتباری انرژی سرمایه‌گذاری کرد؟
* ثبات- بهای انرژی برپایه دلار یا ریال ارزش‌گذاری نمی‌شود. بلکه براساس ارزش حرارتی (انرژی) قیمت‌گذاری میشود.
* تحت تأثیر تورم قرار ندارد (Inflation Proof)– درحال‌حاضر حدود 17 تریلیون دلار اوراق قرضه در آمریکا در شرایط بهره منفی قرار دارند و بانک مرکزی آمریکا در حال چاپ تریلیون‌ها دلار اسکناس بیشتر است. مشکلات حجم نقدینگی در اقتصاد ایران و تورم ناشی از آن هم قابل توجه است.
* نقدینگی Energy Credit Obligation (ECO) تعهد اعتباری انرژی سرمایه‌گذاری؟ اگر سرمایه‌گذاران خریدی نکنند، تعهد اعتبار انرژی ECO را ممکن است به ازای انرژی‌ای که مصرف می‌کنند، پرداخت کنند یا اینکه آن را به مصرف‌کننده دیگری بفروشند.
4. آیا تعریف اراده‌یافتن راه‌حل Resolution برای مشکل نقدینگی صنایع و پیمانکارانی که کالا و خدمات به صنعت برق و صنایع نفت و گاز ایران می‌دهند می‌تواند دلیل اثبات ضرورت ایجاد خزانه‌داری انرژی the Energy Treasury باشد؟ پاسخ: بله
* توانیر و شرکت ملی نفت ایران می‌توانند به‌عنوان قیم (Custodian) -شخصیت حقوقی - که مسئولیت حمایت و مراقبت از صدور و ارزش Energy Credit Obligation (ECO) تعهد اعتباری انرژی را دارند (ECO) تعهد اعتباری انرژی را به ازای بدهی‌های معوقه‌شان به شرکت‌های پیمانکار بدهند و حتی برای خرید کالا و خدمات آتی با (ECO) تعهد اعتباری انرژی پیش‌پرداخت کنند.
* شرکت‌های پیمانکار توانیر و شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های وابسته به آنها می‌توانند برای پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان و فروشندگان کالا و خدمات به آنها از Energy Credit Obligation (ECO) تعهد اعتباری انرژی صادرشده ازسوی توانیر و شرکت ملی نفت ایران را استفاده کنند. حتی می‌توانند Energy Credit Obligation (ECO) تعهد اعتباری انرژی را که در اختیار دارند به‌ازای ریال در بازار سرمایه (بورس ) بفروشند و در فهرست دارایی‌های دارای ارزش در بازار سرمایه (بورس ) برای خرید و فروش ثبت کنند.
* Energy Credit Obligation (ECO) تعهد اعتباری انرژی صادرشده ازسوی توانیر و شرکت ملی نفت ایران را می‌توان به تولیدکنندگان برق به ازای برق تولیدشده و به ازای فراورده‌های نفتی تولیدشده پرداخت کرد. تولیدکنندگان برق و فراورده‌های نفتی هم می‌توانند (ECO) تعهد اعتباری انرژی را به تأمین‌کننده سوخت نیروگاه‌ها و خوراک پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها (شرکت ملی نفت ایران) بپردازند و شرکت ملی نفت ایران هم می‌تواند Energy Credit Obligation (ECO) تعهد اعتباری انرژی را به پیمانکاران خودش بدهد که نیاز به برق، آب، فاضلاب و... فراورده‌های نفتی و پتروشیمی دارند. در واقع نظیر پول (ارز) در گردش خواهد بود.
5. چگونه باید این طرح اجرائی شود؟
اول: تعریف اراده‌یافتن راه‌حل Resolution برای مسائل نقدینگی صنعت برق و صنعت نفت و گاز کشور در راستای اثبات اینکه میشود این مسئله را حل کرد و به اصطلاح کارشناسان آشنا به زبان انگلیسی proof of concept یعنی اینکه این مسئله یک نمونه تلقی و ثابت شود، این کار شدنی است. پس از آن عبور از مرحله کنونی به مرحله آتی میان‌مدت و بلندمدت پایدار برای سرمایه‌گذاری از مسیر ایجاد - the Energy Treasury خزانه‌داری انرژی.
دوم: اراده‌یافتن راه‌حل Resolution - گردهم‌آوری گروهی که بتوانند این طرح را توسعه دهند و نقشه نیازهای نقدینگی را طراحی کنند: طراحی حقوقی و فنی صدور اولیه (ECO) تعهد اعتباری انرژی و نحوه تعریف و ایجاد اتاق پایاپای برای آن با کمک‌گرفتن و به‌کارگیری مشاوران فنی و کارشناسان متخصص.
اما برای همکاری در این زمینه چه باید کرد؟
موافقت بخش‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر و نیز صدور مجوز برای شروع کار مطالعه و ارائه گزارش، تخصیص منابع لازم برای توسعه طرح پیشنهادی و فراهم‌آوردن تسهیلات ضروری و حمایت تمام بخش‌های قضائی، قانون‌گذاری و اجرائی در راستای این واقعیت که این طرح یک ضرورت و الویت ملی است و همکاری‌های لازم برای اجرائی‌شدن طرح مذکور. مؤسسه پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی انرژی دانشگاه تهران (بخش عمومی و آکادمیک) و مؤسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران (بخش خصوصی) در این خصوص در یک دهه اخیر پیشنهادهای لازم را ارائه داده و کارگاه‌های مختلفی نیز برگزار کرده‌اند. با حمایت مجلس یازدهم، وزارت نفت، وزارت نیرو، بانک مرکزی و سایرین این نظریه می‌تواند با توجه به شرایط فعلی اقتصاد كرونایی و آمادگی برای شرایط اقتصادی پساكرونایی به انضمام مقابله با فشارهای حداکثری تحریم‌های اقتصادی دولت ترامپ مد نظر قرار داده، بررسی، مطالعه و برای اقتصاد انرژی کشور و نیز تعریف دیپلماسی انرژی نفت و گاز راهگشا ارزیابی شود.
سایر اخبار این روزنامه
مخاطرات یک قرارداد
بحرانی به نام «سال آخر ریاست‌جمهوری»
درباره اطلاعاتی‌ها
تلاش می‌کنند رابطه ایران با چین و روسیه را به هم بزنند
تلخ کامان کوی دانشگاه
ماکت زنان هم ترس دارد؟
مخالفت نیمی از مجلس اصولگرایان با رد اعتبارنامه تاج‌گردون
راوی توهم توطئه ایرانیان
روزهای سرنوشت‌ساز انتخابات آمریکا
ضرورت ایجاد خزانه‌داری انرژی در ایران
ايران در پناه گو پيلتن
