روزنامه شهروند
1399/05/16
روزنه‌ای از نور در سایه سنگین هالیوود
[ امین فرج‌پور ] در جدیدترین نمونه نظرسنجی‌ها و رأی‌گیری منتقدان و سینماگران (که تحت عنوان «ترین‌ها» مدام نو به نو میشود و به نوعی تاریخ سینما را از منظر امروز واکاوی می‌کند) «کلوزآپ» عباس کیارستمی به همراه فیلم‌هایی مانند «جذابیت پنهان بورژوازی» ساخته لوییس بونوئل، «دزد دوچرخه» ویتوریو دسیکا، «چهارصد ضربه» فرانسوا تروفو، «سه رنگ: آبی» کریشتوف کیشلوفسکی، «ماجرا»ی میکل‌آنجلو آنتونیونی، «هشت‌ونیم» فدریکو فلینی، «مهر هفتم» اینگمار برگمن، «از نفس افتاده» ژان لوک گدار، «استاکر» آندری تارکوفسکی، «اسب تورین» ساخته بلا تار، «آتالانت» ژان ویگو، «ام» ساخته فریتس لانگ، «آگیره، خشم پروردگار» ساخته ورنر هرتسوک، «پاتر پانچالی» ساتیاجیت رای، «توهم بزرگ» ژان رنوآر، «هیروشیما عشق من» آلن رنه، «یک محکوم به مرگ گریخته است» روبر برسون، «بیا و بنگر» ساخته الم کلیموف، «درحال و هوای عشق» وونگ کار وای، «یی‌یی» به کارگردانی ادوارد یانگ، «هفت سامورائی» آکیرا کوروساوا و «داستان توکیو» ساخته یاسوجیرو ازو به‌عنوان بهترین فیلم‌های غیرانگلیسی زبان برتر تاریخ سینما انتخاب شده است.آنچه در پی می‌آید، گزیده‌ای از این فهرست و فهرست‌های مشابه است که تلاش کرده‌اند در سینمایی که به هرحال سیطره کامل با هالیوود است، با جلب توجه مخاطبان به فیلم‌های غیرآمریکایی روزنه‌ای برای تنفس سینماهای حاشیه‌ای‌تر نیز فراهم آید. یا همان‌طور که روزگاری «راجر ایبرت» گفته بود، «فهرست «ترین‌ها» به هیچ دردی هم نخورد، حداقل به این درد می‌خورد که کپی آن را به ویدیوکلوب سر کوچه‌تان بدهید و در عصرهای تعطیل براساس این فهرست‌ها فیلم ببینید». جدیدترین فهرست برترین و تأثیرگذارترین فیلم‌های غیرانگلیسی زبان که توسط منتقدان و نویسندگان مجله فرهنگی انگلیسی «فار اوت» تنظیم شده؛ با این مقدمه آغاز میشود: «تهیه لیستی از این دست به هیچ‌وجه کار آسانی نیست. به هرحال میراث دنیای سینما بی‌نهایت غنی است و افراد را از جهات گوناگونی تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، مرور شماری از تأثیرگذارترین فیلم‌های خارجی تمام تاریخ سینما- که با جذابیت‌های مبهم و ناآشنای خود ما را تحت‌تأثیر قرار داده و حتی گاه اشک‌مان را با زیبایی ویرانگرشان درآورده‌اند، قطعا ارزش این دشواری را دارد. در این بین، برای جلوگیری از انحصار کارگردانان بزرگ دنیای سینما تصمیم بر این شده که از هر فیلمساز، تنها یک فیلم در این فهرست بیاید (بله، می‌دانیم کوروساوا، تارکوفسکی و برگمن و حتی شاید فیلمسازان بزرگ دیگر چندین و چند فیلم داشته باشند که لیاقت حضور در فهرست «ترین‌ها» را داشته باشند). اگر می‌بینید که تقریبا از هرکدام از این فیلم‌ها به‌عنوان شاهکار یاد شده، به دلیل مسامحه نویسنده نیست، بلکه تنها و تنها یک دلیل ساده دارد و آن هم این است که تقریبا تمام این فیلم‌ها شاهکارهایی هستند که در طول زمان ارزش و اعتبار خود را ثابت کرده‌اند». و در ادامه هم تک‌تک فیلم‌هایی که در بالا نام برده شد، به تفکیک معرفی و مورد نقدی گذرا قرار گرفته‌اند. ازجمله فیلم «کلوزآپ» عباس کیارستمی که در رده سیزدهم قرار دارد. منتقد این نشریه درباره‌اش نوشته: عباس کیارستمی که از او به‌عنوان بزرگ‌ترین فیلمساز موج نوی ایران نام برده میشود (عنوان موج نو متفاوت از ترکیبی است که به طیفی از فیلم‌های منتقد و معترض اواخر دهه40 و اوایل دهه50 شمسی کارگردانانی مانند مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، ناصر تقوایی، بهرام بیضایی و... اطلاق میشود) در داکیودرام «کلوزآپ» به نحوی استادانه مرز میان داستان و غیرداستان و نیز واقعیت و خیال را از میان برمی‌دارد. در این اثر عمیقا فراداستانی، کیارستمی با دقت یک جراح و ظرافت و روشن‌بینی یک شاعر، نقش‌هایی را که هرکدام از ما در زندگی ایفا می‌کنیم، مورد بررسی قرار می‌دهد. «کلوزآپ» که براساس ماجرایی واقعی ساخته شده، با تأکید و تمرکز بر «خلاقیت»، داستان تراژیک حسین سبزیان را که یک فیلمساز بلندپرواز بیکار است، روایت می‌کند. «کلوزآپ» یک روانکاوی سینمایی زیبا و درعین حال ناآرام درباره یک مرد معمولی است. نشریه «تایم اوت» که از نشریات شناخته‌شده سینماست، با این مقدمه به استقبال انتخاب بهترین فیلم‌های غیرآمریکایی رفته است: «از زیرنویس نترسید. زیرنویس دوست شماست. شماری از بهترین آثار نامتعارف سینما، فیلم‌های فمینیستی و تریلرهای هیجان‌انگیز آثاری هستند که خارج از آمریکا ساخته شده‌اند. این کلاسیک‌ها همچنین- در نمونه‌های خوبشان- ظرافتی را ارایه می‌دهند که تنها زمانی می‌توانید آن را درک کنید که چشم و گوش خود را رو به دنیایی فراتر از مرزهای خودتان باز کنید. از این سفر نگرانید؟ نه؛ نگران نباشید. ما با معرفی نمونه‌های خوب این نوع سینما می‌خواهیم به شما کمک کنیم. با این توضیح که در این فهرستی که در ادامه می‌آید، هیچ فیلم صامتی حضور ندارد (متأسفیم که «متروپولیس» فریتز لانگ را معرفی نکرده‌ایم). پس این شما و این هم برترین فیلم‌های خارجی تمام دوران سینما»...فهرست «تایم اوت» فهرستی متنوع‌تر را شامل است. از بیست و چند فیلمی که در فهرست بالا هم آمده (ام، آگیرا، سانشوی مبارز، درحال‌وهوای عشق، هیروشیما عشق من، جذابیت پنهان بوژوازی، یی‌یی، داستان توکیو، از نفس افتاده، هشت‌ونیم، ماجرا و...) تا «توهم بزرگ» و «قاعده بازی» ژان رنوار، «مهر هفتم»، «توت‌فرنگی‌های وحشی» و «پرسونا»ی اینگمار برگمن، «زندگی شیرین» فدریکو فلینی، «هفت سامورایی» و «راشومون» آکیرا کوروساوا، «سلین و ژولی به قایق‌سواری می‌روند» ژاک ریوت، «ژان دیلمن» شانتال آکرمن، «چترهای شربورگ» ژاک دمی، «رم شهر بی‌دفاع» فلینی، «نبرد الجزیره» جیلو پونته‌کوروو، «ویریدیانا»ی لوییس بونوئل و البته باز هم «کلوزآپ» عباس کیارستمی که در این فهرست در رده سی‌وهفتم قرار دارد. منتقد «تایم اوت» این فیلم را- که هرچه زمان می‌گذرد، جلا و درخشندگی‌اش بیشتر میشود- اثری می‌داند که «معلوم نیست راست و دروغ زندگی یا داستان کجاست. تنها حقیقت قابل اثبات آنجاست که کیارستمی با دیدن خبر دستگیری یک سینه‌فیل ناکام، که خودش را پیش یک خانواده بورژوا یک فیلمساز شناخته‌شده جا زده، تصمیم گرفته این داستان را در قالب فیلم سینمایی ارایه دهد». بی‌بی‌سی در فهرست 100 فیلمی‌اش از بهترین‌های سینمای غیرهالیوودی، که براساس آرای ۲۰۹ منتقد بین‌المللی تنظیم شده، به گفته نویسنده گزارش «نوری تابانده بر سینمایی که همیشه در سایه درخشش فیلم‌های هالیوودی، نادیده مانده». فهرستی که طبیعی است بیش از نیمی از فیلم‌هایش با فهرست‌های دیگر مشترک باشند. کلاسیک‌هایی از فیلمسازانی چون فلینی، دسیکا، تروفو، گدار، رنوار، برگمان و... که ارزش و اهمیت تاریخی‌شان در گذر زمان اثبات شده است. فهرست بی‌بی‌سی البته فیلم‌های دیگر- و اغلب جدیدتری- را هم شامل است؛ ازجمله «هزارتوی پن» ساخته گی‌یرمو دل‌تورو، «سینما پارادیزو» ساخته جوزپه تورناتوره، «همه چیز درباره مادرم» ساخته پدرو آلمادوار، «یوزپلنگ» لوچینو ویسکونتی، «شهر خدا»ی فرناندو میره‌لس، «عشق» میشاییل هانکه و «چشم‌اندازی در مه» آنجلوپولوس.
در این میان نکته جالب این فهرست برای ایرانی‌ها حضور چهار فیلم ایرانی در جمع 100 فیلم برتر تاریخ سینماست. «جدایی نادر از سیمین» اصغر فرهادی در رده بیست‌ویکم فهرست انتخاب شده و عباس کیارستمی هم با سه فیلم «کلوزآپ»، «خانه دوست کجاست» و «طعم گیلاس» حضوری پررنگ در فهرست دارد- تا یک‌بار دیگر ثابت شود هنوز مهم‌ترین چهره سینمای ایران در عرصه سینمای هنری است. نشریه سینمایی معتبر امپایر در نسخه اینترنتی خود در انتخاب بهترین فیلم‌های غیرانگلیسی تاریخ سینما سراغ گزینه‌های متفاوت‌تر، رادیکال‌تر و امروزی‌تر رفته است. فیلم‌هایی مانند «نگهبان شب» تیمور بکمامبتوف، «کابوی‌های لنینگراد» ساخته آکی کوریسماکی، «بدو لولا بدو» ساخته تام تیکور، «پنهان» میشایل هانکه، «چاقو در آب» رومن پولانسکی و «سامورایی» ژان‌پیر ملویل و بیشتر فیلم‌های پدرو آلمادوار. در این میان سینمای ایران با دو فیلمی در این فهرست حاضر است که کمتر از دیگر فیلم‌های ایرانی مورد توجه بوده‌اند. یکی «پرسپولیس» مرجان ساتراپی است و دومی «ده» عباس کیارستمی....
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
