گروه صنعت و تجارت: ایران در سه ماهه نخست سال ۹۸ رقمی معادل ۱۱.۴ میلیارد دلار صادرات و ۱۰.۴ میلیارد دلار واردات داشت و مجموع تجارت کشور در این مدت ۲۱.۸ میلیارد دلار بود، با این حال بررسی ها نشان می دهد که در سه ماهه نخست امسال رقمی معادل ۶.۴ میلیارد دلار صادرات و ۷.۶ میلیارد دلار واردات داشته که بر این اساس رقم کل تجارت در فصل بهار به ۱۴ میلیارد دلار رسیده است.

صادرات ایران در فصل بهار ۹۹ به ۶.۴ میلیارد دلار رسید که این رقم ۴۴ درصد از صادرات ۱۱.۴ میلیارد دلاری مدت مشابه سال قبل کمتر است. صادرات ایران از نظر وزنی نیز در بهار سال ۹۸ رقمی معادل ۴۰.۰ میلیون تن بود که در مدت زمان مشابه امسال این رقم به ۲۱.۹ میلیون تن کاهش یافته است. مقایسه این دو رقم حاکی از کاهش ۴۵.۱ درصدی صادرات ایران طی فصل بهار ۹۹ است. همچنین ایران طی این مدت واردات ایران ۷.۶ میلیارد دلار داشته که نسبت به واردات ۱۰.۴ میلیارد دلاری مدت مشابه سال قبل ۲۶.۸ درصد کاهش داشته است. با این حال از نظر وزنی واردات ایران طی این مدت رقمی معادل ۸.۹ میلیون تن بوده که تنها ۰.۸ درصد از مدت زمان مشابه سال قبل کمتر است. ایران در سه ماهه نخست سال ۹۸ رقمی معادل ۹.۰ میلیون تن کالا وارد کرده بود.

براساس این گزارش، متوسط قیمت صادرات کالاهای تجاری ایران طی سه ماهه نخست امسال ۲۹۰ دلار برای هر تن بوده است که نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل ۲.۱ درصد افزایش را به ثبت رسانده است. با این حال متوسط قیمت واردات کالاهای تجاری ایران در بهار ۹۹ برابر با ۸۵۴ دلار به ازای هر تن بوده که ۲۶.۲ درصد کمتر از مدت زمان مشابه سال ۹۸ است. میانگین قیمت هر تن کالای وارداتی ایران در سال ۹۸ برابر با یک هزار و ۱۵۷ دلار بود.

کارشناسان اقتصادی معتقدند که اصلی ترین عامل کاهش صادرات ایران طی ماه های گذشته از ابتدای موضوع شیوع ویروس کرونا بوده و این موضوع بر اقتصاد جهانی نیز تاثیرگذار است. بسته شدن مرزها، قطع رفت و آمدها، عدم امکان مذاکرات و برگزار نشدن نمایشگاه ها از عوامل موثر بر کاهش صادرات است. کاهش درآمد بسیاری از کشورها همسایه از جمله کاهش درآمد نفتی کشورهای همسایه نیز بر کاهش صادرات ایران تاثیر قابل توجهی داشته است. از طرف دیگر باید در خاطر داشت که تراز تجاری ایران بدون احتساب فروش نفت همیشه منفی بوده و این موضوع عجیبی در اقتصاد کشور ما نیست. با این حال برخی از فعالان اقتصادی نسبت به وضعیت آینده اقتصاد کشور با توجه به کاهش سهم ایران از تجارت جهانی و محدود شدن کشورهای دارای تجارت هشدار می دهند.

در همین ارتباط مجیدرضا حریری، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین می گوید: ساختار نظام تولید در کشور، تولید صادرات محور نیست یعنی تولید برای صادرات انجام نمی شود بلکه تولید صرفاً برای جلوگیری از واردات و صرف مصارف داخلی انجام می شود. همچنین آنچه که به عنوان صادرات غیرنفتی مطرح است و مانور داده می شود، حدود ۵۵ درصد آن شامل صادرات پتروشیمی، میعانات گازی و فرآوردههای نفتی است یعنی دقیقاً باز هم پای صادرات نفت با تغییرات جزئی در میان است.

این فعال اقتصادی به موضوع دیگری هم اشاره داشته و می گوید: اقتصاد و تجارت در حوزه بین الملل به شدت وابسته به رفتار سیاسی هر کشوری است و رفتار سیاسی ما هم بر تجارت جهانی تاثیرگذار خواهد بود. با این حساب اندازه تجارت جهانی ایران در حال کوچک شدن است. تجارت بین الملل کشورمان در ۴ ماه سال حدود ۲۱ میلیارد دلار شده است که تا پایان سال جاری، تجارت خارجی منهای نفت، به حدود ۸۰ میلیارد دلار می رسد.

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران گفت: اندازه تجارت خارجی ۱۰ سال پیش ایران بدون احتساب معاملات قاچاق در واردات و صادرات و بدون احتساب صادرات نفت، حدود ۱۴۰ میلیارد دلار بوده و در حال حاضر این رقم به نصف رسیده است. این تغییرات چشمگیر و نابود کننده معیار تجارت جهانی است نه تراز منفی و مثبت. همچنین در حال حاضر ۷۵ درصد تجارت جهانی کشور (سه چهارم) تنها با ۷ کشور انجام می شود و خرید ما عمدتاً از ۵ کشور است. این خطر بزرگی است که اقتصاد کشور را تهدید می کند. در نهایت می توان گفت که در مجموع خرید و فروش ما با ۱۰ کشور جهانی یعنی شرایط سخت تجاری و کوچک شدن تجارت جهانی ایران است و نقش ما در بازارهای جهانی بسیار کمرنگ شده است.

حریری با اشاره به اینکه ۲۵ درصد باقی مانده (۱۰ میلیارد دلار ) نیز شامل صادرات محصولات کشاورزی است گفت: این محصولات به عراق و افغانستان صادرات می شود و بازار بزرگی از تجارت جهانی را به خود اختصاص نمی دهد، در واقع سهم اندک ایران از بازار در اختیار دو کشور همسایه است. همچنین بخش دیگری از صادرات غیرنفتی شامل صادرات سیمان، کاشی، سرامیک و سایر محصولات مشابه است که شاکله آن باز به نفت برمی گردد چراکه بخش اصلی تولید در این بخش ها، انرژی است که صنایع با یک پنجم قیمت جهانی در حال مصرف هستند. در واقع در حال صادرات یارانه به سایر کشورها هستیم نه صادرات محصول؛ اگر یارانه انرژی از صنایع گرفته شود حاضر به همین میزان تولید و صادرات هم نخواهند بود.

رییس اتاق ایران و چین درباره اقدامات لازم برای توسعه و حفظ تجارت، گفت: ما می خواهیم بدون هیچ برنامه ریزی و اساس کار، همه چیز را تولید کنیم و همه تولیدات در کشور
هم تولیدات درجه یک باشد، این بدور از واقعیت و توان هر کشوری است که بدون واردات بتواند تولید کننده اول در بازار جهانی باشد و بدون هیچ وابستگی به سایر بازارهای جهانی، صاحبنام باشد. ما به غیر از پسته و زعفران محصول درجه یک دیگری نداریم که در بازار بین المللی مطرح باشد. صادرات کشور پیش نیاز می خواهد و آن هم این است که تولید قابل عرضه به بازارهای جهانی داشته باشد، تولیدی که در آن رقابت باشد نه با تعرفه و سوبسید از آن حمایت شود، بلکه باید تولیدات ما وارد میدان رقابت جهانی شود تا بتواند پشتوانه قوی پیدا کند.

حریری در پایان با تاکید بر اهمیت و نقش حضور در بازار جهانی گفت: کوچک شدن اندازه تجارت جهانی ایران، کاهش تعداد شرکای تجاری و عدم یکپارچی در تصمیم گیری ها به دلیل نبود فرمانده واحد تجاری و رفتارهای سیاسی کشور، سردرگمی فعالان اقتصادی را رقم زده است و تولیدات داخلی هرچند ناکافی، قدرت مانور در بازار جهانی را از دست داده است.