از زمان شیوع ویروس کرونا تاکنون کم نیستند کسبوکارهایی که تحت تأثیر این ویروس کرکرهها را پایین کشیدند و توان ادامه کار بسیار برای آنها دشوار شده است. بسیاری از کسبوکارهای حوزه صنعت و خدمات از این بحران جهانی تأثیر پذیرفته و به حالت نیمه تعطیل درآمدهاند؛ اما مصائب شیوع ویروس کرونا از یکسو و مشکلات تحریم و اقتصاد کشور از سوی دیگر ادامه راه را برای صاحبان کسبوکارها دشوار کرده و روزبهروز بر مشکلات آنها میافزاید در جدیدترین آمار ارائهشده از سوی بانک مرکزی هم بوی بهبود ز اوضاع اقتصاد به مشام نمیرسد و رشد اقتصادی همچنان منفی است. آخرین گزارش از تحولات حسابهای ملی حاکی از آن است که رشد اقتصادی غیرنفتی در فصل اول سال جاری به منفی ۶ دهم درصد رسیده است. در این میان گروههای کشاورزی، صنایع و معدن و خدمات به ترتیب رشد ۳.۷، ۲.۵ و ۱.۶- درصدی را تجربه کردند. رشد قابلتوجه بخش صنعت و معدن در دوره مذکور باعث شده است تا علیرغم پیشبینیها، اثر شیوع ویروس کرونا بر تولید ناخالص داخلی بدون نفت بسیار محدودتر و در مقایسه با سایر کشورها، رشد اقتصادی کمتری را تجربه کند. مهدی تقوی استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این خصوص در گفت و گو با تجارت شرایط امروز را برای کسبوکارهای حوزه صنعت و خدمات روزهای سختی میداند. در ادامه مشروح گفت و گوی تجارت با این اقتصاددان و استاد دانشگاه را می خوانید.

در جدیدترین آمار ارائهشده از سوی بانک مرکزی بازهم رشد اقتصادی منفی اعلامشده است، به نظر شما این موضوع چقدر از شیوع ویروس کرونا نشات میگیرد؟

جهان در حال حاضر با این ویروس درگیر است اما اقتصاد ایران در حال حاضر از تحریمها و فشارهای بینالمللی هم بسیار رنج میبرد. در حال حاضر با افزایش فشارهای بینالمللی، قطع شدن روابط بانکی، عدم بازگشت ارزهای حاصل از صادرات و فروش نفت اقتصاد کشور را در یک تنگنای تاریخی قرار داده است که در این شرایط ادامه حیات برای صنایع و کسبوکارهای خدمات محور بسیار دشوار شده است. بر اساس آمار از زمان شیوع کرونا تاکنون ۵۰.۷ درصد مردم کاهش درآمد داشتند، ۴۱.۷ کسبوکارها تعطیلشدهاند، ۱۳.۵ درصد از مردم شغل خود را ازدستدادهاند، ۲۶.۳ درصد هیچ تغییری در درآمد و کسبوکارشان نداشتهاند و تنها ۰.۶ درصد از مردم در دوره شیوع کرونا وضعیت اقتصادی شان پیشرفت کرده است. همچنین آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد که رشد اقتصادی غیرنفتی در فصل اول سال جاری به ۰.۶- درصد رسیده است از سوی دیگر بر اساس آنچه گفته میشود فروش نفت در کشور به صفر رسیده و دولت کشور را بدون درآمدهای نفتی اداره میکند. در این میان کسبوکارهای آنلاین نسبتاً رشد کرده و شرایط بهتری دارند اما نباید ناامید بود حتی در شرایط سخت هم میتوان کسبوکارهای کوچکی را راهاندازی کرده و از طریق آن به درآمدزایی رسید.

در شرایط کرونا چگونه میتوان با سرمایههای کوچک کسبوکار جدید راهاندازی کرد؟

دنیای کسبوکار امروز با گذشته متفاوت است. فارغ از اینکه شرایط امروز به دلیل پاندومی کرونا این وضعیت را متمایز کرده، نمیتوان دیگر با روشهای گذشته کسبوکار جدید راهاندازی کرد چراکه شروع کسبوکارها چه کوچک و چه بزرگ بر اساس ایده شکل میگیرد. امروز، اگر کسبوکارها دارای شعبه نباشد، حتماً یک جای کار میلنگد. ضمن اینکه کروناثابت کرد که در شرایط بحران برای زنده ماندن کسبوکارها نیاز به پشتوانه مالی قوی است. موضوعی که پیشازاین استارت آپ ها با آن مواجه بودند و برای تأمین سرمایه و تأمین مالی دچار مشکل بودند.

در مورد تحریمها و تأثیر آن بر اقتصاد ایران صحبت کردید. به نظر شما وزنه کرونا در آسیبهای اخیر سنگینتر است یا تحریمهای بینالمللی؟

نمیتوان بهصورت قطعی یک مورد را بهعنوان عامل اصلی بحران کنونی معرفی کرد؛ اما در سال های اخیر تحریمها دورههای سختی را برای اقتصاد کشور رقمزدهاند؛ اما با این شرایط بازهم میتوان به برخی ارتباطات بینالمللی امیدوار بود. هنوز شرکای خارجی میتوانند با همکاری دوجانبه با کشورمان شرایط را به گونه دیگری رقم زنند امروز جهان به دلیل کرونا دچار شوک اقتصادی شده؛ اما مسئله مهم این است که شوک اقتصادی از درون خود اقتصاد نیست و عوامل بیرونی روی آن تأثیر گذاشته است. به همین دلیل بهراحتی برای نجات اقتصاد راهحل کلی پیدا نمیشود. با روند کنونی و کاهش تولیدات که درنهایت منجر به رکود اقتصادی و بیکاری میشود، اخذ مالیات از شرکتهای تولیدی و حتی خدماتی تأمینکننده کسری بودجه نیست و تنها منجر به بروز اصطکاک و فاصله بین دولت و بازار و متعاقب آن فشار آن بر مردم خواهد شد. در شرایط فعلی اقتصادهای ضعیف و ناتوان که مشکلات اقتصادی جدی حتی پیش از کرونا نیز داشتهاند، با مشکل بزرگ و جدیدی روبهرو هستند؛ زیرا منابعی برای هزینه کردن در راستای رفع مشکلات اقتصادی کرونا ندارند. همچنین به دلیل اینکه سیاست لازم را برای مقابله با چنین شرایطی نداشتهاند، در تداوم همان سیاستهای قبلی حتی باکمی تغییر، نتوانستند در کارایی اقتصادی اثر مثبت بر شرایط بگذارند. کشور ما به دلیل تحریمهای طولانیمدت و تشدید آنها دچار مشکلات زیادی بود و باوجود کرونا نیز مشکلات آن چند برابر شده است؛ برای اجرای هر پروژهای ازجمله پروژههای اقتصادی، نیاز به منابع داریم و اگر منابع در دسترس نباشد، نمیتوانیم پروژهای را اجرایی کنیم؛ بنابراین اگر بخواهیم طرح و برنامهای را برای نجات اقتصاد اجرا کنیم، نیاز به منابع مالی داریم.

تحریمها تا چه میزان بر مدیریت کرونا در اقتصاد ایران تأثیر گذاشته است؟

اگر تحریمها نبود شرایط دوران کرونا و پسا کرونا در اقتصاد ایران بسیار متفاوت بود. اقتصاد ایران با دستهای بسته دوران کرونا و پسا کرونا را پشت سر میگذارد تحریمها مانند وزنهای بهپای اقتصاد ایران هستند که مدیریت هر بحرانی را دشوارتر کرده و هر بحران کوچکی را به مشکلی بزرگ تبدیل میکند اداره کشور در دوران تحریمها کار دشواری است که دولت را واقعاً با سختی روبهرو کرده است.

از دوران پسا کرونا صحبت کردید. تحریمها چه تأثیری بر این دوران دارند؟

وضعیت اقتصادی پسا کرونا هم با سختیهایی روبهرو خواهد بود. وضعیت اقتصادی پس از کرونا نیز در رکود باقی خواهد ماند؛ مگر اینکه پسازاین شرایط به منابعی دسترسی داشته باشیم و سیاستهای مناسب اقتصادی را درپیشگیریم؛ این موضوع نیاز به منابع دارد و ما سالها است که تحریم هستیم و اعمال تحریم در این سالهای طولانی، تأثیر بسیار زیادی روی اقتصاد کشور گذاشته است. وقتی با شیوع این ویروس بازدهی سابق و اندک بخش تولید و خدمات هم کاهشیافته و بسیاری از مردم به سرکار نرفتند دیگر چگونه میتوان بخشی از کسری بودجه کشور و کاهش محسوس درآمدهای ارزی از صادرات نفت را جبران کرد؟! در این شرایط رقابت بنگاهها از بین میرود و بازار تحت فرمان عده کمی از تولیدکنندگان قرار میگیرد که تبعات منفی بسیاری را چه برای مصرفکننده و چه تولیدکنندگان دیگر به همراه خواهد داشت؛ اما دوران پسا کرونا یک مزیت دارد آنهم تغییر بستر بسیاری از کسبوکارها است که خود را با شرایط روز تطبیق دادهاند.

یعنی کسبوکارهای تازهای شکل میگیرد؟ چطور بستر ایجاد کسبوکار تغییر میکند؟

شرکتهای هوشمند از این شرایط هم استفاده میکنند. اگر تا دیروز خدمات حضوری ارائه میکردند، حالا روی بستر وب آن را ارائه میکنند. درواقع روشها در حال تغییر کردن است. حتی اگر بیماری کرونا هم از بین برود، شرایط زندگی بهگونهای شده که بسیاری از بسترهای کسبوکار دیجیتالی شده و این مسئله گریزناپذیر است. درواقع تغییر سبک زندگی ناشی از پاندومی کرونا باعث شده تا کسانی که ایدهای دارند با توجه به نیاز بازار، ایده خود را به مرحله تولید برسانند. این ایده ناشی از نیاز بازار است؛ اما حتماً با سرمایههای کوچک امکان ایجاد کسبوکارهایی متناسب با شرایط امروز نیست و بهترین کار این است که این سرمایهها با ایدهای که نیاز بازار است، ادغام شوند.