روزنامه ابتکار
1399/06/27
آیا زمان بازنگری کارشناسی به محتوای کتاب‌های فارسی فرانرسیده است؟ بچه‌های امروز، داستان‌های دیروز!
گروه فرهنگ و هنر – ادبیات، شعر و داستان همیشه یکی از شیرین‌ترین بخش‌های فرهنگ بوده، اما در مدرسه همه بچه‌ها عاشق زنگ ادبیات نیستند. کارشناسان معتقدند عدم تطابق محتوای کتاب‌های فارسی مدارس با محدوده سنی دانش‌آموزان می‌تواند در این امر موثر باشد.محتوای کتاب‌های فارسی در چند سال اخیر بسیار مورد انتقاد کارشناسان قرار گرفته است. از حذف کردن نام‌های بزرگ گرفته تا جایگزینی آن‌ها با افرادی نه‌چندان مطرح در ادبیات. به جز این موارد که گاهی بوی تغییرات سلیقه‌ای می‌دهد، کمتر تغییراتی در محتوای کتاب‌های فارسی مبتنی بر نظر کارشناسان و با توجه به مقتضیات سنی دانش‌آموزان اعمال شده است. شاید همین امر دلیل گریزان بودن برخی دانش‌آموزان از درسی شیرین مانند فارسی و ادبیات است. احمد اکبرپور، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان درباره کیفیت کتاب‌های درسی ادبیات گفته است: ما درسی به نام ادبیات داریم تا دانش‌آموز کمی احساس راحتی و با آن کیف کند، اما فضای تربیتی و آموزشی کتاب‌های درسی ادبیات، ذات ادبیات را خفه کرده است؛ یعنی به شعر یا داستانی که بچه باید از آن لذت ببرد، آن‌قدر چیزهای تعلیم و تربیتی چسبانده‌اند که بچه آن لذت خاص خودش را از آن نمی‌برد.
اکبرپور درباره میزان مشارکت نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان در تدوین کتاب‌های درسی ادبیات گفت: الزامی ندارد که حتما خود شاعران و نویسندگان کودک و نوجوان معاصر دخالت داشته باشند ولی حداقل آثارشان باید دخالت داشته باشد؛ یعنی این‌که یک ملاک باید برای ورود به کتاب درسی وجود داشته باشد؛ مثلا کتاب برگزیده سال، کتاب‌های برگزیده کانون، کتاب‌های برگزیده شورای کتاب کودک و ... منظورم این است که باید ملاک‌های مشخص‌تری برای ورود مطالب به کتاب‌های درسی وجود داشته باشد. در غیر این صورت مثل آن‌چه تا حالا بوده از نویسنده‌ها و شاعران خاصی استفاده میشود نه همه طیف‌هایی که برای کودکان و نوجوانان می‌نویسند.
احمد اکبرپور با اشاره به جای خالی مطالب طنز بیشتر در کتاب‌های درسی ادبیات بیان کرد: من فکر می‌کنم با این شرایط ما خیلی بیشتر از این‌ها به طنز نیاز داریم، حتی طنزهایی که در ادبیات کهن ما وجود داشته‌اند، همیشه در افسانه‌های ما حرکات بازی‌گونه بوده؛ «منم منم بزک زنگوله‌پا، می‌پرم دوپا دوپا...». چیزهایی که حس همراهی، شعف و شادی به بچه‌ها بدهد. نه این‌که این‌ها در کتاب‌های ادبیات نباشد، اما کم است. طنز باید خیلی بیشتر از این‌ها باشد؛ چون در ذات طنز خیلی تعلیم و تربیت نیست و در خودش رهایی دارد.
غلامرضا بکتاش، شاعر کودکان و نوجوانان نیز با اشاره به کیفیت پایین شعرهای کتاب درسی ادبیات گفت: باید انصاف به خرج داد، به مرور با کار کردن روی کتاب‌های درسی، گاهی جسته‌گریخته می‌بینیم داستان‌هایی در کتاب درسی هست که پر از اندیشه است. در شعرها اما حرف تازه‌ای ندیده‌ام، یعنی دوست داشتم شعری که در کتاب درسی برای کودکان و نوجوانان می‌آید، شعری با مفهوم عمیق و اندیشه بالا باشد که عموما این اتفاق نیفتاده و شعرها سطح‌شان خیلی پایین‌تر است.
غلامرضا بکتاش با بیان این‌که شعری که در کتاب درسی انتخاب میشود باید شعر امروز کودک و نوجوان ما باشد افزود: من کلاس سوم یا چهارم دبستان بودم و شعر «میازار موری که دانه‌کش است» در کتاب ما بود، من بلد نبودم این شعر را معنی کنم، اصلا از شعر بدم می‌آمد، اما امروز به عنوان یک شاعر پرکار، کار می‌کنم و عاشق شعر هستم. چه شد که نگاه من به شعر برگشت و من یک شاعر شدم؟! سعدی و حافظ برای آن سن و سال سنگین بود. خوب است حالا که شعر کودک و نوجوان داریم، آن‌ها را که اندیشه و فلسفه دارند در کتاب درسی بگذارند.
این شاعر کودک و نوجوان که معتقد است راه یافتن اثری به کتاب‌های درسی خیلی سخت است و قانون و قاعده دارد بیان کرد: اگر خوش‌انصاف باشند می‌توانند از میان این خیل آثار شاعران و نویسندگان آثاری را انتخاب کنند. در کتاب «آیین نگارش» کلاس دهم صفحه ۵۵ شعری از من آمده و سه، چهار سالی است در کتاب درسی است؛ نه به من چیزی گفتند و نه به آن‌جا رفتم، لطف دوستان بوده و من دیدم که شعر من آمده به کتاب درسی.
او همچنین درباره کسانی که وظیفه تدوین کتاب‌های درسی ادبیات را برعهده دارند، گفت: آن‌ها یا کار را نمی‌شناسند یا بلد نیستند یا تحت فشار گروه یا افراد یا تشکیلاتی هستند؛ یعنی نگاه ما به کتاب درسی خصوصا در قسمت ادبیات نگاهی تخصصی نیست، نمی‌آییم به کتاب‌های مختلف و آثار خوب نویسندگان نگاه و از میان آن‌ها انتخاب کنیم.
بکتاش سپس اظهار کرد: من فکر می‌کنم کتاب درسی هم کمی تحت فشار است و آدم‌هایی که آن‌جا هستند و روابطی که با هم دارند مثل همه ناشران و جاهایی است که گروهی چندنفره تشکیل شده‌اند و به هم نان قرض می‌دهند. کتاب درسی یک چیز حساس و مهم است و سازمان تالیف کتب درسی باید خیلی آگاهانه کارش را بلد باشد و خیلی آگاهانه انتخاب کند. حاصل نگاه آن‌ها باید باعث پیشرفت بچه‌ها شود.
جمال‌الدین اکرمی، شاعر و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان که چند سالی معلم ادبیات دوره راهنمایی بوده، با بیان این‌که تا پیش از دهه ۸۰ بیشترین بخش محتوای کتاب‌های درسی ما ادبیات کلاسیک بود افزود: این تا حدی بود که دانش‌آموزان ما مجبور می‌شدند شعرهای کلاسیک را معنا کنند. یکی از دردسرهای بچه‌ها این بود که شعرهای سعدی را به زبان امروزی برگردانند و این یک ماده درسی فوق‌العاده سخت بود چون باید نثر مسجع سعدی را ترجمه می‌کردند؛ درواقع فرآیند مضحکی به نظر می‌آید که شما فارسی را به فارسی ترجمه کنید. در سال‌هایی که من معلم بودم این بخشی بود که معمولا دانش‌آموزان با سختی با آن برخورد می‌کردند. این برای‌شان فرآیند دشواری بود، نه ادبیات کلاسیک را می‌فهمیدند و نه به آن علاقه نشان می‌دادند و نه می‌توانستند آن را ترجمه کنند.
او در ادامه یادآور شد: بعد از دهه ۸۰ یواش یواش ادبیات مدرن وارد شد. مثلا در زمینه شعر، شعرهای اسدالله شعبانی و در داستان، قصه‌های سوسن طاقدیس را در کتاب‌های درسی را می‌دیدیم. بچه‌ها می‌توانستند با بخشی از ادبیات امروزی ما آشنا شوند که متاسفانه این بیشتر برای کتاب‌های دبستان بود. این اتفاق خوبی بود ولی در گروه سنی نوجوان اتفاقی رخ نداد. همچنان کتاب‌های درسی این گروه از ادبیات نوین دور بود و چهره رمان‌نویسان امروز را در کتاب‌های درسی نمی‌دیدیم یا بسیار کم‌رنگ بود. بنابراین می‌توانیم این‌طور نتیجه بگیریم که تحول کیفی در ادبیات در دبستان خیلی بیشتر از کتاب‌های درسی نوجوانان بود.
به نظر می‌رسد با توجه به گفته‌های متخصصان ادبیات کودک و نوجوان زمان تغییراتی کارشناسی در کتاب‌های فارسی فرا رسیده و سازمان تالیف کتب درسی باید در این زمینه حرکت کند.
سایر اخبار این روزنامه
آیا زمان بازنگری کارشناسی به محتوای کتاب‌های فارسی فرانرسیده است؟
بچه‌های امروز، داستان‌های دیروز!
علیرضا صدقی
در کلیات «آزاد»؛ در جزئیات «ممنوع»
«ابتکار» دلایل گرانی و نابسامانی در بازارهای گوناگون را بررسی می‌کند
صعود و ریزش بازارها از پله تورم
پیشنهادی که دولتی‌ها به مجلس دادند
بررسی لایحه جامع انتخابات به جای طرح انتخاباتی مجلس
فامیل کووید19 را دست کم نگیرید!
پیدا و پنهان واکسن آنفلوانزا
یکی از مهم‌ترین وزارتخانه‌های اقتصادی کشور ماه‌هاست بیوزیر اداره میشود
انتخاب وزیر پیشنهادی صمت در ابهام
درج «پدر فرضی» برای فرزندان با پدر نامعلوم تکذیب شد
شناسنامه فرزندان نامشروع در ید دادگاه‌ها
میرسلیم از نمایندگان برای تحقیق و تفحص از اقدامات شورای سران قوا دعوت کرد
تیغ انتقاد میرسلیم علیه رقبای انتخاباتی سابق
تبریک پیشاپیش رئیس‌جمهوری برای پیروزی ایران در برابر درخواست اجرای مکانیسم ماشه آمریکا
در جنگ اقتصادی هستیم، نه تحریم
آیا ترامپ برای موفقیت در انتخابات، درباره ایران برنامه خاصی دارد؟
دیپلماسی جنگ و صلح برای «سورپرایز اکتبر»
معاون اول رئیس‌جمهوری تاکید کرد
کالاهای حمایت شده با ارز دولتی نباید گران شوند
