روزنامه وطن امروز
1399/07/02
با ادبیات، از تحریف دفاع مقدس در امان بمانیم
گروه فرهنگ‌و‌هنر: شخصیت‌پردازی آدم‌های جنگ و آدم‌های دفاع‌مقدس که حالا امتدادشان در ماجرای دفاع از حرم، جلوه دیگری پیدا کرده است، در سخنرانی اخیر رهبر انقلاب مورد تاکید قرار گرفت؛ کار لازمی که آنچنان که درخور دفاع‌مقدس است صورت نگرفته، اگر چه کارهایی که شده ارزشمند است. مثلا مجموعه‌های نیمه پنهان ماه و یادگاران انتشارات روایت فتح، آثاری که نشر صاعقه منتشر کرده، آثار گلعلی بابایی و حسین بهزاد، آثاری که به سرپرستی، مدیریت و نظارت آقای سرهنگی در حوزه هنری در انتشارات سوره مهر منتشر شده است، کتاب‌هایی که انتشارات شهید کاظمی پیرامون زندگی شهیدان مدافع حرم به چاپ رسانده است و دیگر آثاری که پیرامون شهیدان انقلاب، دفاع‌مقدس و جریان مقاومت به بازار نشر راه پیدا کرده، خریده و خوانده شده و برخی از آنها پرطرفدار نیز شده، نمونه‌های قابل توجهی برای معرفی شخصیت‌های دفاع‌مقدس هستند. به عنوان مثال اگر کارگردانی بخواهد فیلمی درباره شهید همت بسازد، با خواندن مجموعه کتاب‌هایی که درباره این شهید منتشر شده است، می‌تواند رفتار او را در دوره‌های مختلف زندگی از نوجوانی و ایام تحصیل تا حضور در جنگ و مواجهه‌اش با خانواده و فضای سیاسی و اجتماعی بخوبی درک کند. به همین جهت است که تولید متن برای بسیاری دیگر از شخصیت‌های مشهور، از فرماندهان تا شخصیت‌های گمنامی که در دوره‌های مختلف مجاهدت کرده‌اند، مقدمه‌ای برای شخصیت‌پردازی است. سخنان رهبر معظم انقلاب به مناسبت هفته دفاع‌مقدس در میان اهالی ادبیات دفاع‌مقدس به طور حتم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا ایشان در سخنرانی اخیر خود نکات بسیار مهم و اساسی‌ای درباره اهمیت این ژانر مهم ادبیات گفتند. این مباحث و نکات از ابعاد مختلفی برخوردار بود که یکی از مهم‌ترین آنها موضوع بااهمیت «شخصت‌پردازی» در ادبیات است. رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنان خود گفتند: «شخصیت‌پردازی رزمندگان می‌تواند سرلوحه سینماگران، نهاد‌ها و بخش‌های مختلف قرار گیرد که در آثار مکتوب و نمایشی برای به تصویر کشیدن زندگی و زمانه، روحیات و اخلاق رزمندگان فعالیت‌هایی انجام داده و می‌دهند، همچنین یکی از کارهای بسیار لازم، بزرگداشت و شخصیت‌پردازی شخصیت‌هاست. بعضی شخصیت‌ها البته مشاهیرند- مشاهیر ارتشی، مشاهیر سپاهی، مشاهیر نیروی انتظامی و بعضی‌های‌شان مشاهیر مبارز که جزو اینها نبودند، بسیجی بودند- اما بسیاری‌ها از غیرمشاهیرند. خیلی از این شرح‌حال‌هایی که نوشته میشود، از افرادی است که هیچ شهرتی ندارند و از این قبیل زیادند اما کارهای بزرگ انجام دادند، مسائل مهمی به اینها منسوب است». یکی از این شخصیت‌ها که از شهرت بالایی در دوران دفاع‌مقدس برخوردار نبود و با انتشار کتاب «فرنگیس» به شهرت رسید، بانو فرنگیس حیدرپور است؛ زنی از دیار مردم غیور کردستان که یک تنه مقابل بعثی‌ها ایستاد و حماسه‌ای آفرید. البته کتاب «فرنگیس» با تقریظ رهبر انقلاب بر این کتاب، بیشتر به چشم آمد. در ادامه بد نیست بخش‌های مهمی از متن تقریظ مقام معظم رهبری بر این کتاب که روایتی از مقاومت بانوی روستایی مرزنشین کرد کرمانشاهی بوده است مرور شود. در متن تقریظ رهبری آمده است: «بخش ناگفته و با‌اهمیتی از حوادث دوران دفاع را به مناسبت شرح‌حال این بانوی شجاع و فداکار، در این کتاب می‌توان دید. بانو فرنگیس دلاور با همان روحیه استوار و پرقدرت، و با زبان صادق و صمیمی یک روستایی، و با عواطف و احساسات رقیق و لطیف یک زن، با ما سخن گفته و منطقه ناشناخته و مهمی از جغرافیای جنگ تحمیلی را با جزئیاتش به ما نشان داده است. ما از روستاهای مرزی در دوران جنگ و مصائب فراوان آنان و آوارگی‌ها و گرسنگی‌ها و خسارت‌های مادی و ویرانی‌ها و داغ عزیزان آنها، هرگز به این وضوح و تفصیلی که در این روایت صادقانه آمده است، خبر نداشتیم». این بخش از متن تقریظ رهبری آنجا مورد اهمیت قرار می‌گیرد که ایشان در بازگویی ناگفته‌هایی از دوران دفاع‌مقدس بر اصل شخصیت‌پردازی تاکید می‌ورزند. به همین خاطر با مهناز فتاحی، نویسنده کتاب «فرنگیس» گفت‌وگو کرده‌ایم. فتاحی ابتدا درباره اهمیت شخصیت‌پردازی در ادبیات دفاع‌مقدس گفت: پرداختن به «شخصیت» محور اصلی خاطرات دفاع‌مقدس محسوب میشود و نویسندگان ادبیات دفاع‌مقدس به شخصیت‌های بسیاری از این دوران پرداخته‌اند اما به نظر می‌رسد در این باره همچنان باید فعالیت کرد، زیرا بسیاری از شخصیت‌های گمنام دوران دفاع‌مقدس هنوز آنطور که باید به نسل جدید معرفی نشده‌اند. وی ادامه داد: نکته دیگر آنکه نویسندگان ادبیات دفاع‌مقدس با پرداختن به شخصیت‌های مختلف و تاثیرگذار جنگ تحمیلی یک الگوسازی انجام می‌دهند، چرا که نسل جوان ما تشنه داشتن الگوهای مختلف است. به عنوان مثال «فرنگیس حیدرپور» با آن شجاعت خود یک الگوی تمام‌عیار برای زنان محسوب میشود یا شخصیت‌هایی چون بهنام محمدی برای نوجوانان یک الگوی مناسب به حساب می‌آیند. این نویسنده تصریح کرد: یکی از نکات مهمی که رهبری در تقریظ کتاب «فرنگیس» به آن اشاره کرده بود همین اهمیت معرفی الگو برای نسل جوان است که امیدوارم سایر نویسنده‌ها هم با شناسایی چهره‌های برجسته دوران دفاع‌مقدس به رونق یافتن این موضوع کمک کنند. وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: متاسفانه یکی از مشکلات بزرگی که بنده و سایر نویسندگان ادبیات دفاع‌مقدس با آن مواجه هستیم، مربوط به سختی‌های مصاحبه گرفتن با چهره‌های برجسته دوران دفاع‌مقدس است که این پیشکسوتان دفاع‌مقدس بنا به دلایلی چون ملاحظات، تواضع و... از مصاحبه طفره می‌روند و نویسندگان این حوزه برای راضی کردن این عزیزان برای انجام مصاحبه کار سختی دارند. فتاحی در ادامه درباره دغدغه‌های مطرح شده اخیر از سوی رهبری مبنی بر نگرانی‌هایی درباره «تحریف» دفاع‌مقدس گفت: به طور حتم رهبر معظم انقلاب آسیب‌های اساسی در این باره مشاهده کرده‌اند که در سخنان اخیر خود بازگو کرده‌اند و اگر با دقت بیانات اخیر ایشان را مطالعه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که دغدغه‌های ایشان درباره ادبیات دفاع‌مقدس کاملا بحق است و همان‌طور که ایشان گفته‌اند نباید زمان را بیش از این از دست بدهیم و به مدد ادبیات دفاع‌مقدس از موج «تحریف» دفاع‌مقدس در امان بمانیم. وی همچنین گفت: یکی دیگر از نکات مهمی که مقام معظم رهبری در سخنان اخیرشان به آن توجه و عنایت کرده‌اند بحث بهره‌مندی مناسب اهالی سینما و تئاتر از منابع ادبیات دفاع‌مقدس برای تولید اثر است که در این باره باید گفت متاسفانه سینمای ایران چند سالی است از فقدان فیلمنامه بکر و منسجم رنج می‌برد. نویسنده «فرنگیس» تصریح کرد: اینکه یک کتاب به بهترین شکل ممکن معرفی شود نیاز است توسط هنرمندان سینما به آثار درخشان این حوزه پرداخته شود. وی در پایان گفت: بدون شک کتاب‌هایی چون «فرنگیس» اگر به یک اثر سینمایی یا نمایشی تبدیل شود به آثاری فاخر در سینما بدل میشود، زیرا آثار شاخص ادبیات دفاع‌مقدس در حوزه «شخصیت‌پردازی» با بهره‌مندی از داستانی بکر و مستحکم، گزینه مناسبی برای فیلمسازان متعهد است و امیدوارم روزی شاهد این اتفاق در هنر کشور باشیم.