روزنامه مردم سالاری
1399/09/11
آتش زیر خاکستر بهار عربی
رسانه‌های اجتماعی و اسمارتفون‌ها یک دهه پیش برای مدتی کوتاه به معترضان جوان «بهار عربی» همچنان که روحیه انقلابی آنها در فضای مجازی انعکاس می‌یافت، یک برتری تکنولوژیکی دادند که به سرنگون کردن دیکتاتوری‌های کهنه کمک کرد. به گزارش ایسنا، به نقل از خبرگزاری فرانسه، حکومتها در سراسر شمال آفریقا و خاورمیانه در حالی غافلگیر شدند که شور قیام‌های مردمی با سرعت اینترنت و از طریق فیسبوک، یوتیوب و توئیتر گسترش پیدا کرد. برای این جنبش‌های دموکراسی خواهانه تاسف برانگیز این بوده که دولتهای مستبد از آن زمان در رقابت بر سر تسلیحات دیجیتالی جلو آمده و نظارتهای سایبری، سانسورگری اینترنتی و ارتش‌های ترول‌ها را به زرادخانه‌های تسلیحاتی خود اضافه کردند.هر چند که به اصطلاح بهار عربی برای بسیاری یک بارقه مختصر امید را ارائه کرد، در پایان منجر به حتی حکومت‌های سرکوبگرتر در اکثر کشورها و همچنین جنگهای ادامه‌دار ویرانگر از جمله در لیبی، سوریه و یمن شد.
با این حال کهنه‌کاران آن دوره می گویند که این قیامها یک نقطه عطف بود که طی آن بومیان، دیجیتال دوران «اعتراضات هشتگی» از جنبش اشغال وال استریت گرفته تا اعتراضات چتری هنگ کنگ و جنبش جان سیاهپوستان مهم است را به جریان انداختند. این اعتراضات عمدتا بی رهبر و شدیدا وابسته به شبکه‌های اجتماعی، همچون تجمعات ناگهانی بروز پیدا کرده که این کار را برای مقامها برای سرکوب کردنشان سخت تر می‌کند و مطالبات و شکایات آنها نه از سوی کمیته‌ها بلکه از سوی اجتماعات اینترنتی تصمیم گرفته می‌شوند. «آصف بیات» کارشناس انقلاب‌ها در جهان عرب می‌گوید: ظهور موج قیام‌های ۲۰۱۹ در الجزایر، سودان، لبنان و عراق نشان می‌دهد که بهار عربی نمرده است. این در چهار کشور این منطقه ادامه یافت و تقریبا کارنامه مشابهی از اقدام جمعی داشت. این کشورهایی که با تازه‌ترین موج از قیامها روبرو شده‌اند، در ابتدا که اعتراضات تونس، مصر، سوریه، لیبی و یمن را در سال ۲۰۱۱ فراگرفت، در حاشیه قرار داشتند. اما در سال ۲۰۱۹ آنها درخواست‌ها برای پایان یافتن همان محدودیت‌های اقتصادی منطقه‌ای، فساد و دولتهای غیرپاسخگو را خواستار شدند که اعتراضات عربی سال‌ها پیش از آن طلب کرده بودند. «آرشین ادیب-مقدم» از دانشکده مطالعات شرق و آفریقا در لندن می‌گوید: اصلی‌ترین عوامل بهار عربی...همچنان زیر پوسته سیاست‌های عربی جان دارند. او که مولف کتاب «درباره قیام‌های عربی و انقلاب ایران: قدرت و مقاومت امروز» است، می‌گوید: ۲۰۱۱ عامل ۲۰۱۹ شد و ۲۰۱۹ به عنوان موج جدید اعتراضات ظهور خواهد کرد.
الجزایر
خاطرات جنگ داخلی ۱۹۹۲-۲۰۰۲ الجزایر، در زمانی که اعتراضات این منطقه را در سال ۲۰۱۱ پر کرد، به یاد بسیاری آمد، به رغم موجی از اعتراضات که ژانویه بر سر افزایش بهای مواد غذایی رخ داد. زکی حناچی، یک فعال ۳۳ ساله می‌گوید: ضربه این جنگ داخلی جلوی الجزایری‌ها برای رفتن به خیابان‌ها در اعتراضات مهم را گرفت. ما با اشتیاق اعتراضات در تونس، مصر و سوریه را دنبال کردیم اما می‌ترسیم. در ۲۲ فوریه سال گذشته، ترس جای خود را به خشم داد چون عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس جمهوری وقت الجزایر برنامه داشت تا بعد از حضور ۲۰ ساله در راس قدرت که به اعتراضات در برخی شهرها منجر شده، برای پنجمین دوره نامزد انتخابات شود.
این قیام، مقاومتی را به راه انداخت که با اعتراضات در مصر و تونس در حدود یک دهه پیش قابل مقایسه بود. زکی حناچی می‌گوید: ما از بهار عربی آموختیم. ارتش الجزایر، همچون ارتش‌های تونس و مصر دست از حمایت خودشان از نظام حاکم برداشتند و موجب شدند تا در دوم آوریل ۲۰۱۹ بوتفلیقه استعفا کند. این لحظات یادآور پیروزی‌های اولیه در ۲۰۱۱ است اما فعالان این بار محتاطانه‌تر عمل می‌کنند. حتی پس از استعفای بوتفلیقه، اعتراضات ادامه یافت و اصلاح کل سیستم سیاسی این کشور را که از زمان استقلال الجزایر در ۱۹۶۲ پای بر جا بود، هدف گرفت. تازه مارس امسال بود که این جنبش اعتراضات را متوقف کرد که بابت حفظ فاصله اجتماعی برای کنترل پاندمی کرونا بود. به گفته حناچی، یکی از مهمترین درس‌های بهار عربی از سوریه بود که اعتراضات در آنجا به مرگبارترین درگیری قرن بیست و یکم تبدیل شد.
این فعال جوان می‌گوید: ما یاد گرفتیم که تنها گزینه این است که اعتراضات را مسالمت‌آمیز نگاه داریم. انقلاب ما طولانی شد چون ما صلح‌جو باقی ماندیم.
عراق
زمانی که اعتراضات عرب‌ها مانند دومینو شروع به سرنگونی رژیم‌های ظاهراً شکست‌ناپذیر کرد، حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ مدت‌ها بود که عراق را از شر صدام دیکتاتور خلاص کرده بود.
علی عبدالخالق، فعال و روزنامه‌نگار ۳۴ ساله می‌گوید: ما قیام‌های بهار عربی را به چشم فرصتی برای نجات دموکراسی در عراق دیدیم. او با اشاره به اشغال تحت امر آمریکا گفت: ما به زور از شر یک رژیم بد خلاص شدیم.
عبدالخالق در فوریه ۲۰۱۱ به تشکیل گروه اعتراضی «جوانان فوریه» اقدام کرد که تجمعات هفتگی در میدان تحریر بغداد را برای محکوم کردن دولت وقت به ریاست نوری المالکی به راه می‌انداخت. معترضان بدون اینکه خواستار سقوط کل این رهبری شوند، شعار می‌دادند: مردم خواستار اصلاح نظام هستند. این جنبش چند ماه بعد جمع شد اما عبدالخالق می‌گوید، فوریه ۲۰۱۱ یک نقطه عطف بود. او می‌گوید: خشم عراقی‌ها به راه افتاد و مردم فهمیدند که جای اعتراض وجود دارد. اعتراضات دوباره به راه افتاد اما این خشم در نهایت در اکتبر ۲۰۱۹ به جوشش افتاد. قیام سراسری بی‌سابقه خواستار اصلاح سیاسی کامل شده و دولتی که آن زمان به نخست وزیری عادل عبدالمهدی بود، وادار به استعفا کرد. پاندمی کرونا و سرکوب خشونت‌باری که جان حدود ۶۰۰ معترض را گرفت، این جنبش را محدود کرد. با این حال، عبدالخالق استدلال می‌کند که «آن محرکی که بتواند انقلاب یا قیام جدیدی به جریان بیندازد، همچنان وجود دارد.» او گفت: تهدید علیه رهبری سیاسی، همچنان پای بر جاست.
سودان
محمد العمر، یک فعال ۳۷ ساله می‌گوید: ظهور بهار عربی در سال ۲۰۱۱ جرقه انقلابی در سودان را روشن کرد.
او به خبرگزاری فرانسه گفت: در آن زمان، گروه‌های فشار جوانان شروع به شکل‌گیری و سازماندهی اعتراضات کوچک و پراکنده کردند. با این حال، عمر البشیر که از ۱۹۸۹ در قدرت بود، همچنان سلطه را حفظ کرد و اپوزیسیون رسمی تکه‌تکه شد. به گفته العمر، آشکارترین نشانه از «نفوذ قیام‌های بهار عربی» در کشور او در سال ۲۰۱۳ رویت شد. خارطوم بهای سوخت را افزایش داد که به دنبال آن قیمت‌ها سیر نجومی پیدا کردند و مردم به خیابان‌ها آمدند و تب انقلابی که زیر پوسته سودان بود، نمایان شد.
این فعال می‌گوید: حلقه اپوزیسیون علیه این نظام روز به روز گسترده‌تر شد.
اعتراضات دوباره پنج سال بعد بر سر افزایش بهای مواد غذایی به جریان افتاد و در سال ۲۰۱۹ هم ادامه یافت. در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹ ارتش سودان اعلام کرد البشیر تحت بازداشت خانگی قرار گرفته است.
رهبران نظامی و معترضان ماه اوت یک «اعلامیه قانون اساسی» را به امضا رساندند و یک شورای حاکمیتی برای تقسیم قدرت پیش از انتقال به یک حاکمیت غیرنظامی تشکیل شد. محمد العمر می‌گوید: جنبش سودان بیش از قیام‌های بهار عربی سازمان یافته بود.
این فعال که بابت ایفای نقش در اعتراضاتی که به عزل عمر البشیر ختم شد، حبس کشید، از نقش اتحادیه‌های تجاری حرفه‌ای سودان که به این جنبش خیابانی برای تغییر انجامید، تقدیر کرد. او به «اصرار آنها برای حفظ ماهیت صلح‌آمیز جنبش علی رغم تلاش سرویس‌های امنیتی برای کشاندن آنها به سمت خشونت» اشاره کرد.
لبنان
عماد بزی، فعال لبنانی و کارشناس دفاع، از سال ۱۹۹۸ به دنبال تغییرات سیاسی است. به گفته او، قیام‌های بهای عربی به جنبش او دامن زد. این فعال ۳۷ ساله به خبرگزاری فرانسه گفت: آنها به ما امید دادند. وقتی دیدم که در تونس و مصر تغییرات در حال وقوع است، با خودم گفتم چرا این نباید در لبنان هم اتفاق بیفتد؟
در فوریه ۲۰۱۱، عماد بزی بیکار سازماندهی اولین سری از اعتراضات را با الهام از قیام‌های تونس و مصر آغاز کرد، اما در مقایسه با آنها کم رنگ شد.
این جنبش در عرض یک ماه بدون ایجاد تغییر زیاد از پای افتاد، اما بزی می‌گوید که این زمینه را برای یک رنسانس مردمی در دهه بعد ایجاد کرد و منجر به موجی از اعتراضات در سال ۲۰۱۵ به دلیل بحران مدیریت زباله شد. این جنبش در اکتبر سال ۲۰۱۹ به اوج خود رسید، زمانی که تصمیم دولت برای اخذ مالیات از تماس‌های واتس‌اپ باعث ایجاد یک جنبش بی‌سابقه در سراسر این کشور شد که خواستار حذف عمده نخبگان حاکم بود.
این جنبش تمام طبقه سیاسی را هدف گرفت و دولت وقت به نخست وزیری سعد حریری را به خم شدن مقابل فشارهای اعتراضات خیابانی مجبور کرد. یک سال پس از آن، رهبران سیاسی مورد هدف قیام ۲۰۱۹ همچنان در قدرت باقی ماندند و به نظر می‌رسد حریری به عنوان نخست وزیر بازگردد.
اما برای عماد بزی، این قسمت فصل سوم یک روند انقلابی را نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۱ آغاز شده و تا امروز ادامه دارد. او می‌گوید: این روندی ادامه دار است. این موج‌ها یکی پس از دیگری می‌آیند و همگی مرتبط هستند.
سایر اخبار این روزنامه
راه‌اندازی آزمایشی فاز نخست پالایشگاه تمام اتوماتیک
استقلال بدون سرمربی به مصاف پیکان می‌رود
آتش زیر خاکستر بهار عربی
خانه‌های مردم خوزستان زیرآب رفت
دریافت هزینه‌های اضافه در مدارس باید توجیه داشته باشد
کشف سرنخ‌هایی از ترور
مسئولیت رژیم صهیونیستی درترور شهید فخری‌زاده
فهم جلال آل‌احمد از غرب، سیاست‌زده بود
