روزنامه ابتکار
1399/09/11
هنر در دوران پساکرونا چگونه خواهد بود؟ هنر در مکتب کووید 19
گروه فرهنگ و هنر – حدود یک سال است که جهان درگیر ویروس کرونا است، ویروسی که سبک زیست بشر را تغییر داده است. هنور هم مشخص نیست تا چه زمانی جهان باید با این ویروس بجنگد. بسیاری از کارشناسان معتقدند جهان به پیش و پس از کرونا تقسیم خواهد شد و این دسته‌بندی در آثار هنری نیز نمود خواهد داشت چون هنر و هنرمند هم به واسطه آنکه آینه جامعه خود هستند، از آن تاثیر می‌گیرند.هنر در طول تاریخ خود بارها و بارها دستخوش تغییرات بسیاری شده اما نقش برخی اتفاقات در این تاثیرگذاری بیش از همه بوده است، اتفاقاتی نظیر بیماری‌های همه‌گیر، جنگ‌های طولانی‌مدت مثل جنگ‌های جهانی و... تقریبا پس از هر کدام از این اتفاقات سبک‌های هنری دچار دگرگونی شده‌اند. به عنوان مثال در سال 1347 که ویروس مرگ سیاه بر اروپا سایه انداخت، به گفته مورخان حدود یک سوم جمعیت کل اروپا را از بین برد و برخی از شهرهای ایتالیا مثل ونیز حدود 60 در صد از کل جمعیت خود را از دست دادند. آن زمان رنسانس به تازگی آغاز شده بود و طاعون نیز شیوع وحشتناکش را تازه آغاز کرده بود. طاعون چیزی بیشتر از انفجار وحشت در قرون وسطا بود. اما همزمان با ایجاد تغییرات بزرگ در نظم اقتصادی و اجتماعی، راه را برای ظهور رنسانس فراهم کرد. جان هندرسون نویسنده کتاب فلورانس در محاصره که به تازگی در باب شیوع طاعون منتشر شده، معتقد است این همه‌گیری به طور مستقیم به رنسانس منتهی نشد اما به متمرکز شدن ثروت بین گروه کوچکی از افراد، دو برابر شدن دستمزدها و ثروتمندتر شدن ثروتمندان منجر شد که در نتیجه به آن‌ها اجازه داد از هنر حمایت مالی کنند. همه‌گیری طاعون ردپای خود را حتی در سبک‌های نقاشی بر جای گذاشت. در اولین دهه از قرن چهاردهم میلادی، جوتو دی بوندونه نقاش ایتالیایی یک مجموعه اثر در سبک فرسکو را خلق کرد که به طور بی‌سابقه‌ای زنده بودند و احساسات انسانی را با واقع‌گرایی که بعدها به نماد رنسانس تبدیل شد، به تصویر می‌کشیدند. البته همان‌طور که لئوناردو داوینچی می‌گوید، هنر بعد از جونو دی بوندونه به عقب برگشت. نقاشان دست‌کم برای مدتی، فرم‌های قدیمی و متعارف بازنمایی را به راندوهای فضایی و رسم‌های زنده ترجیح دادند. به تعبیر هندرسون، ترومای طاعون اشتیاق افراد را به پرداختن به آنچه برایشان آشنا بود، احیا کرد درست همان‌طور که بسیاری از ما در این روزهای قرنطینه به رمان‌های نام‌آشنا و فیلم‌های قدیمی روی آورده‌ایم.
برای 300 سال طاعون و مرگ به قسمتی ثابت از زندگی مردم اروپا تبدیل شد. شیوع وحشتناک و مرگبار این بیماری شهرها را یک از پس از دیگری ویران می‌کرد و یکی از آخرین و وحشتناک‌ترین دوره‌های شیوع این بیماری در حدود سال 1665 در لندن بود.
همچنین ویروسی که فلورانس را ویران کرد، بارها و بارها بازگشت. آخرین دوره از شیوع این ویروس در اروپا در سال ۱۷۴۳ میلادی در بندر مسینا واقع در شهر سیسیلی اتفاق افتاد، همان بندری که چهار قرن پیش این بیماری برای اولین بار از طریق آن وارد قاره اروپا شد. زندگی در سایه تهدید بروز اپیدمی، ژانری هنری را به وجود آورد که معمولا از طرف جوامع یا انجمن‌های توابین حمایت می‌شد. هدف از خلق این نوع از آثار در اغلب موارد، توسل به مریم مقدس و یا سباستین و روک قدیس بود که به حافظان در برابر طاعون شناخته می‌شدند.
همچنین جنگ اول جهانی هم نقطه عطف و مبدا تغییرات در هنر بود. به ندرت ظرف تنها چند سال به این اندازه سبک‌های هنری جدید پدیدار میشود. اما از آنجا که هنرمندان رابطه‌ای چندجنبه با جنگ داشتند، جنگ به گونه‌ای بر تمام آن‌ها اثر گذاشت.
کل جنبش‌های هنری تجربه‌گرا در پارادایم فکری هم پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت. سایه شوم بمب اتم بر سراسر دهه 50 و 60 حاکم بود. در این دوران، اکسپرسیونیسم انتزاعی آثاری با این پارادایم فکری تولید می‌کند.
حالا حدود یک سال است که کووید- 19 اکثر کشورهای جهان را درنوردیده است. برخی تاثیرات این ویروس بر جنبه‌های مختلف زندگی را به جنگ جهانی دوم تشبیه می‌کنند. از آنجا که هنر و هنرمندان به مثابه آینه جامعه هستند و از آن تاثیر می‌گیرند، برخی معتقدند که هنر پس از کرونا، شکل جدیدی به خود خواهد گرفت.
احمد عربانی، کارتونیست پیشکسوت معتقد است دیگر آدم‌ها، آدم‌های قبل از کرونا نیستند. او می‌گوید یک اتفاق تاریخی بی‌سابقه افتاده است و همه جهان درگیر آن شده‌اند؛ بنابراین مسلما دیگر آدم‌ها آرامش قبلی را نخواهند داشت، چراکه دنیای مالیخولیایی را تجربه کرده‌اند که پیشتر فقط در فیلم‌ها دیده بودند.
عربانی پیشتر درباره هنر پساکرونا گفته بود: یکی از مسائلی که ذهن من را برای خلق آثار هنری درگیر کرده است این است که فضای فرهنگی و اجتماعی به چه صورت خواهد بود. مسلما شرایط تغییر خواهد کرد. ویروس کرونا اتفاقی کم‌سابقه است که امکان پیش‌بینی آن به شدت سخت بوده است. اما شکی نیست که در حوزه هنر، سوژه‌هایی که مورد استفاده هنرمندان در گونه‌های مختلف هنری مثل تئاتر، سینما، هنرهای تجسمی، کاریکاتور و... قرار می‌گیرد، تفاوت بسیار زیادی با دوران پیش از کرونا خواهد داشت.
این کارتونیست افزود: همان‌طور که پس از جنگ جهانی دوم مکاتب هنری دچار دگرگونی شدند، پس از کرونا هم شاهد تغییراتی خواهیم بود. ما پس از کرونا شاهد سبک جدیدی خواهیم بود.
عبدالحی شماسی، نمایشنامه‌نویس و مدرس تئاتر نیز معتقد است زیستن در دوران کرونا می‌تواند یک فرصت باشد. او توضیح می‌دهد: فکر می‌کنم این روزها همه نویسندگان درباره کرونا می‌نویسند، چون موضوع بسیار مهمی است و نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت. ولی باید دید چه کسی توانسته دید عمیق‌تر و نگاهی تحلیلی‌تر به این موضوع داشته باشد. بنابراین درست است که همه می‌نویسند ولی بعضی نوشته‌ها گزارش‌گونه میشود و نگاه عمیقی ندارد.
شماسی هیجان‌زدگی را یکی از نقاط ضعف ما در پرداختن به موضوعات مهم می‌داند و توضیح می‌دهد: نباید شتاب‌زده به سمت اتفاقات اجتماعی برویم. به ویژه کسانی که دست به قلم دارند باید مراقب این موضوع باشند ولی متاسفانه یکی از ایرادهای ما هیجان‌زدگی است و در این رویکرد نه به خود اجازه می‌دهیم نگاهی همه جانبه به آن موضوع داشته باشیم و نه به مخاطب این فرصت را می‌دهیم که با اثری عمیق رو‌به‌رو شود.
او با اشاره به گذرا بودن دوران کرونا ادامه می‌دهد: این دوران سرانجام به پایان می‌رسد و آنچه می‌ماند، تاثیرات آن است ولی پرداخت هیجانی به آن سبب میشود که مخاطب را در سطح نگه داریم.
البته برای قضاوت درباره اینکه کرونا چگونه بر هنر تاثیر تاثیر خواهد داشت کمی زود است. باید این دوران سپری شود و آیندگان بگویند که این ویروس چگونه جهان و بشر را متحول کرده است، همانگونه که ما امروز بهتر از گذشتگان می‌توانیم درباره تاثیر اتفاقات جهانی بر هنر قضاوت کنیم.
سایر اخبار این روزنامه
جلال خوش چهره
هوشیاری در برابر دشمنان
هنر در دوران پساکرونا چگونه خواهد بود؟
هنر در مکتب کووید 19
خروج از پروتکل الحاقی به نفع ایران خواهد بود؟
تلاش‌های اروپا برای احیای برجام
لزوم نظارت مستمر بر اجرای پروتکل‌های ضدکرونا
کرونا در زمستان اوج می گیرد؟
«ابتکار» تاثیر طرح مالیات بر عایدی سرمایه در بازار مسکن را بررسی کرد
مالیات، دست‌اندازی در جاده واسطه‌گری
شهید فخری زاده از راه دور به شهادت رسید؟
سرنخ‌هایی از یک جنایت
رئیس قوه قضائیه:
تحریم و ترور دو روی یک سکه‌اند
وزیر کشور:
مجموع مبتلایان به کرونا شامل سه درصد مردم می شوند
مسئولیت مدنی قانون‌گذار نسبت به مقررات گذاری در بازار سرمایه
مخالفان جدی برجام و ترور شهید فخری زاده
