روزنامه اعتماد
1399/09/20
بيلان منفي آب
تعداد دشت‌هاي ممنوعه كشور در سال ۱۳۴۷ پانزده دشت بوده كه اين عدد درسال 1398 به ۴۰۵ دشت افزايش يافت. برداشت از آبهاي زيرزميني در وضع فعلي حدود ۵۰ ميليارد متر مكعب در سال است كه ۸۹ درصد آن برداشت براي مصارف كشاورزي است. اكنون در دشت‌هاي ممنوعه اجازه حفر چاه جديد و تخليه اضافه داده نمي‌شود و برداشت‌ها بايد براساس قوانين خاص انجام شود. تا انتهاي سال ۱۳۹۵ تعداد 497هزار حلقه چاه براي مصارف مجاز داراي پروانه بهره‌برداري بوده كه از اين تعداد ۴۱۶ هزار حلقه براي مصارف كشاورزي (۸۵ درصد)، ۴۹ هزار حلقه براي مصارف صنعتي (ده درصد) و ۲۲ هزار حلقه براي مصارف شهري (۵ درصد) بوده است بيشتر حوضه‌هاي توسعه‌يافته زيرزميني در ايران در معرض خطرهاي فرونشست زمين در اثر برداشت بيش از حد آب زيرزميني هستند. گزارش شده است كه چندين منطقه در تهران، پايتخت و يك مركز استان در شمال مركزي ايران با نرخ‌هاي مختلف فروكش كرده‌اند. تجزيه و تحليل دكتر حق‌شناس و دكتر معتق در سال 1397 سه ناحيه متمايز نشست در تهران با نرخ بيش از 25 سانتي‌متر در سال در دشت غرب تهران، تقريبا 5 سانتي‌متر در سال در مجاورت فرودگاه بين‌المللي امام خميني تهران و 22 سانتي‌متر در سال در دشت ورامين در جنوب شرقي تهران را شناسايي و معرفي كرد.فرآيندهاي انسان زا ناشي از استخراج بيش از حد آب زيرزميني دليل اصلي فرونشست زمين است. در مقابل، كاسه فرونشست در ورامين توسط گسل پيشوا كنترل مي‌شود، كه نشان مي‌دهد احتمالا گسل پيشوا ورامين به عنوان يك مانع آب شناختي براي جريان آب زيرزميني در اين منطقه عمل مي‌كند . نگارنده هم‌اكنون با يكي از دانشجويان دكتري خود، مشغول پژوهش بر روي ارتباط محتمل بين فرونشست و زمين‌لرزه‌هاي احتمالي ناشي از تحريك گسل‌هاي فعال منطقه پيرامون تهران است.
پمپاژ آبهاي زيرزميني مي‌تواند باعث تغييرات تنش جانبي در گسل‌ها شود، به‌طور بالقوه باعث مي‌شود تا آنها را مهار نكند، و در نتيجه يك زمين‌لرزه ايجاد مي‌شود. چنين تنش‌هايي ناچيز است، اما اگر براي مدت طولاني پمپاژ آب زيرزميني انجام شود، مي‌تواند قابل توجه‌تر شود. در چنين تغييراتي بطور بالقوه مي‌تواند شروع رخداد زمين‌لرزه بزرگ بعدي در گسل‌هاي فعال را تسريع كند. به‌علاوه، از آنجا كه ميزان لغزش روي گسل با گذشت زمان بين زمين‌لرزه‌ها افزايش مي‌يابد، مي‌تواند زمين‌لرزه‌هاي مكرر اما كوچك‌تر را به همراه داشته باشد.
بهره‌برداري و مديريت انساني آب همچنين مي‌تواند از طريق پديده‌اي معروف به لرزه‌خيزي القايي، بر زمين‌لرزه‌ها تأثير بگذارد. آب ذخيره شده در سدهاي بزرگ با فعاليت زمين‌لرزه در مكان‌هاي مختلف در سراسر جهان مرتبط است، اگرچه تأثير آن در طبيعت محلي است. در سال 1975، تقريبا هشت سال پس از ايجاد درياچه اوروويل در شمال كاليفرنيا، دومين مخزن بزرگ ساخته شده در اين ايالت، يك سري زمين‌لرزه در حوالي آن رخ داد كه بزرگ‌ترين آن بزرگاي 5.7 داشت. اندكي پس از آنكه آب مخزن به كمترين مقدار از حدي كه در ابتدا پر شده بود رسيد زمين‌لرزه‌ها رخ دادند.
درياچه اوروويل در كاليفرنيا محل وقوع زمين‌لرزه‌اي به بزرگاي 5.7 در سال 1975 بود كه با تغيير بار تنش ناشي از گسل محلي ناشي از نوسانات سطح آب مخزن مرتبط بود.
نوسانات سطح مخزن و تغييرات مربوطه در وزن مخزن، بار تنش موجود در يك گسل محلي را تغيير داده و زمين‌لرزه‌ها را تحريك مي‌كند . نظارت بر فعاليت زلزله در مخزن در سال‌هاي پس از زلزله، ارتباط فصلي بين سطح مخزن و لرزه‌خيزي ايجاد كرد. با پر شدن مخزن در زمستان و بهار، لرزه‌خيزي كاهش مي‌يابد و با پايين آمدن سطح مخزن در تابستان و پاييز، بزرگ‌ترين زمين‌لرزه‌ها اتفاق مي‌افتد. لرزه خيزي ناشي از آن نيز مي‌تواند هنگامي رخ دهد كه برنامه‌هاي مديريت منابع آب گسل‌ها را روغن‌كاري كند. افزايش شديد فعاليت زلزله در اوكلاهماي امريكا با افزايش تزريق فاضلاب به زمين در حين عمليات نفتي مرتبط است. چاه‌هاي تزريقي مايعات را در زير زمين و در سازند‌هاي متخلخل زمين‌شناسي قرار مي‌دهند، جايي كه دانشمندان معتقدند گاهي اوقات مي‌توانند وارد گسل‌هاي مدفون شده و آماده لغزش شوند، به نحوي كه باعث تغيير فشار آب منفذ روي آنها و لغزش آنها شوند. زلزله مركز اوكلاهما با بزرگاي 5.6 در 6 نوامبر 2011 بر اساس پژوهش‌هاي اليزابت كوچران، پژوهشگر سازمان زمين‌شناسي ايالات متحده، با تزريق در چاه‌هاي دفع عميق ايجاد شد. نوسانات در آبهاي زيرزميني توسط ماهواره‌هاي ثقلي مانند بازيابي نيروي جاذبه و آزمايش آب و هوا براي بررسي رابطه قوي با زمان وقوع زمين‌لرزه‌هاي بزرگ استفاده مي‌شوند. در نهايت مشخص شده آبهاي زيرزميني با اثر بر جاذبه، به بي‌ثباتي گسل كمك مي‌كنند. بنابراين مداخله انساني در پمپاژ آب زيرزميني موجب تحريك وقوع زلزله‌هاي مهم نيز مي‌تواند بشود. اتفاقي كه هم‌اكنون در ايران ما در منطقه پيرامون تهران، مشهد، رفسنجان، يزد، اردكان، ميبد و اصفهان در حال رخداد است.
سایر اخبار این روزنامه
دفاع از جمهوريت
ساده آمد ساده زيست ساده رفت
دي يا بهمن 99 زمان ورود واکسن کرونا به ا يران است
گسترده‌ترين خروج جمعيت فعال از سال 95
ناترازي و تشديد زيان در شبكه بانكي
كاسبي كرونا گردشگري را آلوده كرد
خواب خانم نيكي هيلي
امارات و مساله تغيير توازن قوا
بودجه و برنامه توسعه
حقوق بشر در چنبره خوانش نو
مقدمه‌تجزيه اتيوپي
بيلان منفي آب
جايزه عادي‌سازي
هوشمند ناكام
