روزنامه ایران
1399/10/01
۴۹ آجر ۲۸۰۰ ساله بعد از ۲۹ سال به ایران برگشت
زهرا کشوریخبرنگار
۴۹ آجر لعاب دار ۲۸۰۰ ساله متعلق به «مانا»ها از سوئیس به ایران آمد. این محموله هفتمین استرداد آثار تاریخی در زمان دولت روحانی است. کارشناسان از آن به‌عنوان مهم‌ترین پرونده حقوقی ایران در مجامع بین‌المللی بعد از دادگاه اشیای جیرفت یاد می‌کنند. اشیای جیرفت در دو مرحله در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد به ایران بازگردانده شد. بازگشت این محموله‌ها مدیون تلاش باستان‌شناسان، واحد حقوقی وزارت میراث فرهنگی و دستگاه دیپلماسی کشور است. در مجموع از سال ۱۳۲۷ تا پاییز ۱۳۹۹ ایران شاهد ۱۲ استرداد آثار تاریخی بوده است.
آجرهای مانایی که در سکوت خبری وارد ایران شد، متعلق به محوطه عصرآهن سه در سایت ماناها در قلایچی بوکان است.این محوطه در سده ۷۰۰ تا۸۰۰ پیش از میلاد محل پادشاهی ماناها بود. جغرافیای حکومتی ماناها از شمال به دریاچه ارومیه می‌رسید و در جنوب به دریاچه زریوار. گستره آن در غرب در مرز ایران و عراق به پایان می‌رسد یعنی مرز ماناها و آشورها در آن عصر آهن. مرز شرقی حکومت ماناها هنوز برای باستان‌شناسان مشخص نیست. احتمال می‌رود جایی بین کردستان و زنجان باشد. تپه زیویه سقز، محوطه ربط در سردشت، زندان سلیمان در تکاب و گورستان کول تاریکه در سقز از آثار شاخص به جا مانده از ماناهاست.آجرهای لعاب‌دار سال ۱۹۹۱ از ایران قاچاق و در بندری در سوئیس توقیف میشود. ۱۵سال بعد دادستان منطقه تصمیم می‌گیرد تا پرونده را تعیین تکلیف کند. کارشناسان با استناد به مقالات و مستندات منتشر شده، تعلق آجرها را به ایران و منطقه عصرآهنی قلایچی بوکان اثبات می‌کنند. دادگاه در سال ۲۰۱۶ رأی به استرداد اشیا به ایران می‌دهد. تحریم و تحولات سیاسی بازگشت آجرها را ۴ سال عقب می‌اندازد.
قلایچی برای اولین بار در سال ۶۵ توسط اسماعیل یغمایی باستان‌شناس پیشکسوت کاوش اضطراری میشود. این کاوش‌های اضطراری برای نجات بخشی از آثار تاریخی از دست قاچاقچیان اشیای تاریخی انجام گرفت. قاچاقچی‌ها در دهه ۶۰ همان بلایی را سر قلایچی آوردند که در محوطه ۵ هزار ساله کنارصندل در جیرفت اتفاق افتاد؛ غارت و خروج اشیا از کشور.
کاوش‌های قلایچی به کشف چند صد قطعه آجر و یک کتیبه آرامی (قدیمی‌ترین کتیبه آرامی ایران) منجر شد. باستان‌شناسان برای بار دوم به سرپرستی «بهمن کارگر» قلایچی را در سال ۷۸ کاوش می‌کنند. این کاوش‌ها تا سال ۸۵ ادامه داشت. ۹ فصل کاوش به کشف یک سازه سیاسی مذهبی مانایی منجر میشود که زندگی روزمره در آن جایی ندارد. ۴۰۰ قطعه آجر کشف شده از این محوطه به موزه ملی می‌آید و ۵۰۰ قطعه آن در موزه ارومیه نگهداری میشود. در این کاوش‌ها بیش از۵ هزار قطعه استخوان جانوری پیدا میشود که به آن مرکز مذهبی هدیه و قربانی شده‌اند. کف‌پوش‌های منقش رنگی روی خشت از دیگر یافته‌های باستان شناسان است. باقی ماندن این کف‌‌پوش‌ها در طول ۲۸۰۰ سال، باستان شناسان را به این نکته رسانده که در این مرکز سیاسی و مذهبی تردد زیادی وجود نداشته است. همچنین باستان شناسان هیچ اثری از استحکامات دفاعی، در این منطقه نیافتند. این نکته بر وجود امنیت کامل منطقه در زمان ماناها تأکید می‌کند. آجرهای استرداد شده از سوئیس بزودی به موزه ملی می‌رود.
استرداد‌های تاریخی
سال ۹۳ بود که ۳۴۹ شیء سه هزار و ۵۰۰ ساله محوطه باستانی «خوروین» ساوجبلاغ بعد از ۵۰ سال به ایران بازگشت. این اشیا با یک پرواز چارتر و با برچسب بار سیاسی برگشت. هزینه چارتر آنها ۲۰۰هزار دلار خرج برد. برچسب بار سیاسی تمهیدی بود که سازمان میراث فرهنگی اندیشیده بود؛ چون «محمدحسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی اعتقاد داشت تنها یک شکایت از شهروندان اروپایی می‌توانست باز هم استرداد این اشیا را که پس از نیم قرن به ایران بازگشته بود با تأخیر جدیدی روبه رو کند. آن‌طور که «مسعود سلطانی فر» رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به «ایران» گفته بود: «پس از ۳۳ سال دعوای حقوقی و دو بار صدور رأی به ضرر ایران، این اشیا به ایران بازگشت تا تعداد اشیای «خوروین» ساوجبلاغ با توجه به وجود ۲۲۸ شیء از این محوطه تاریخی در موزه ملی به ۵۰۰ شیء ۳هزار تا ۳۵۰۰ ساله برسد.»
دومین محموله ارزشمند تاریخی؛ حاوی ۱۰۸ شیء تاریخی منطقه چغامیش بود که از سوی مؤسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو در سال ۹۴ در فرودگاه امام خمینی(ره) ایران به مسئولان سازمان میراث فرهنگی تحویل داده شد. اشیای تاریخی منطقه چغامیش، ساعت یک بامداد چهارشنبه دوم اردیبهشت ماه آن سال با پرواز لوفت هانزا ابتدا به آلمان و از آنجا به ایران بازگردانده شد تا در موزه ملی قرارگیرد. سومین استرداد تاریخی هم همان سال ۹۵ اتفاق افتاد، این بار از ایتالیا.
مرداد همان سال بود که طالبیان به‌عنوان نماینده ایران ۳۰ شیء تاریخی و ارزشمند پیش از اسلام و همچنین دوران اسلامی متعلق به کشور را از مقام‌های ایتالیایی در شهر رم و در محل موزه هنرهای شرقی این شهر تحویل گرفت. در همین سال نیز ۷۳ شیء ۱۷۰۰ ساله متعلق به ساسانیان از امریکا به ایران آورده شد.
مهر ۹۷ هم سرباز هخامنشی بعد از ۸۰ سال دوری از وطن به تخت جمشید بازگشت. الواح هخامنشی هم ششمین استرداد تاریخی دولت دوازدهم بود که در سال ۹۸ از شیکاگو به ایران بازگشت تا در موزه ملی قرار بگیرد. دعوای حقوقی ایران برای بازگشت این الواح، ۱۴ سال زمان برد. در نهایت سال گذشته ۱۸۷۳ لوح از ۱۷ هزار الواح رفته به دانشگاه شیکاگو به ایران برگشت؛ البته سال ۸۳ نیز ۳۰۰ لوح، سال ۱۳۳۰، ۳۷ هزار لوح و سال ۱۳۲۷ هم بخشی دیگر از الواح ایرانی به کشور برگشت. هنوز بخش زیادی از الواح در اختیار دانشگاه شیکاگو است که طبق احکام بین‌المللی باید به ایران برگرداند. بخشی از اشیای غارت شده جیرفت هم در دو محموله در سال‌های ۹۱ و ۸۴ به ایران بازگشت. تلاش‌های یوسف مجیدزاده باستان‌شناس ایرانی ساکن در فرانسه در بازگشت این اشیا به سرزمین مادر ستودنی است. بی‌شک آجرهای قلایچی هم آخرین استرداد تاریخی آثار ایرانی نیست. به‌دلیل سرقت بالای آثار تاریخی تمدن ایران مدام باید منتظر بازگشت یک محموله تاریخی در سکوت خبری و با برچسب سیاسی بود.
سایر اخبار این روزنامه
# من - ماسک - می‌زنم
مجاهدت‌های پرستاران در روزهای کرونا آنها را در چشم مردم عزیزتر از همیشه کرد
کادر درمان در همه حوادث در خط مقدم بوده است
سرمایه‌گذاری در آخر پاییز
دفاع مجلس از ورود نظامیان به انتخابات
رسم همسایگی شاعر و حکیم
پایان ادغام بانک‌های وابسته به نیروهای مسلح
برای رفع مشکلات اینترنت در سیستان و بلوچستان مستقر می‌شوم
از تو ممنونم کرونا
۴۹ آجر ۲۸۰۰ ساله بعد از ۲۹ سال به ایران برگشت
حال ناخوش دستفروشان پایتخت
خواسته‌های ایران در برابر 1+4
مزیت‌های ایران برای بازسازی قره‌باغ
زلزله دماوند و گسل مشا
