روزنامه ابتکار
1399/10/03
ادبیات کودک و نوجوان چگونه می‌تواند به عصر طلایی خود بازگردد؟ خلاقیت، کلیدواژه کتابخوان شدن کودکان
گروه فرهنگ و هنر – زمانی کتاب‌هایی که بچه‌ها می‌خواندند محدود می‌شد به ترجمه آثار نویسندگان خارجی مطرح. داستان‌های ایرانی هم نهایتا به چیزی مثل «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» محدود می‌شد. گرچه در طول این چند دهه ادبیات کودک و نوجوان در داخل کشور رشد قابل توجهی داشته اما بچه‌های امروز کاملا با بچه‌های دیروز متفاوتند و برای کتابخوان کردن آن‌ها، آن هم در عصری که گوشی‌های تلفن همراه به بخشی جذاب و جدانشدنی از زندگی‌شان تبدیل شده، نیاز به خلاقیتی بیش از گذشته احساس میشود.اگر بخواهیم تعریفی از ادبیات کودک و نوجوان ارائه دهیم باید بگوییم به نگارش در آوردن کلیه مفاهیم مورد نیاز برای رشد فکری، روحی و اجتماعی کودکان و نوجوانان، در قالب‌های مختلف ادبی مثل داستان، شعر، دل نوشته و خاطره، ادبیات کودک و نوجوان محسوب میشود. از آنجایی که این گونه ادبی با گسترش شناخت و رشد فکری و شخصیتی کودکان و نوجوانان ارتباط مستقیم دارد، ارتقا، تاثیرگذاری و کارآمد بودن آن باید مورد توجه فعالان این عرصه از جمله پژوهشگران، نویسندگان، شاعران و تصویرگران کتاب کودک از یک سو و متولیان فرهنگی از سوی دیگر باشد.
اما آن چیزی که امروز در عرصه ادبیات کودک و نوجوان رخ داده این سبک مهم ادبی را از روزگار طلایی خود جدا کرده و تولید آثار ارزنده و تاثیرگذار در آن را به امری نادر تبدیل کرده است. اما چگونه با خلاقیت نویسندگان می‌توان کودکان و نوجوانان امروز را که سرگرمی‌های هیجان‌انگیزی چون بازی‌های کامپیوتری و گشت زدن در شبکه‌های اجتماعی دارند را به سوی کتاب سوق داد؟ مهدی رجبی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در این‌باره گفت: ابتدا باید ببینیم تعریف‌مان از خلاقیت چیست. ویژگی اصلی خلاقیت تکرارگریزی است. نویسنده با اشراف کافی بر تاریخ ادبیات، از زاویه دیگری به موضوع و داستان نگاه می‌کند.
او افزود: ما هم نویسنده خلاق داریم و هم نویسنده غیرخلاق، هم کتاب خلاقانه داریم هم کتاب غیرخلاقانه. اما اگر نویسنده به شکل حرفه‌ای‌تری به ادبیات بپردازد، یعنی نگاه و رویکرد منسجم‌تری به ادبیات داشته باشد و فقط بر ادبیات تمرکز کند، خروجی کار خود به خود خلاقانه‌تر میشود.
رجبی در ادامه گفت: نویسندگان خلاق تلاش می‌کنند اثری متفاوت ارائه دهند و از کلیشه‌های رایج فاصله بگیرند. این نویسندگان به شعور مخاطب احترام می‌گذارند تا هر کتابی به دست مخاطب نرسد. مخاطب طبیعتاً دوست دارد کتابی را بخواند که وقتش را تلف نکند و چیز تازه‌ای به اندوخته‌های ذهنی‌اش اضافه کند.
او سپس با اشاره به تعریف اشتباهی که درباره ادبیات کودک و نوجوان وجود دارد، توضیح داد: عده‌ای گمان می‌کنند ادبیات کودک و نوجوان این است که ما هرچه بنویسیم کودک دربست می‌پذیرد. آن‌ها کودکان را منفعل و فاقد عاملیت درنظر می‌گیرند. اما برخلاف این تصور، مخاطب کودک و نوجوان مدام سوال می‌پرسد و با خواندن دو سه صفحه از کتاب اگر احساس کند کتاب به سوالاتش پاسخ نمی‌دهد، آن را کنار می‌گذارد، تعارفی هم ندارد. خوشبختانه در سال‌های اخیر این نگاه غلط کمرنگ‌تر شده است و اهالی ادبیات و خانواده‌ها به اهمیت و تخصصی بودن ادبیات کودک و نوجوان پی برده‌اند. واضح است اگر نویسنده مخاطبش را جدی بگیرد با واکنش مثبت او مواجه خواهد شد، مخاطب کتابش را می‌خرد و می‌خواند. این‌ها خروجی طبیعی خلاقیت است.
رجبی همچنین بیان کرد: البته در ادبیات کودک و نوجوان نسبت به ادبیات بزرگسال حساسیت‌هایی درباره انتخاب موضوعات وجود دارد و محدودیت‌هایی هست که به ویژگی‌های مخاطب برمی‌گردد و این موضوع ادبیات کودک و نوجوان را تخصصی می‌کند. برخلاف این‌که برخی ادبیات کودک را ساده می‌پندارند، ما با نوعی چالش جدی مواجه‌ایم. در انتخاب موضوعات محدودتر هستیم و نمی‌توانیم درباره همه‌چیز به راحتی حرف بزنیم. شرح برخی مسائل برای کودک و نوجوان سواد و فکر و اندیشه و البته خلاقیت می‌طلبد. مثلاً درباره موضوع پیچیده‌ای مثل مرگ نمی‌توان شفاف و به راحتی با کودک حرف زد. هنرمند باید با استفاده از خلاقیت و نشانه‌ها و نمادهای متفاوت موضوع را برای مخاطب خود تشریح کند، جذابیت داستان را حفظ کند، شخصیت‌های نو خلق کند و مضمون را طوری شرح دهد که در دایره توان و پذیرش روحی و دانش او بگنجد. می‌پرسید مرز خلاقیت کجاست؟ اصولاً شان نزول خلاقیت در این است که آمده تا مرزها را بشکند.
شهرام اقبال‌زاده، مترجم و منتقد ادبیات کودک و نوجوان نیز درباره اعتقادی مبنی بر نبود و یا کمبود خلاقیت و نوآوری در نوشتن کتاب‌های کودک و نوجوان اظهار کرد: ابتدا باید از خلاقیت تعریفی ارائه دهیم و بگوییم منظورمان از خلاقیت چیست. خلاقیت یعنی آفریدن. باید ببینیم لازمه این خلاقیت چیست. مطلبی را از پابلو نرودا شاعر شیلیایی می‌خواندم که نوشته بود بدون اندیشه و عشق نمی‌شود شعر یا ادبیات آفرید؛ در واقع اگر به اندیشه محض رو بیاوریم میشود فلسفه. و اگر عشق و عاطفه نباشد چه چیز را می‌خواهید درباره انسانی که فقط ماهیچه و استخوان نیست و قلب و مغز هم دارد، بیان کنید؟ نمی‌توان خشم، نفرت، شوق، شور و شیدایی را در قالب ادبیات بدون توجه به عشق و اندیشه آفرید، البته میشود چیزی دم دستی آفرید که دیگر ادبیات نیست.
او افزود: برای خلاقیت و نوآوری باید سخن جدید گفت. به قول مولانا «هین سخن تازه بگو تا دل و جان تازه شود/وارهد از حد جهان بی‌حد و اندازه شود». کسی می‌تواند نویسنده‌ای خلاق باشد که بتواند جهان ادبی نو خلق کند؛ کسی که اندیشه روزآمد داشته باشد و اهل اندیشه و تعمیق در مسائل باشد و درباره پیشینه ادبیات خود و جهان مطالعه گسترده داشته باشد.
اقبال‌زاده در ادامه گفت: گذشته از برخی نویسندگان خوب، نویسندگانی داریم که چندسال است خطی خاص را تکرار می‌کنند؛ در واقع برخی از آثار آن‌ها به خاطر بعضی از نوآوری‌ها مورد توجه قرار گرفت، این استقبال آن‌ها را به اشتباه انداخت و با توهم این‌که مفهوم ادبیت و زیبایی‌شناسی فقط تخیل است و تکنیک، بی‌توجه به کلیت ساختاری، داستان‌هایی می‌نویسند که رگه‌هایی از خلاقیت در آن‌ها هست، اما آن‌چنان تخیل خود را رها می‌کنند که به سیل ویرانگر خلاقیت بدل میشود. در تشبیهی باید بگویم باران به موقع و بجا موجب آبادانی و سرسبزی میشود، اما باران نابهنگام، اگر برایش مسیل تدارک نشده باشد، عکس آن‌چه مورد انتظار است، عمل می‌کند.
این مترجم با تاکید بر این‌که نوآوری و خلاقیت باید پاسخ‌گوی نیازهای فرهنگی، هنری، ادبی و اجتماعی باشد و ظرفیت‌های جدیدی در جامعه ایجاد کند، بیان کرد: برخی از دوستان ما به جای نوآوری، پشتک وارو می‌زنند و در تکنیک غرق می‌شوند. بله برای نوآوری باید تکنیک‌ها را شناخت، اما باید آن‌ها را از هضم رابع گذراند و از آن‌ها عبور کرد، اگر عامیانه بگویم وگرنه باعث رودل میشود! آقای حسین علیزاده درباره استاد شجریان به درستی گفت، او همه تکنیک‌ها را می‌شناخت، اما از آن‌ها گذر کرد تا به تکنیک خاص خود رسید و به گفتمان توامان موسیقایی و اجتماعی تاثیرگذار دست پیدا کرد. شعرهای متناسبی انتخاب کرد و متناسب با زمانه خود آثاری جدید خلق کرد. به نظرم کافی نیست که فقط تکنیک‌ها را بشناسیم بلکه باید بتوانیم از آن‌ها عبور کنیم.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» چگونگی وضعیت بازار مسکن در ماه‌های آتی را بررسی کرد
مسکن گرفتار حباب قیمتی؟
جلال خوش چهره
فاصله نگاه ایران و اروپا به برجام
ادبیات کودک و نوجوان چگونه می‌تواند به عصر طلایی خود بازگردد؟
خلاقیت، کلیدواژه کتابخوان شدن کودکان
شیوع کرونا‌ویروسِ جدید در بریتانیا، تا چه حد نگران‌کننده است؟
جهان در هراس ویروس انگلیسی
رونمایی از 17 ورزشگاه ایرانی برای میزبانی جام ملت‌ها
نیاز مبرم به ساخت و ساز ورزشگاه‌های قدیمی
توافق اصولگرایان سنتی و پایداری ها منتفی شد؟
جبهه پایداری به دنبال کشف «اصلح»
اروپا عقب نشینی کرد؟
بازگشت به برجام بدون پیش شرط
ظریف: جنایت‌طالبان را نه بخشیدیم و نه فراموش کردیم
پاسخ به ابهام های حضور طالبان در ایران
رئیس جمهور در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت:
دولت نظرات اصلاحی مجلس را با حفظ شاکله کلی بودجه لحاظ می‌کند
مذاکرات ترکیه و روسیه درباره سرنوشت شهر عین عیسی سوریه
چالش‌ها و موانع شکل گیری روند دیپلماتیک میان ایران و آمریکا
