روزنامه مردم سالاری
1399/10/25
زوایای پنهان آلودگی هوای کلانشهرها
محمد سیاحدر جلسه مدیریت منابع سوخت نیروگاههای کشور که روز سه شنبه برگزار شد، نماینده سازمان حفاظت محیط زیست صورتجلسه ای را امضا کرده که نشان می‌دهد آلودگی کلانشهرها به دلیل سوخت مایع نیروگاهها نیست؛ این بدین معناست که خاموشی‌های گسترده در تهران و برخی کلان شهرهای دیگر که از روز سه شنبه اوج گرفته و حاصل قطع سوخت مایع برخی نیروگاهها بوده، حاصل یک بام و دو هوا در سازمان حفاظت محیط زیست است.به گزارش مردم سالاری آنلاین، پیش از این مازوت و سایر سوختهای نیروگاهها به عنوان عامل آلودگی هوا معرفی شده بود اما در روزی که عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، اعلام کرد سوخت مایع نیروگاهها به دلیل آلودگی هوا قطع شده و همین امر موجب خاموشی‌های گسترده در تهران و برخی دیگر از شهرها شده است، نمایندگان همین سازمان در جلسه مدیریت منابع سوخت نیروگاههای کشور، تایید کرده اند عامل آلودگی کلانشهرها، سوخت نیروگاهها نیست! این یعنی خاموشی‌های گسترده در کشور که به دلیل قطع سوخت نیروگاهها به دستور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست صورت گرفته، حاصل یک نتیجه گیری اشتباه و مغایرت تصمیمات در راس و معاونت این سازمان بوده است. با توجه به اعلام نماینده سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر عدم آلودگی فعلی کلانشهرها در پی مصرف سوخت مایع نیروگاهها، در جلسه مدیریت منابع سوخت نیروگاههای کشور مقرر شده تا اطلاع رسانی لازم توسط نمایندگان کارگروه انجام شود.
در شرایطی نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست در این جلسه تایید کرده اند که عامل اصلی آلودگی هوای تهران، سوخت مایع نیروگاهها نیست، که شاخص آلودگی هوای تهران در روزهای اخیر بالا و ناسالم برای همه گروه‌ها بوده اما میزان گوگرد در آن که حاصل سوخت مازوت است، استاندارد بوده است. اما میزان ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون هوای تهران بالاتر از حد استاندارد محاسبه شده است. تجربه آلودگی‌های تهران نشان می‌دهد هر ساله در این موقع از سال آلودگی به دلایل مختلفی از جمله وارونگی هوا تشدید میشود. در آغاز این دوره از آلودگی هوای شهر تهران، مازوت به عنوان متهم اصلی معرفی شد و نیروگاههای تولید برق به مازوت‌سوزی متهم شدند. این هم به این دلیل بود که نیروگاههای برق به دلیل افزایش مصرف گاز و برای جلوگیری از بروز خاموشی مجبور شدند از سوختهای دیگر برای تولید استفاده کنند.با این حال نشانه رفتن انگشت اتهام به سمت نیروگاهها از آنجایی شدت گرفت که مقامات مختلف کشور، خود به این موضوع اشاره کردند. از جمله آنها عیسی کلانتری، معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست است که در برنامه‌ای تلویزیونی با اشاره به آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور گفت: «اکنون علت اصلی آلودگی هوا، افزایش غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است که عامل اصلی آن استفاده از سوختهای فسیلی بویژه گازوییل در خودروهای دیزلی و مازوت در صنایع سنگین و نیروگاهها است. از نظر من بهتر است که روزی دو ساعت خاموشی داشته باشیم، اما از سوخت مازوت استفاده نکنیم چون موجب آلودگی هوا میشود.»
این اظهارنظر انتقادهای زیادی را، هم به این سازمان و هم به مسئولان مختلف وارد کرد. این درحالیست که بررسی‌های که سرانجام سه شنبه، نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست هم تایید کردند نشان می‌داد این فرضیه چندان هم درست نیست. یعنی با توجه به اینکه خروجی حاصل از سوزاندن مازوت؛ دی اکسید گوگرد است که سهم آن در آلاینده‌های هوای پایتخت بسیار پایین و در یک هفته گذشته زیر 50 یعنی پاک بوده است، مازوت‌سوزی چندان فرضیه درستی نیست. سهم دی اکسید نیتروژن و ذرات معلق، به مراتب بیش از دی اکسید گوگرد بوده است. همین آمار نشان می‌دهد مصرف سوخت مازوت، عامل اصلی آلودگی هوای پایتخت در سه هفته اخیر نبوده و سهم ذرات معلق بیشتر بوده است.
کاهش سهم بنزین در آلودگی هوا
یکی از دیگر از سوخت‌هایی که پیش از این به عنوان متهم شناخته می‌شد، بنزین بود. براساس آخرین آمارهای موجود و اعلام شده از سوی شرکت پخش فرآورده‌های نفتی روزانه بیش از 80 میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف میشود هرچند که به دلیل روزهای کرونایی از حجم آن در ماه‌هایی کاسته شد. در سه سال اخیر، بویژه با راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس، بنزین با کیفیتی در کشور تولید شد که استانداردهای بالایی داشت. سال ۱۳۹۶، میانگین میزان تولید روزانه بنزین در ایران ۵۹ میلیون لیتر و میزان واردات ۱۷ میلیون لیتر بود، اما از سال ۹۶، تولید بنزین پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس از ۳ میلیون لیتر در روز، ابتدا به ۱۲ میلیون لیتر و در انتهای سال به ۱۵ میلیون لیتر در روز افزایش یافت.میزان تولید بنزین در پایان سال ۹۷ به بیش از ۱۰۵ میلیون لیتر در روز رسید که با ارتقا کیفی همراه بود. در سال ۹۶، تولید بنزین پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس کمتر از ۳ میلیون لیتر در روز بود و تولید بنزین یورو در پالایشگاه شازند هم که ۱۵ میلیون لیتر در روز بود به دلیل انحراف الفین، کیفیت بالایی نداشت.در سال ۹۸، تولید روزانه ۷۶ میلیون لیتر بنزین یورو با بررسی و تائید مؤلفه‌های زیست‌محیطی ثبت شد که موجب تقدیر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از وزیر نفت شد. بخش مهمی‌‌از ارتقا کیفیت بنزین در کشور، حاصل افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس است که میزان گوگرد و الفین آن صفر است! یعنی اگر با بنزین هر پالایشگاه دیگری هم با هر میزان الفینی مخلوط شود، کیفیت آن را به حد استاندارد ارتقا می‌دهد. بر مبنای گزارش رسمی‌سازمان استاندارد، هم اکنون میانگین گوگرد بنزین تولیدی در کشور از 42.8 در سال 97 به 35.5 PPM رسیده؛ درحالیکه استاندارد یورو 4 تا عدد 50 را مجاز می‌داند. میزان بنزن در بنزین تولیدی در داخل کشور 0.9 است درحالیکه استاندارد یورو عدد 1 است. استاندارد آروماتیک 35 است، اما میزان اروماتیک بنزین تولیدی در کشور از 24.7 به 17.5 رسیده است. بنابراین به تایید سازمان استاندارد، عملا بنزین تولیدی در کشور که در کلان شهرها توزیع میشود، دارای آلایندگی استاندارد است و نمی‌تواند عامل افزایش آلودگی هوای تهران در هفته‌های اخیر باشد چراکه مصرف بنزین هم طی این هفته‌ها، افزایش محسوسی نداشته است.
گاز هم هوا را آلوده می‌کند؟
ایران یکی از کشورهایی است که در مصرف انرژی رتبه بالایی در جهان دارد! البته همه این مصرف صرفا در بخش خانگی صورت نمی‌گیرد بلکه صنایع هم در قرارگیری ایران در این رتبه نقش دارند. البته نباید از این موضوع هم غافل شد که سال‌هاست قوانین بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌سازی یا تولید لوازم خانگی گازسوز یا دیگر بخش‌ها مسکوت مانده است. نمونه آن هم غیربهینه بودن اغلب نیروگاهها در کشور است که حتی اگر گاز هم مصرف کنند، مصرف بالا و غیراستاندارد، و خروجی غیراستانداردتری دارند. راندمان نیروگاهها در کشور ما عموما زیر 35 درصد و در نیروگاه‌هایی مثل کنارک حدود 20 درصد و چابهار زیر 25 درصد است که این ارقام نشان از نیازمندی بهینه‌سازی در این بخش دارد.
سازمان‌های مسئول آلودگی هوا
چه کردند؟
در موضوع کنترل آلودگی هوا 14 سازمان و وزارتخانه شامل نفت، نیرو، کشور، صمت، راه و شهرسازی، اقتصاد و دارایی، ارتباطات، بهداشت در دو بخش، آموزش و پرورش، معاونت علمی‌و فناوری ریاست جمهوری، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان ملی استاندارد و سازمان صدا و سیما مسئولیت دارند که برخی از این سازمان‌ها در اجرای این مسئولیت‌ها کوتاهی کرده و حتی برخی انجام نداده‌اند، هرچند که بودجه‌های لازم را هم دریافت کرده‌اند!
در این میان فرهنگسازی یکی از مهمترین مباحثی است که مورد توجه قرار دارد و این مسئولیت هم بر عهده صداوسیما قرار گرفته ولی با این حال این سازمان حتی یک دقیقه هم برای موضوع آلودگی هوا برنامه نداشته است درحالیکه همیشه بودجه‌های زیادی معادل تبلیغات فلان برند تجاری را دریافت کرده است.اگر همه سازمان‌ها در زمینه کنترل آلودگی هوا به مسئولیت خود عمل می‌کردند امروز شاید وضعیت به گونه دیگری رقم می‌خورد. آموزش و فرهنگسازی نقش موثری در آگاه‌سازی مردم برای سهیم شدن در کاهش آلودگی هوا دارد که مدت‌هاست مغفول مانده است.
تهران چقدر ظرفیت
خودپالایندگی دارد؟
یکی از موضوعاتی که باید در مورد افزایش و ماندگاری آلودگی هوای تهران مورد توجه قرار دارد موقعیت جغرافیایی این شهر است. بدین معنا که تهران در میان کوه‌ها محصور شده و رشد ساخت و ساز و همچنین افزایش جمعیت و استفاده از وسائط شخصی و همچنین توسعه ناقص شبکه حمل و نقل عمومی؛ عواملی هستند که به بیشتر شدن آلودگی و همچنین ماندگاری آلاینده‌ها کمک می‌کند.
اصطلاحا تهران قدرت خودپالایندگی را از دست داده و این وضعیت باعث شده تا با شرایط ویژه‌ای مواجه شود. قوانین زیادی برای کاهش آلودگی هوا تدوین و مصوب شده است ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد این موضوع یا در اهم امور سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مسئول قرار ندارد یا نمی‌خواهند برای پدیده‌ای که تقریبا هرساله رخ می‌دهد و برایشان عادی شده هزینه کنند. در نتیجه مردم باید هزینه‌های عدم اجرای وظایف قانونی آنها را با از دست دادن سلامتی یا جانشان بپردازند. اینکه فوت سالانه 30 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا هم نتوانسته مسئولان را نسبت انجام وظایف خود ترغیب کند، نشان می‌دهد که آنها اهمیت چندانی برای سلامتی مردم قائل نیستند.وضعیت امروز آلودگی هوای تهران حاصلِ نبود مدیریت مدون و حساب شده و یکپارچه‌ای است که با پراکندگی وظایف ایجاد شده است. شاید بهتر است که ستاد یا یک نهاد مشخصی با دریافت بودجه‌های کاهش آلودگی هوا در برنامه‌ای جامع به این موضوع بپردازد تا هم از تعدد مسئولان و هم مسئولیت‌ها و هم موازی‌کاری‌ها بکاهد تا شاید به شرایط بهتری برسیم.
افزایش آلودگی هوا به دلیل بازدهی پایین نیروگاهها
در همین حال ایرنا گزارش داده که پایین‌بودن بازدهی نیروگاههای تولید برق به دلیل مدیریت نامناسب توزیع سوخت باعث شده تا در ۹۰ روز گذشته حدود یک میلیارد لیتر سوخت مایع بیشتر در نیروگاهها مصرف شود که این موضوع به آلودگی هوا دامن زده است.ایران در این سال‌ها با توجه به افزایش تولید گاز، گازرسانی به مناطق مختلف کشور را توسعه داده تا آنجا که اکنون بیش از ۹۸ درصد از جمعیت شهری و حدود ۸۲ درصد از جمعیت روستایی به شبکه گاز متصل هستند. افزایش مصرف گاز در بخش خانگی باعث شده تا گازرسانی به نیروگاهها کاهش پیدا کند و نیروگاهها و صنایع مصرف سوخت مایع را در دستور کار خود قرار دهند.اما این تمام ماجرا نیست. در واقع پایین بودن راندمان (بازدهی) نیروگاههای تولید برق باعث افزایش مصرف سوخت شده است. راندمان نیروگاهها در ایران بسیار پایین است و به طور میانگین با سوخت‌رسانی ۱۰۰ درصدی با استفاده از گاز ۴۰ درصد برآورد میشود. البته این عدد برای نیروگاههای سیکل ترکیبی بیشتر است و به بالای ۵۰ درصد می‌رسد. راندمان پایین نیروگاهها در کشور باعث شده تا تولید میزان مشخصی برق در قبال سوزاندن سوخت بیشتر محقق شود. در واقع نیروگاهها اگر با بازدهی بالاتری کار کنند مصرف سوخت نیز پایین می‌آید و از همین رو حتی با وجود محدودیت تامین گاز که به دلیل بدمصرفی دربخش خانگی رخ می‌دهد، بازهم نیاز کمتری به سوخت مایع خواهند داشت. بنابراین با برنامه‌ریزی برای تخصیص سوخت به نیروگاهها می‌توان این بهره وری را افزایش داد.در واقع راندمان نیروگاهها با توزیع بهینه سوخت بین نیروگاه‌هایی که بیشترین راندمان را دارند و نیروگاه‌هایی که تولید میزان مشخصی برق توسط آنها (بخاطر پایداری شبکه) نیاز هست افزایش می‌یابد. به این معنا که با توزیع میزان مشخصی سوخت، برق بیشتری در کشور تولید میشود.به طور مثال سال گذشته، در دوره‌ای که شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، مدیریت این بهینه‌سازی را بر عهده گرفت میانگین راندمان نیروگاهها به ۴۱ درصد رسید. این در حالی است که میانگین بازدهی نیروگاههای کشور از ابتدای سال در حدود ۳۳ درصد بوده و این رقم در روزهایی حتی به ۳۱ درصد نیز کاهش پیدا کرده است. البته اکنون میانگین راندمان نیروگاهها به ۳۹ درصد رسیده و با اقدامات انجام گرفته در مجموعه وزارت نفت در نحوه توزیع سوخت تا روزهای آینده به ۴۱ درصد باز خواهد گشت. اما این اعداد نشان‌دهنده نکته بسیار مهمی‌است. اختلاف ۳۳ درصد تا ۳۹ درصد فعلی به معنای آن است که ۶ درصد راندمان در نیروگاهها به هدر رفته است.اگر میزان سوخت تحویلی به نیروگاهها را ۲۰۰ میلیون لیتر در روز در نظر بگیریم، روزانه ۱۲ میلیون لیتر سوخت اضافه در نیروگاهها سوزانده شده که در ۹۰ روز به معنای مصرف یک میلیارد لیتر سوخت مایع اضافه اعم از گازوئیل و مازوت است که نه تنها آلودگی کمتری ایجاد می‌کرد بلکه فرصت صادرات نیز داشت. در واقع با مدیریت تخصیص سوخت، نیروگاه‌هایی که راندمان پایین دارند، سوخت کمتری دریافت می‌کنند و برای پایداری شبکه، سوخت‌رسانی به نیروگاهها با راندمان بالاتر، به طور کامل انجام خواهد شد. البته در موارد خاص برای حفظ پایداری شبکه برق، سوخت به نیروگاههای دورتر نیز کامل انجام میشود تا بازدهی نیروگاهی بهینه شود.
