روزنامه آفتاب یزد
1399/12/06
ملک سلمان به جای بن سلمان
آفتاب یزد - رضا بردستانی: یک کارشناس مسائل خاورمیانه و عربستان ضمن رد فرضیه‌ی انفعال آل سعود به این دلیل که دموکرات‌ها ساکن کاخ سفید شده‌اند به آفتاب یزد گفت: «حمایت‌های واشنگتن از ریاض بخشی از سیاستهای راهبردی ایالات متحده‌ی آمریکا است و ارتباطی به جمهوری خواه یا دموکرات بودن رئیس جمهور نیز ندارد.»
محمدپارسا نجفی معتقد است: «تحرکات آغازینی که به نام بایدن و دموکرات‌ها نوشته شده بیشتر به نحوه‌ی عملکرد «محمد بن سلمان» طی پنج سال اخیر باز می‌گردد و الا در سیاست‌ها حمایتی آمریکا از عربستان هیچ تغییری حاصل نخواهد شد! »
این کارشناس مسائل سیاسی - بین‌الملل می‌افزاید: «اگر به گذشته بازگردیم، به واقع حمایت آمریکایی‌ها از عربستان در برهه‌هایی از حمایت آمریکا از اسرائیل نیز بیشتر و پررنگ‌تر بوده است اما در ظاهر چنین وانمود شده که دموکرات‌ها با عربستان سر سازگاری ندارند.»
محمد بن سلمان یا ملک سلمان؟!
به واقع می‌توان گفت، حق با این تحلیلگر مسائل خاورمیانه است زیرا؛ سیاست خاورمیانه‌ای جو بایدن و از جمله مناسبات آمریکا با عربستان حکایت از تغییری جدی نسبت به دولت دونالد ترامپ دارد. به باور دولت جدید آمریکا، طرف صحبت این کشور در عربستان سعودی، ملک سلمان است و نه ولیعهد آن کشور. این موضوع که دولت جدید آمریکا چه سیاستی در قبال عربستان سعودی دنبال می‌کند را می‌توان از سخنان جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید متوجه شد. سخنگوی کاخ سفید گفته است: «آمریکا خواستار تجدید نظر در مناسبات خود با عربستان سعودی است و بر آن است تا این مناسبات را از نو تعریف کند.» و این از نو تعریف کردن هیچ مناسبتی با تغییر در سیاستهای رهبردی و حمایتی از عربستان ندارد اما بین این که وضعیت فعلی را بپذیرند یا به سمت و سوی «بن نایف» گام بردارند، موضوع جداگانه‌ای است.
رسانه‌ها در تحلیل‌های ارائه شده، توجه بسیاری به سخنان جن ساکی نشان داده‌اند زیرا ساکی گفته است که دولت آمریکا مناسبات دیپلماتیک خود را در عربستان از طریق گفت‌وگو با ملک سلمان، پادشاه این کشور دنبال خواهد کرد. به این ترتیب، جایگاه محمدبن سلمان، ولیعهد عربستان در محاسبات سیاسی آمریکا در قبال آن کشور تنزل می‌یابد.
> فاصله گرفتن از سیاست دولت ترامپ
سخنگوی کاخ سفید در نشست خبری خود از تغییر رویکرد آمریکا نسبت به مناسبات این کشور با عربستان سعودی خبر داده است. سیاست دولت بایدن در چند عرصه مهم تفاوت‌های جدی با سیاست دونالد ترامپ و همچنین داماد او، جرد کوشنر دارد. جردکوشنر، مشاور امور خاورمیانه‌ای دونالد ترامپ برای پیشبرد سیاستهای آن کشور در تماس مستمر با محمدبن سلمان، ولیعهد با نفوذ عربستان سعودی بود. جن ساکی درباره سیاستهای خاورمیانه‌ای دموکرات‌های ساکن کاخ سفید گفت: «ما از همان ابتدا شفاف و روشن اعلام کردیم که خواستار تنظیم مجدد مناسبات آمریکا با عربستان سعودی هستیم.»
باید یادآور شد که حیثیت محمدبن سلمان در آمریکا در سایه پرونده قتل جمال خاشقجی، خبرنگار واشنگتن پست، آسیب دیده است. گفته میشود که نیروهای امنیتی که در ماجرای قتل خاشقجی نقش داشته‌اند، در ارتباط نزدیک با محمدبن سلمان بوده‌اند. افزون بر آن دولت بایدن از رهبران عربستان سعودی درخواست کرده است به موازین حقوق بشر احترام نهاده و اقدام به آزادی زندانیان سیاسی و از جمله کنشگران حقوق زنان بنمایند. جن ساکی در پاسخ به این پرسش خبرنگاران که پرسیده بودند آیا بایدن با ولیعهد عربستان نیز گفت‌وگو خواهد کرد، گفته است که بایدن از سیاست گفت‌وگو در سطوح سیاسی مشابه پیروی می‌کند و همتای سیاسی رئیس جمهوری آمریکا در عربستان، پادشاه این کشور، ملک سلمان است. سخنگوی کاخ سفید در عین حال گفت که هنوز زمان تماس و گفت‌وگوی بایدن با ملک سلمان تعیین نشده است. ساکی از سوی دیگر افزود که آمریکا به‌رغم اختلافات و نگرانی‌های خود همچنان به نیازهای عربستان در عرصه دفاع از خود توجه دارد.
> چرخش در سیاست آمریکا؟ هرگز!
این هم یک تحلیل است: «پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا می‌تواند برای عربستان سعودی و به‌ویژه برای محمد بن سلمان گران تمام شود. بایدن از تجدیدنظر در سیاست آمریکا در قبال عربستان سخن گفته است؛ سخنی که قطعا باعث خشنودی دولتمردان عربستان نمی‌شود.»
محمد پارسا نجفی، کارشناس مسائل عربستان و خاورمیانه ضمن تاکید مجدد بر ادامه‌ی سیاستهای حمایتی آمریکا از عربستان به عنوان یکی از همپیمانان مهم منطقه‌ی خلیج فارس و خاورمیانه اظهار می‌دارد: «بین رفتار دموکرات‌ها و جمهوری خواهان و مسئله‌ی سیاستهای راهبردی ایالات متحده‌ی آمریکا باید تفاوت قائل شد. یک وقت چرخش در سیاستهای آمریکای می‌خواهد در معنای قطع همکاری و پایان حمایت از سعودی تلقی شود که باید گفت هرگز چنین اتفاقی رخ نخواهد داد اما در جایی ممکن است چنین استنباطی مطرح شود که دموکرات‌ها مثل ترامپ با خاندان سلمان به اصطلاح گرم نخواهند گرفت! دموکرات‌ها اهل اخم و تشر و قلدرمآبی نیستند اما به خوبی از اهمیت عربستان در منطقه باخبرند.»
اگر به گذشته بازگردیم؛ برخلاف رهبران بسیاری از کشورها که به محض اعلام پیروزی جو بایدن برای او پیام تبریک فرستادند، دولتمردان عربستان با خویشتن‌داری تن به چنین کاری دادند. تنها پس از گذشت ۲۴ ساعت، رهبری عربستان تصمیم گرفت رسما پیروزی بایدن را تبریک بگوید. در پیام تبریک محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، برای بایدن آرزوی تندرستی و رضایت شده بود. محمد بن سلمان در عین حال برای مردم آمریکا آرزوی پیشرفت و رفاه کرده و آن‌ها را دوستان عربستان نامیده بود.
مهم پرداختن به آن مسائلی است که در پیام تبریک محمد بن سلمان از آن‌ها سخنی به میان نیامده است. مهم‌ترین آن اینکه خاندان سعودی در سایه پیروزی بایدن مهم‌ترین و قدرتمندترین متحد و شریک خود در جهان، یعنی دونالد ترامپ را از دست داده است. ترامپ ظرف سال‌های گذشته دستان حمایتگر خود را هرگز از رهبران عربستان دریغ نکرده بود. چه آنگاه که موضوع به نقض حقوق بشر مربوط می‌شد و چه آن زمان که هواپیماهای ائتلاف نظامی تحت رهبری عربستان اقدام به بمباران شهروندان غیرنظامی یمن می‌کردند. اینکه مناسبات دونالد ترامپ با ملک سلمان و محمد بن سلمان در چه سطحی بود را می‌توان در این نکته مشاهده کرد که ریاض نخستین مقصد سفرهای خارجی ترامپ پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری بود. از همین رو، رسانه‌های عربستان با خویشتن‌داری به پیروزی بایدن در انتخابات واکنش نشان دادند. موضوع نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا حتی آنگونه که باید و شاید از سوی مفسران رسانه‌های عربستان مورد توجه قرار نگرفت. تنها مفسر روزنامه عربی «الشرق الاوسط» چاپ لندن بود که به موضوع انتخابات آمریکا و پیروزی بایدن پرداخت. این روزنامه که منابع مالی آن از جمله از سوی عربستان تامین میشود مدعی شد که مناسبات عربستان سعودی و رئیس جمهور دموکرات آمریکا بسیار خوب خواهد بود. الشرق الاوسط به روزنامه‌هایی حمله کرده بود که تصویری منفی از آینده مناسبات آمریکا و عربستان در دوره زمامداری جو بایدن ارائه می‌دهند. مفسر این روزنامه نوشته بود که بایدن نیز ناگزیر به همکاری با قدرت‌های منطقه‌ای است و از این منظر، عربستان سعودی جایگاه ویژه‌ای برای سیاست خارجی آمریکا دارد. افزون بر آن او بر نقش مهم عربستان در تامین ثبات و امنیت در منطقه و جهان اسلام اشاره کرده و نوشت آمریکا نمی‌تواند چنین نقشی را نادیده بگیرد. مفسر الشرق الاوسط به ترور ساموئل پتی، آموزگار فرانسوی در حومه پاریس اشاره و تصریح کرد چنین مسائلی همکاری با عربستان سعودی را برای متحدان آن کشور و به‌ویژه برای آمریکا الزام‌آور می‌سازد.
> آمریکای بایدن می‌کوشد عربستان را از منجلاب یمن نجات دهد
اگرچه گونتر مایر، مدیر مرکز تحقیقات مربوط به جهان عرب در دانشگاه ماینتس آلمان، نظری مخالف نظر مفسر روزنامه «الشرق الاوسط» دارد و گفته است: «عربستان سعودی در دوره زمامداری جو بایدن با دشواری‌های زیادی روبه‌رو خواهد شد و باخت سیاسی این کشور بیش از سایر کشورهای منطقه خواهد بود.» اما نجفی کارشناس مسائل خاورمیانه می‌گوید: «در این جا چند مسئله وجود دارد که شاید شبهاتی به وجود آورده باشد:
= قطع همکاری تسلیحاتی به صورت موقت
= تاکید بر حل مسئله‌ی یمن
= نشتر زدن به پرونده‌ی قتل خاشقجی
= ایجاد فاصله بین کاخ سفید و بن سلمان
= اصلاحات در عربستان که عوامفریبانه و جعلی است
= نقش عربستان در قدرت بخشیدن به دلار
= تاثیر همچنان تعیین کننده‌ی عربستان بر بازار نفت
= و...
> حذف بن سلمان چندان بعید نیست!
نجفی می‌گوید: «اولاً تکرار این مسئله‌ی آمریکا همکاری تسلیحاتی خود با عربستان را موقتاً قطع کرده، گمراه‌کننده است زیرا، این قطع همکاری موقتی است، دوم این که این قطع همکاری حتی اگر دائمی نیز باشد به قراردادهای قبلی کاری ندارد برخلاف اوایل انقلاب که آمریکا با قطع ارتباط خود با ایران حتی سلاح‌هایی که پول آن را گرفته بود نیز تحویل نداد.»
وی خاطرنشان می‌کند: «در این جا باید توجه داشته باشید علاوه بر زیان‌های حیثیتی، عربستان از بعد مالی در جنگ یمن متحمل خسارات بسیاری شده است پس اگر بپذیریم که عربستان در سیاستهای راهبردی آمریکا جایگاه ویژه‌ای دارد لابد حمایت‌های پشت پرده می‌تواند به پایان دادن به خسارت‌های مالی نیز
منتهی شود.»
وی اضافه می‌کند: «میلیاردها دلار اسلحه از آمریکا خریداری شده که دموکرات‌ها نمی‌توانند آن را تحویل ندهند زیرا لابی‌های صاحبان صنایع نظامی از آن چنان قدرتی برخوردار هستند که اجازه‌ی چنین تفکری حتی نمی‌دهند و نیز این که اساساً مبنای رفتار دموکرات‌ها این است که خود را مدافع حقوق بشر و اصلاحات نشان دهند پس ممکن است در این میان بحث به حذف محمد بن سلمان منتهی شود.»
با پیروزی جو بایدن، این احتمال وجود دارد که ورق برگردد و انتقاد علیه محمد بن سلمان در آمریکا شدت گیرد. به ویژه که نامزد خاشقچی چند هفته پیش از برگزاری انتخابات آمریکا از محمد بن سلمان شکایت کرده است. بسیاری از نمایندگان کنگره آمریکا خواستار پیگیری حقوقی نقش محمد بن سلمان در ارتباط با قتل خاشقچی شده بودند. ترامپ همواره جلوی انجام چنین اقداماتی را گرفته بود. بسیاری از نمایندگان کنگره آمریکا خواستار پیگیری حقوقی نقش محمد بن سلمان در ارتباط با قتل خاشقچی شده بودند. ترامپ همواره جلوی انجام چنین اقداماتی را گرفته بود حقوق بشر در عربستان به طور روزانه نقض میشود. زنانی که برای حقوق خود مبارزه می‌کنند به سال‌ها زندان محکوم می‌شوند.
گونتر مایر، مدیر مرکز تحقیقات مربوط به جهان عرب در دانشگاه ماینتس آلمان با اشاره به این مسائل گفته است که صبر و تحمل جو بایدن در برابر چنین گزارش‌هایی به اندازه دونالد ترامپ نیست.
> جنگ یمن
محمدپارسانجفی علاوه بر نقش عربستان در تعدیل بازار نفت و پشتوانه‌سازی برای دلار و حمایت مادی و معنوی از گروه‌های تروریستی در باره‌ی جنگ یمن معتقد است: «دست بر قضا آمریکا می‌خواهد عربستان را از گرداب یمن خلاصی بخشد موضوعی که ترامپ تنها و تنها با فروش سلاح در پی حل آن بود!»
در ارتباط با وضعیت اسفبار زندگی مردم در یمن، مجلس سنای آمریکا بارها خواستار متوقف کردن فروش جنگ‌افزار به عربستان سعودی شده بود؛ موضوعی که همراهی سناتورهای هر دو حزب جمهوریخواه و دموکرات آمریکا را سبب شده بود. به‌رغم این درخواست‌ها، ترامپ همواره با استفاده از اختیارات خود، به فروش جنگ‌افزار به عربستان ادامه داده است.
امیل هوکایم، پژوهشگر اندیشکده «موسسه بین‌المللی برای مطالعات استراتژیک» بر این باور است که جو بایدن نمی‌تواند ناظر ساکت سیاست خارجی عربستان و امارات متحده عربی در قبال ترکیه و به‌ویژه قطر باشد. به باور او، بایدن دولتمردان عربستان را برای تغییر رویکرد خود در قبال قطر و ترکیه تحت فشار قرار خواهد داد. هوکایم می‌گوید که سیاست آمریکا در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و منطقه، بر همکاری و تعامل نزدیک این کشورها استوار است. این سیاست بر آن است تا در سایه این همکاری و تعامل، ثبات و امنیت حفظ شود. با عزیمت از این موضوع می‌توان گفت که سیاست تحریم قطر از سوی عربستان سعودی و امارات با سیاست عمومی آمریکا در این منطقه سازگار نیست. از سوی دیگر، تلاش‌های عربستان برای نزدیکی سیاسی با اسرائیل و همچنین اجرای برخی از اصلاحات اجتماعی و از جمله قائل شدن حق رانندگی برای زنان در این کشور، از جمله مواردی است که با استقبال رئیس جمهوری دموکرات آینده آمریکا روبه‌رو خواهد شد.
نجفی اما می‌گوید: «همراهی‌های ایران و ترکیه در مسئله‌ی تحریم قطر، عملا عربستان را در موضع شکست قرار داد.» وی تاکید می‌کند: «همه دیدند که تحریم‌های قطر حذف شد بی‌آن که حتی یکی از شروط عربستان از سوی مقامات دوحه پذیرفته شود.»
> رویارویی با ایران و مسائل هسته‌ای
محمدپارسا نجفی تلویحاً به این موضوع اشاره می‌کند که موضوع عربستان و تقابل با دموکرات‌ها به نوعی گمراه‌کننده است اما تحلیل‌های بین‌المللی بسیاری از موضوعات را مد نظر قرار داده‌اند از مسائل هسته‌ای ایران تا چرخش آمریکا در برخی از سیاستهای منطقه‌ای از جمله این که: «سیاست و رویکرد دولت آمریکا در قبال ایران نیز تغییر خواهد کرد. بایدن در مصاحبه خود با شبکه خبری «سی‌ان‌ان» اعلام کرده بود که در صورت پیروزی در انتخابات، آمریکا به توافق هسته‌ای باز خواهد گشت. اجرای چنین سیاستی قطعا بر عملکرد عربستان در منطقه بی‌تاثیر نخواهد بود. لغو سیاست اعمال فشار حداکثری دونالد ترامپ علیه ایران از سوی بایدن می‌تواند در توازن قوا در منطقه موثر بیافتد. » اگرچه هنوز کارشناسان با صراحت نمی‌توانند بگویند که آیا بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای می‌تواند بازگشت به روند تنش‌زدایی در مناسبات ایران و آمریکا در دوران باراک اوباما را سبب شود یا خیر. اما قابل تصور است که ریاض نسبت به قدرت‌گیری ایران ساکت نخواهد نشست. یکی از شرکای اصلی عربستان برای مقابله با افزایش قدرت و نفوذ ایران در منطقه، دولت اسرائیل و شخص بنیامین نتانیاهو خواهد بود. »
محمدپارسانجفی در قسمت پایانی گفتگوی خود با آفتاب یزد به این مسئله‌ی مهم اشاره می‌کند که: «تغییر مسیر دموکرات‌ها از محمد بن سلمان به بن نایف از محتمل‌ترین گزینه‌ها است گزینه‌ای که البته در سیاستهای راهبردی آمریکا عربستان تغییری ایجاد نخواهد کرد.»
سایر اخبار این روزنامه
