پرنسس‌های خاکی؛ تصویر رویا یا کاسبی فقر؟
شهروندآنلاین: لیلی گلستان اولین معترض این نمایشگاه و عکس‌ها بود. گلستان متعجب بود از اینکه این گالری‌دار با چه فکری با فقر این بچه‌ها، این بازی زشت را راه انداخته است. او در صفحه شخصی خود نوشت: «خجالت بکشید. این همه حماقت و وقاحت را از کجا آورده‌اید؟ واقعا خجالت‌آور است یک عکاس برود به کوره‌پزخانه و لباس نو و شیک تن دخترهای فقیر کند و تاج سرشان بگذارد و از آنها عکس بگیرد و یک گالری هم عکس‌ها را به نمایش بگذارد!» به باور این نگارخانه‌دار این یک تجاوز علنی به روح پاک دخترهایی معصوم و بی‌گناه است: «از این همه کثافت حالت تهوع به آدم دست می‌دهد.» معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران هم در گروه معترضان ایستاد. محمدرضا جوادی‌یگانه معتقد است حساس‌بودن روی سوءاستفاده از فقر و سختی مردم امیدوارکننده است: «خوشبختانه با همین حساسیت‌ها و اعتراض‌ها برگزاری نمایشگاه عکس پرنسس‌های کوره از سوی وزارت ارشاد لغو شد.» انجمن صنفی نگارخانه‌داران تهران هم بیانیه داد و هرگونه بی‌توجهی به شأن و منزلت انسانی شهروندان را محکوم کرد. «گالری کاما عضو انجمن نگارخانه‌داران تهران نیست و مسئولیت تخلف‌های آن برعهده نهاد یا نهادهایی است که مجوز فعالیت و فرصت ادامه کار به این گالری داده‌اند.»
«می‌شود کودک کار یعنی ضعیف‌ترین حلقه بردگی و مظلومیت را هم تبدیل به بخشی از نمایش بزرگ رقت‌انگیزی فقرا کنیم. از محلش اعتبار بخریم، انسان‌دوست شویم، اعانه جمع کنیم و رقت عمیق وضعیت خودمان را از چهره معصوم او جبران کنیم.»
مجید حسینی هم جزو معترضان بود. حسینی، عکاس این عکس‌ها را مخاطب قرار داده و می‌گوید در عکس‌ها بچه‌های کار را رسانده‌اند به رویاها! بچه‌هایی که به گفته او دوباره با لباس پرنسس مجبور به برگشت به کوره‌ها هستند؛ «می‌شود کودک کار یعنی ضعیف‌ترین حلقه بردگی و مظلومیت را هم تبدیل به بخشی از نمایش بزرگ رقت‌انگیزی فقرا کنیم. از محلش اعتبار بخریم، انسان‌دوست شویم، اعانه جمع کنیم و رقت عمیق وضعیت خودمان را از چهره معصوم او جبران کنیم.» به باور حسینی نمایشگاه‌هایی از این دست تنها نمایش بزرگی از فقر هستند تا شرمندگی خودمان را پنهان کنیم؛ تا به دروغ خودمان را انسان جا بزنیم و به دروغ موفقیت‌مان را منطقی کنیم؛ «انسان‌ها هر چه ندارند جار می‌زنند. من اندازه خودم، به قد تاریخ زندگی خودم، از این همه تناقض و ریای خودم و همه طبقه متوسطی که کنار من این نمایش‌ها را می‌بینند تا وجدان‌شان آرام شود، شرمگینم؛ خیلی شرمنده‌‌ام!»
دفاع؛ کودکان کار نیستند!
اعتراضات فضای مجازی و حقیقی را پُر کردند. نمایشگاه‌ها به تعطیلی رفت، اما عکاس پرنسس‌های کوره‌ها همچنان از عکس‌هایش دفاع کرد. او از سال‌ها عکاسی مستند اجتماعی‌اش گفت. از هفت‌سال رفت‌وآمدش به کوره‌های آجرپزی جنوب تهران. صوفی معتقد است در این مدت ارتباط خوبی با ساکنان این کوره‌ها گرفته؛ «عکاسی از این کوره‌ها فرصتی را برای من فراهم کرده تا بتوانم کمکی به این خانواده‌ها کنم و تغییری در وضعیت زندگی آنها به وجود بیاورم.» مونا خوش‌اقبال، مدیر نگارخانه کاما هم به دفاع پرداخت. خوش‌اقبال گفته بود تمام عکس‌های نمایشگاه پیش از افتتاح به نفع کودکان منطقه کوره‌پزخانه فروخته شده و از خیر افتتاح آن گذشتند؛ «نمایشگاه به دلیل یکسری تهمت‌های بی‌جا مثل اینکه عکس بی‌اجازه از کودکان گرفته شده، به صورت موقت تعطیل شد.» هرچند او مدعی است کودکانی که از آنها عکس گرفته شده، کودکان کار نیستند. به گفته او این کودکان خانواده دارند و پدر و مادرهایشان از این اتفاق خوشحال بودند؛ «این کودکان با تکه‌پارچه‌ها و گل‌خشک برای خودشان آکسسوار تهیه کرده بودند و علی صوفی هم از آنها عکس گرفت.» خوش‌اقبال هجمه‌ها را بی‌اثر خوانده و گفته؛ «کنار نمی‌کشم. هرچند تهدیدهای بسیاری شدم که واقعا انتظار آن را نداشتم و حتی از سوی همکاران گالری‌دار نیز مورد هجمه واقع شدیم که مطمئنم از ناآگاهی آنها نسبت به نمایشگاه است.» مدیر نگارخانه کاما از پای کار آمدن خیرین هم گفته. اینکه پروژه عکاسی علی صوفی باعث شده این کودکان با خیری آشنا شوند؛ «تمامی بچه‌های آن منطقه تحت حمایت او قرار گرفتند و قرار شد هزینه‌های تحصیل و مراقب از آنها تا بزرگسالی‌شان تأمین شود.»
«براساس قوانین هیچ کسی حق ندارد تا زمانی که کودکان به سن قانونی نرسیده‌اند و خودشان نخواهند از تصاویر آنها استفاده کند.»
نقض آشکار حقوق کودکانعکس دخترانی که پرنسس‌های کوره‌ها نامیده شدند. عکس‌هایی که به باور فعالان حقوق کودک مصداق نقض حقوق کودکان است و هیچ کس حق ندارد از این عکس‌ها استفاده کند. رایحه مظفریان هم با استناد به کنوانسیون حقوق کودکان و قوانین داخلی کشور اتفاقی همچون نمایشگاه پرنسس‌های کوره را نقض آشکار حقوق قانونی کودکان می‌داند. «براساس قوانین هیچ کسی حق ندارد تا زمانی که کودکان به سن قانونی نرسیده و خودشان نخواهند از تصاویر آنها استفاده کند.» این فعال حقوق کودکان بر این باور است که این کار جنبه کیفری دارد. مظفریان بر قوانین محکم در این زمینه تأکید دارد. او معتقد است اگر قوانین محکمی در این خصوص وجود دارد، باید قوانین به درستی اجرا شوند و در صورت نبود قوانین باید در اصل قانون اصلاحاتی ایجاد شود؛ قوانینی که باعث شوند کسی به خودش اجازه ندهد از این عکس‌ها استفاده کند. او استفاده از عکس کودکان به عنوان تبلیغات را هم غیرقانونی می‌داند: «استفاده از کودکان در تبلیغات جرم محسوب می‌شود.» مظفریان استفاده از تصاویر کودکان چه برای تبلیغات و چه برای تحت‌تأثیر قرار دادن دیگران را مصداق کودک‌آزاری می‌داند. زیرا در حوزه تبلیغات برای پول بیشتر و در حوزه دیگر مانند کودکان کار شاید هدف تحت‌تأثیر قرار دادن دیگران باشد.
آنهایی که در حوزه عکاسی کار می‌کنند، می‌دانند که هزینه چاپ عکس‌ها با این ابعاد کم نیست، پس بهتر بود به جای اینکه عکس آنها برای جلب کمک هزینه شود، همین پول می‌توانست صرف کودکانی شود که حالا تصاویرشان بحث محافل مختلف شده است. درواقع باید گفت این عکس‌ها هیچ آورده‌ای برای این کودکان به دنبال نداشته است.»
مظفریان حتی بر این باور است که قطعا هدف عکاس این تصاویر خیرخواهانه و قصدش جمع‌آوری کمک برای این بچه‌ها بوده، اما نباید از هر راهی برای جلب کمک استفاده کرد. این فعال حقوق کودکان رویاپردازی و کلیشه‌سازی برای کودکان را نادرست می‌داند. او انتخاب نام پرنسس را اشتباه دیگر این عکاس می‌داند؛ «بیشتر کارشناسان بر این باورند که نباید از کودکی رویای پرنسس‌شدن و پوشیدن لباس عروس را در ذهن کودکان تقویت کنیم.» به باور او این تصویر ذهنی مدام در فکر بچه‌ها به وجود می‌آید که چه زمانی عروس می‌شوند و همه آمال و آرزوهای‌شان به همین لباس عروس و به قول معروف پرنسس‌شدن خلاصه می‌شود. این فعال حقوق کودکان با طرح این سوال که عایدی این نمایشگاه برای این کودکان داخل تصویر چه بوده، می‌گوید: «آنهایی که در حوزه عکاسی کار می‌کنند، می‌دانند که هزینه چاپ عکس‌ها با این ابعاد کم نیست، پس بهتر بود به جای اینکه از عکس آنها برای جلب کمک هزینه شود، همین پول می‌توانست صرف کودکانی شود که حالا تصاویرشان بحث محافل مختلف شده است. درواقع باید گفت این عکس‌ها هیچ آورده‌ای برای این کودکان به دنبال نداشته است.»
«استفاده از کودکان در تبلیغات جرم محسوب می‌شود.» توجه به وقایع اجتماعی با محوریت اطفال
به باور حسین تاج، حقوقدان و وکیل دادگستری، قوانین مدون در حوزه حقوق کودک حمایتی است و علت رویکرد مذکور بر همگان روشن است، بنابراین در مواجهه با وقایع و پدیده‌های اجتماعی لزوم بر تحلیل و تفسیر با محوریت اطفال (نه پدیده‌ها) است. به گفته تاج از این‌رو طرح موضوع با ابتناء بر اصول و عمومات اخلاقی و قانونی در نظام حقوق داخلی و اسناد بین‌المللی در نگاهی اجمالی چنین است؛ به نظر می‌رسد موضوع مطروحه که طی چند روز گذشته در قالب یک تیتر خبری، اسباب آزردگی خاطر و جریحه‌دارشدن احساسات عده‌ای شده، ملازمه با توجه مستقیم و اقدام فوری مسئولان دارد. «البته که مرجع صالح در انطباق فعل یا ترک فعل با جرم مرجع قضائی است، اما ورود آن مرجع بدون اقدامات اولیه که متوجه مردم، نهادهای مردم‌نهاد، دستگاه‌های اجرایی دولتی و دادستانی متصور نیست. آنچنان که ماده 66 از قانون آیین دادرسی کیفری این تکلیف را پیش‌بینی کرده است.» این حقوقدان با اشاره به اینکه از آنجا که وفق ماده 11 از قانون آیین دادرسی کیفری، تعقیب متهم و اقامه دعوی از جهت حیثیت عمومی را برعهده دادستان بیان کرده، لازم است در صورتی که آن مقام این موضوع را واجد اوصاف اتهامی که ذیلا امکان انطباق و انتساب دارد، تعقیب کند. «قانون حمايت از اطفال و نوجوانان در بندهای ت و ث ماده یک سوءرفتار و بهره‌کشی اقتصادی را تعریف و طبق مواد بعدی مرتکب چنین اعمالی را مستحق مجازات دانسته است.» او ادامه می‌دهد: «این در حالی است که سوءنیت خاص مجرمانه در فعل یا ترک فعل مرتکب لزوما باید احراز شود. در هرحال تشخیص و احراز موضوع با قاضی است.»
با توجه به مواد 3 و 32 از کنوانسیون حقوق کودک که جمهوری اسلامی ایران نیز با تصویب مجلس به آن ملحق شده، لازم است در راستای بنیان قوانین کودک که در حمایت از آنها تدوین یافته است، مقام قضائی در تنویر افکار عمومی اقدام کند.
