روزنامه ابتکار
1400/02/05
چرا عربستان به فکر مذاکره با ایران افتاد؟ زمان تغییر در روابط تهران - ریاض
اخبار منتشر شده درباره دیدار مقامات ایران و عربستان در عراق هفته گذشته مورد توجه بسیاری از ناظران و تحلیلگران مسائل منطقه بوده است. فارغ از صحت و سقم این خبر، حجم محتوای تولید شده درباره این دیدار و واکنش‌ها نسبت به‌آن نشان می‌دهد که ادامه روال پیشین در مناسبات دو طرف امکانپذیر نیست.یرنا می نویسد: یکی از متغیرهای روابط خارجی عربستان، نوع روابط این کشور با قدرت‌های بزرگ و مشخصا آمریکاست. در سال‌های اخیر و با به قدرت رسیدن محمد بن سلمان این کشور از رویکرد محافظه کارانه سال‌های گذشته فاصله گرفت و سیاست‌های تهاجمی در منطقه در پیش گرفت. حمله و بمباران یمن و خودداری از هرگونه مصالحه در این کشور، محاصره قطر، دخالت در لبنان و ایجاد بن بست در ساختارهای سیاسی این کشور و از همه مهمتر همراهی و اتحاد با نتانیاهو و ترامپ برای ضربه زدن به ایران از خطوط کلی سیاست‌های بن سلمان در سال‌های گذشته به شمار می‌رود. تا جایی که به ایران مربوط است، عربستان سعودی نقش غیرقابل انکاری در تشجیع و تشویق ترامپ برای تشدید فشارها و اعمال سیاست فشار حداکثری بر ایران داشته است.
عربستان از ابتدا هم با هرگونه مصالحه ایران با جامعه جهانی مخالف بود چه در دور گذشته مذاکرات برجام وزیر خارجه وقت این کشور با هدف اخلال در گفت و گوها راهی محل مذاکرات شد. در دور اخیر مذاکرات هم عربستان همنوا با نتانیاهو خواستار در نظر گرفتن ملاحظات عربستان در این مذاکرات شده است. هرچند از همان ابتدا هم معلوم بود این سیاست تهاجمی در نهایت دستاوردی برای عربستان نخواهد داشت. با این وجود شاید زمان لازم بود تا محدودیتهای سیاست خارجی تهاجمی و هزینه‌های آن را آشکار سازد.
انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و شکست ترامپ بن سلمان را به صرافت انداخت که ادامه سیاست‌های پیشین دیگر امکان پذیر نیست. تا قبل از خروج ترامپ از کاخ سفید عربستان بهبود مناسبات با قطر را کلید زد. با این حال به اذعان بسیاری از ناظران مسائل منطقه مناسبات ریاض و تهران به عنوان یک متغیر واسطه‌ای نقش بی‌بدیلی از تحولات منطقه خاورمیانه و پرونده‌های متعدد آن دارد.
به این موضوع می‌توان هم نگاه سلبی و هم نگاه ایجابی داشت؛ بر این اساس تا زمانی که گره مناسبات و روابط عربستان و ایران باز نشود بسیاری از مشکلات منطقه لاینحل باقی خواهد ماند تداوم این روند عملا هزینه های سنگینی بر کشورها و ملت‌های مسلمان منطقه وارد می‌کند. در حالی که با رویکرد ایجابی می‌توان این طور به موضوع نگاه کرد که بهبود مناسبات دو قدرت برتر منطقه‌ای عملا فرصت‌های زیادی برای امنیت، ثبات و توسعه خاورمیانه ایجاد می‌کند.
از جهاتی دیگر و در یک رویکرد نظری عربستان و ایران نگاه متفاوتی به مقوله امنیت داشته اند. در حالی که عربستان امنیت خود را در ارتباط با قدرت‌های فرامنطقه‌ای تعریف کرده است ایران بر امنیت درون‌زا و مبتنی بر همکاری دسته جمعی کشورهای منطقه بدون دخالت دیگر کشورها تاکید دارد.
ایران در سال‌های اخیر هم در اظهارنظرهای مقامات بارها دست دوستی برای کشورها و همسایگان دراز کرده و هم راهکارها و مکانیسم‌هایی برای تحقق امنیت درون زا ارائه کرده است. طبیعی است که هر دو رویکرد هم مبتنی بر شواهد و تجربیات تاریخی هستند وبا عنایت به این تجارب تاریخی است که می‌توان نظرات و دیدگاه‌های دو طرف را بررسی و نقد کرد.
چرا عربستان به فکر مذاکره با ایران افتاد؟
همچنین پایگاه خبری میدل ایست آی در گزارشی به گمانه زنی‌های اخیر در مورد ملاقات نمایندگان ایران و عربستان‌سعودی در عراق، و تاثیرات و تبعات این مساله بر روابط دو کشور و همچنین چالش‌ها و بحران‌های منطقه‌ای پرداخته است.
میدل ایست آی در این رابطه می‌نویسد: «در چند روز اخیر گزارش‌هایی دال بر ملاقات و گفتگو میان مقام‌های ایرانی و عربستانی در بغداد پایتخت عراق، با هدفِ رایزنی و تعامل در مورد مسائل مهم در روابط دو کشور منتشر شده است. نشریه فایننشال تایمز گزارش داده که نخست وزیر عراق در ترتیب دادنِ این جلسه، نقش مهمی ایفا کرده است.
به گزارش فرارو، با این همه، به محض انتشار خبر مذکور، عربستان سعودی و همچنین برخی رسانه‌های ایرانی، انجام گرفتنِ این ملاقات را تکذیب کردند. با این حال، وزیر خارجه ایران جواد ظریف در حالی که از تایید یا تکذیب گفت‌وگو میان مقام‌های ایرانی و عربستانی خودداری کرده، در موضع گیری از انجام گفت‌وگو از سوی ایران با عربستان سعودی استقبال نموده و آن را سازنده توصیف کرده است.
در این مرحله، هنوز زود است که بخواهیم پیش بینی کنیم که آیا انجام گرفتنِ گفتگو‌های احتمالی میان تهران و ریاض خواهد توانست به کاهشِ تنش‌های دوجانبه و منطقه‌ای ختم شود یا خیر؟ در شرایط کنونی، مواضع مختلف ایران و عربستان سعودی در مورد مسائل گوناگون منطقه‌ای که ریشه‌های عمیقی نیز دارند (در مسائل مختلف منطقه خاورمیانه نظیر بحران سوریه، لبنان، عراق و یمن)، چالش‌های اساسی را سبب شده است. شاید به همین دلیل است که چندان شگفت انگیز به نظر نمی‌رسد که نخست وزیر عراق جهت از سرگیری روند تعاملات و گفتگو‌ها میان ایران و عربستان پیشقدم شده است. وی عملا این رویکرد را در پیش گرفته، زیرا بر این باور است که دیپلماسی میان دو طرف می‌تواند نقش مهمی در تخفیف تنش‌های منطقه‌ای (مخصوصا در معادله عراق) بازی کند.
تعاملات ایران و عربستان و اتحاذ خوش‌بینی محتاطانه
بدون تردید گفت‌وگو‌های موفق میان ایران و عربستان سعودی می‌تواند طیفی از بحران‌های منطقه خاورمیانه را به سمت حل شدن پیش برد. با این حال باید به این نکته نیز توجه کرد که اغلبِ این بحران‌ها و منازعات، ریشه‌ها و محرک‌های داخلی نیز دارند و در چارچوب رقابت‌های بین دولتیِ دیگر (غیر از رقابت‌های ایران و عربستان سعودی) نیز قرار می‌گیرند. به عنوان مثال در عراق، ترکیه و امارات نیز بازیگران تاثیرگذاری هستند. ترکیه در سوریه بازیگر مهمی است. امارات متحده عربی نیز در یمن بازیگریِ موثری دارد.
از این منظر باید گفت که بعید است تعاملات دیپلماتیک موفق میان ایران و عربستان، به یکباره منجر به حل شدن کلیه منازعات منطقه ایِ مهم در غرب آسیا شود. با این حال، این مساله بدون تردید می‌تواند در تخفیف و کاهش دادنِ تنش ها، موثر باشد.
مولفه بایدن و تاثیرگذاری بر روند تعاملات ایران و عربستان سعودی
باید توجه داشت که اولویت‌های جهانی و منطقه‌ای دولت آمریکا تحت ریاست جمهوری جو بایدن، تا حد زیادی تغییر کرده اند. دولت جدیدی آمریکا در مواجهه با چالش‌های ایجاد شده از سوی روسیه و چین برای خود، در حال ارزیابی مجدد راجع به توزیعِ جهانی حضور نظامی آمریکا و بازنگری در راهبرد کلی آن است.
در این راستا، جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا فرمان خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان تا تاریخ ۱۱ سپتامبر سال جاری میلادی را صادر کرده است. ظاهران بنا بر این است که دولت آمریکا حضور نظامی خود در عراق و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس را نیز کاهش دهد. در این چارچوب، می‌توان این نوع از رویکرد دولت بایدن را به نوعی سیگنال مثبتِ آن به تعامل با ایران، مخصوصا در بحبوحه تعاملات غیرمستقیم با تهران در جریان مذاکرات وین ارزیابی کرد.
از سویی، اینطور به نظر می‌رسد که دولت جدید آمریکا در حال فاصله گرفته از رویکرد سنتی خود مبنی بر حمایتِ بی، چون و چرا از عربستان سعودی (در منطقه خاورمیانه) است. بدون تردید عربستان بدون حمایت‌های آمریکا، بایستی تا حد زیادی پا بر جاه طلبی‌های منطقه‌ای خود بگذارد و با دیگر رقبای منطقه‌ای نظیر ایران، دست به مصالحه و سازش بزند.
مولفه اسرائیل، و تعاملات ایران و عربستان سعودی
اسرائیل از جمله بازیگران منطقه‌ای است که تا حد زیادی از تعاملات ایران و عربستان سعودی ناخشنود خواهد بود. برای دهه ها، اسرائیل با تاکیدات مکرر بر آنچه تهدیدات ایران می‌خواند سعی داشته تا روابطش را با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بهبود بخشد.
در این راستا، علی رغمِ عادی شدنِ روابط بحرین و امارات با اسرائیل در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا، عربستان سعودی هنوز فاصله زیادی تا عادی سازی روابط خود با اسرائیل دارد. اگر سطح تنش‌ها میان ایران و عربستان فروکش کند، اسرائیل تا حد زیادی در پیشبرد دستور کار خود جهت عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس نیز شکست خواهد خورد. از سویی، اراده دولت بایدن جهت احیای توافق برجام با تهران، تا حد زیادی رهبران سعودی را به این درک رسانده که بهتر است چندان به آمریکا و متحد منطقه‌ای اصلی آن یعنی اسرائیل اعتماد نکنند و راه تعامل و تنش زدایی با ایران را نیز در پیش گیرند و از منافع خود محافظت کنند.
با درنظرگرفتنِ وجود اختلافات جدی و عمیق میان تهران و ریاض، آغاز شدنِ فرآیند گفتگو و تعامل و دستیابی به یک درک مشترک میان دو طرف، کار بسیار سختی است. از سویی، غیرواقع بینانه است اگر آغاز شدن گفتگو‌ها میان دو طرف را شروعی بر پایان یافتن فوریِ بحران‌های منطقه‌ای نیز در نظر گیریم. با این حال، انجامِ این گفتگو‌ها و تعاملات، تا حد زیادی شانسِ کاهش دادن و یا حتی حل کردنِ بحران‌های جاری در خاورمیانه را به میزان زیادی افزایش خواهد داد».
سایر اخبار این روزنامه
هشدارها نسبت به شیوع نوع جدیدی از کرونا
مسافری خطرناک از هند
رضا دهکی
وقایع‌نگاری یک مناظره ناکام
راهکارهای ارائه شده کارشناسان تعادل را به بازار سرمایه برمی‌گرداند؟
راهی برای نجات بورس از باتلاق سرخ
چرا عده‌ای با احیای برجام مخالفند؟
سهم خانواده های فقیر در جیب کاسبان تحریم
پشت پرده نابودی ۳۰ هزار تُن پرتقال در انبارها چیست؟
پیدا کنید پرتقال فروش طمع کار را
چرا عربستان به فکر مذاکره با ایران افتاد؟
زمان تغییر در روابط تهران - ریاض
روحانی نسبت به شیوع ویروس هندی هشدار داد
وضعیت قرمز است
ماجرای کودکی که «تیمش را نفروخت»
نورافکن روی چهره کودک‌آزاران
معاون اول رئیس جمهوری:
واکسیناسیون رایگان مطالبه به حق مردم است
انصارلله یمن واکنش نشان داد
حاشیه سازی های رستم قاسمی
مشاور وزیر کشور:
وزیر کشور اختلافی با روحانی و نمکی ندارد
قرارگاه قدس نیروی زمینی سپاه خبر داد
انهدام یک تیم تروریستی در سیستان و بلوچستان
۱۰۰ نماینده خواستار توضیحات قالیباف درباره تغییرات در جداول بودجه شدند
راه حل بحران زیست محیطی ناشی از اختلاف آمریکا با چین
