روزنامه شرق
1400/02/06
حکمرانی آمار و دشمنان آن!
حکمرانی آمار و دشمنان آن! امیر ثامنی* دانشجویان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، اصحاب رسانه و به‌طورکلی همه کسانی که به‌نوعی با امر برنامه‌ریزی، تحلیل یا پژوهش سروکار دارند، بارها و بارها با این پدیده به‌طور ملموسی مواجه بوده‌اند: «مسلخ آمار»! فقدان آمار، عدم انتشار آمار (بنا به دلایل طبقه‌بندی محرمانگی)، به‌روزنبودن آمار، تناقض آمار (با سایر مراجع)، تکثر مراجع آماری و... سبب شده است تا یافتن آمار و اطلاعات صحیح، دقیق و معتبر برای تدوین یک پژوهش، رساله، گزارش یا برنامه همواره یکی از طولانی‌ترین و آزاردهنده‌ترین بخش‌های انجام این امور است: اما سؤال مهم اینجاست چرا هیچ‌گاه تلاش مؤثری برای حل این معضل بنیادین نشده است؟ و اینکه گره اصلی مسئله آمار و اطلاعات در ایران چیست و چرا این موضوع حل نمی‌شود؟ هرچند برنامه‌ریزی به مفهوم برخورداری از «تدبیر و کفایت برای نیل به مطلوب» همزاد با اولین جوامع بشری است، اما قریب به یک قرن است که خرد و تجربه بشری برای دستیابی به رفاه، آبادانی و رضایت عمومی و در یک کلام نیل به «توسعه»، روش «برنامه‌ریزی» را برگزیده است. برنامه‌ریزی صحیح نیز سه پایه اصلی دارد: «تئوری»، «روش‌شناسی» و «آمار». فارغ از آنکه اشکالات و خلأهای اساسی در حوزه «تئوری» و «روش‌شناسی» برنامه‌ریزی در کشور وجود داشته، بااین‌حال همین تئوری‌ها و روش‌شناسی‌های نیم‌بند، تقلیدی و کم‌اثر نیز خود بر یک بنیان شناختی از وضع موجود استوار شده که از درون تحلیل آمار و اطلاعات بیرون می‌آید:با اینکه ضرورتی به بزرگ‌نمایی درباره نقش حیاتی «آمار» در مقوله توسعه نیست، ولی باید گفت ما در جهانی سرشار از عدم قطعیت، بی‌ثباتی و خطاهای مختلف زندگی می‌کنیم. «آمار» موضوعی است که باید با روش‌ها و تکنیک‌های مناسب به‌طور مؤثری با این مسائل ناخوشایند سروکار داشته باشد.
«آمار»، آیینه عددی (numerical mirror) یک جامعه و کشور بوده و بازتاب‌دهنده و تجسم‌کننده واقعیت پیرامون ماست. نمایاندن و توضیح حقایقی که جامعه، اقتصاد، فرهنگ، سلامت، آموزش، محیط زیست و به‌طورکلی «حال ملت ما» را مشخص می‌کند، از طریق آمار صورت می‌گیرد. آمار به ما سنگ محکی از وضع موجود یک ملت در یک زمان مشخص و معیاری برای بررسی تغییرات احتمالی در طول یک دوره مشخص به دست داده و شالوده زیرین و اصلی هر برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت و بلندمدتی است که حکومت‌ها و کسب‌وکارها در سطح محلی، منطقه‌ای یا ملی انجام می‌دهند. آمار جایگاه رفیعی در علم دارد تا آنجا که کارل پیرسون، ریاضی‌دان مشهور، «آمار» را «گرامر علم» دانسته و اندیشمند دیگری «آمار» را یکی از دو بال پرواز برنامه‌ریزی (در کنار بال تئوری و روش‌شناسی) در سپهر کشورداری می‌نامد! نظام آمار و اطلاعات در ایران با دو ابرچالش جدی مواجه است: اول) صحت و اعتبار آمار و اطلاعات که معمولا به سازوکارهای سنتی گردآوری آنها مربوط بوده و پدیده «افزونگی داده» را منجر شده است؛ و دوم) یکپارچه و هم‌پیوندنبودن سامانه آمار و اطلاعات که موجب بی‌خاصیت‌شدن و کاربردناپذیری بایسته بخش اعظمی از اقلام آماری شده است. با اینکه آمار و اطلاعات به‌عنوان «خشت اول» تحلیل وضع موجود، جایگاه بی‌بدیلی در جهت‌دهی به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه دارد و به تعبیر دیگر به‌مثابه «دماسنج»، ابزاری جهت تب‌سنجی زمینه توسط مدیران و سیاست‌گذاران است، اما تحول در این حوزه و نظم و نسق دادن به آن هیچ‌گاه در نقطه عزیمت قرار نداشته است. آشکارشدن شکست و ناکارآمدی سازوکارهای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه در کشور، بازاندیشی و تحول اساسی در نظامات تدبیر امور از اولین تا آخرین مرحله (از تحلیل وضع موجود تا اجرا و نظارت) را اجتناب‌ناپذیر می‌کند و ضرورت حرکت به‌سوی استقرار «نظام حکمرانی آمار» را که متصف به سه خصلت جامعیت، یکپارچگی و هوشمندی بوده و می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، دقیق‌ترین و کامل‌ترین آمار و اطلاعات و تحلیل‌ها را در اختیار برنامه‌ریزان قرار دهد، بیش‌از‌پیش نمایان کرده است. هرچند تحقق این امر با موانع زیر روبه‌رو است: اول) نظریه- ضرب‌المثل «سری که درد نمی‌کنه دستمال نمی‌بندن!»: اساسا تجربه تاریخی نشان از آن دارد که تحول و اصلاح در کشور ما هم به‌سختی و هم خیلی دیر صورت می‌پذیرد؛ غالبا در موقعیت «نوشدارو پس از مرگ سهراب!» بنابراین وقتی مطالبه و تقاضای جدی برای این موضوع وجود نداشته و به قول معروف صدایی از جایی و کسی بلند نمی‌شود، تغییر معنایی ندارد. دوم) مافیای «شفافیت»: شفافیت هرچند در یک نظام حکمرانی مطلوب و جاافتاده یک ارزش بنیادین محسوب میشود ولی در وضعیت فرهنگ سیاسی و جغرافیای اقتصادی کشور ما، لزوما یک ارزش نیست؛ چراکه منافع برخی (=بسیاری!) در «عدم شفافیت» نهفته است! سوم) پیروان دست نامرئی «دست‌کاری»: فقدان استقرار نظام حکمرانی آمار، فرصت وارونه‌نمایی، کژثابی، دلبخواه‌گویی، بهانه‌تراشی، لاپوشانی و هرگونه برداشت آزاد از واقعیات و بزک‌کاری چهره مهیب حقیقت را فراهم می‌کند. چهارم) مخالفان تجمیع: به‌طورکلی تجمیع آمار و اطلاعات که خود یکی از مبادی قدرت و احیانا فساد در دستگاه‌های دیوان‌سالاری است، به سبب حساسیت‌های ذاتی و نیز برخی تجربه‌های پیشین با مخالفت مواجه میشود.
*رئیس گروه آمایش سرزمین سازمان برنامه و بودجه کشور
سایر اخبار این روزنامه
برگزاری انتخابات ۱۴۰۰ قطعی است
تهدید قالیباف به سرنوشت تاجگردون؟
قتلهای زنجیره‌ای به روایت هاشمی
افرادی به اسم شورای نگهبان کلاهبرداری کرده‌اند
دعوت از رئیسی برای نامزدی در انتخابات
تقطیع‌شده است نظر واقعی ظریف نیست
واکنش اصولگرایان به ادعای احمدی‌نژاد درباره خرید جزیره از سوی مسئولان
من، تاجزاده از تبار مشروطه‌خواهان وارد انتخابات می‌شوم
از خطر کرونای هندی تا واکسن افراد ۶۰ سال به بالا
دست خدای مارادونا در بسکتبال ایران!
تعادل آزادی، پویایی و پایایی
مکران و بزرگ‌ترین زلزله‌های ایران
سلب حق مادری
توافق نیم‌بند
معمارباشی تهران، معمارباشی ایران معمارباشی تهران، معمارباشی ایران
حکمرانی آمار و دشمنان آن!
