روزنامه وطن امروز
1400/02/22
تأملی پیرامون دعای قنوت نماز عید فطر
اشکان صدیق: عید فطر امسال نیز به دلیل محدودیت‌های کرونایی، همچون سال گذشته از اقامه نماز عید فطر به امامت حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای محروم هستیم اما بازاندیشی و تامل پیرامون نماز عید فطر و دعای قنوت آن که در مجموع 9 بار به خواندن آن در نماز عید توصیه شده است، می‌تواند ما را به مفهوم این عید بزرگ اسلامی نزدیک کند و از این رهگذر با تغییر بینش ما نسبت به ماه مبارک رمضان و عید سعید آن، اصلاحاتی در اعمال و مواضع ما به وجود آورد. در سال‌های اخیر گفتمانی تحت عنوان اسلام رحمانی شکل گرفته است که سعی دارد جنبه‌های رحمانی و گذشت و مدارا در اسلام را بزرگنمایی کرده و ابعاد جهادی و مبارزه علیه ظلم و طاغوت را مهجور یا حتی حذف کند؛ به شکلی که رهبر حکیم انقلاب سال 94 نسبت به رشد این گفتمان غیراسلامی هشدار دادند. دعای قنوت نماز عید فطر به بهترین شکل می‌تواند موضع اسلام ناب محمدی را در قبال این گفتمان انحرافی نشان دهد. در ابتدای این دعا خداوند متعال را با 4 صفت از صفات حق‌تعالی خطاب قرار می‌دهیم که نیمی از آن مربوط به صفات جلال الهی و نیمی از آن مربوط به صفات جمال الهی است. به بیان روشن‌تر ابتدا خدا را با صفات کبریایی و جبروتی می‌خوانیم و پس از آن با صفات رحمانی و بخشندگی او را خطاب قرار می‌دهیم. در پس خواندن خداوند به این کیفیت خاص، رمز و رازی است که هر مسلمانی باید در آن تدبر کند. حضرات معصومین علیهم‌السلام با تعلیم این دعا به ما بر این نکته تاکید کرده‌اند که فقط نباید به جنبه رحمانیت خداوند توجه کرد، بلکه باید مقام کبریایی او را نیز در نظر داشت و چه بسا پیش از توجه به رحمانیت خداوند، باید به عظمت و کبریایی او عنایت داشت. جامعه اسلامی در رفتار اجتماعی و سیاسی خود نیز باید این روش را سرلوحه کنش‌های خود قرار دهد؛ همان گونه که امام موسی صدر در خطبه‌های نماز عید فطر در لبنان به این نکته اشاره دارد: برادران! امروز ما پروردگارمان را نخست با خطاب «یا رازق» و «یا رحیم» و «یا کریم» صدا نمیکنیم، بلکه نخستین خطاب ما این است: «اللهم اهل الکبریاء والعظمـه» آیا در درک این معنای لطیف از این دعای مبارک با من همراهید؟ ما پیش از هر چیز نیاز داریم بزرگی و عظمت خدا را مورد خطاب قرار دهیم، زیرا ما نیازمند تکیه‌گاهی محکمتر از تکیهگاههای بشری و عظمتی فرا‌تر از عظمت ماده و سلاح و انسان هستیم. پیش از هر چیز، ما به عظمت و بزرگی و قدرت خدا نیاز داریم. نیاز داریم عفو و رحمت نسبت به ما از سوی موجودی قدرتمند و بزرگ باشد، نه موجودی خوار و ضعیف. ما خدا را به این نامها می‌خوانیم، زیرا میخواهیم این صفات را از او کسب کنیم. مفهوم این عبارات این است که امام و وضعکننده دین و اسلام، پیش از هر چیز میخواهد این جنبهها را در نفس ما به حرکت درآورد و به ما میگوید: ای مسلمانان! هوشیار باشید که شما نخستین نیازتان این است که پروردگارتان را با اوصاف بزرگی و عظمت و سپس بخشندگی بخوانید ولی بخشندگی نیز باید همراه جبروت و قدرت باشد. پس از آن نوبت گذشت و رحمت و تقوا و آمرزش است، چرا که گذشت و رحمت و تقوا و آمرزشی که بدون کرامت و عظمت باشد، خواری و سرافکندگی و تسلیم است. چرا دین میگوید «فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُمْ» و پس از آن به عفو و گذشت و رحمت فرمان میدهد و میگوید «وَاَن تَعفُوا اَقرَبُ لِلتَّقوی»؟ چون اگر عفو و گذشت بر شما تحمیل شود، نوعی خواری و زبونی است. گذشت و مهربانی وقتی ارزشمند است که از سر قدرت باشد. بنابراین خطاب اول در دعا، این در را به روی ما میگشاید و به ما تذکر میدهد که ای کسانی که امروز را عید گرفتهاید و میخواهید از آن برکت بجویید! پروردگار خود را به نام کرامت و عظمت و کبریا بخوانید، زیرا به کبریا و بزرگی نیاز دارید: «وَلِلهِ الْعِزّه وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ». پیش از آنکه به عفو و گذشت و رحمت او نیاز داشته باشید، به بزرگی و عظمت او نیاز دارید.