روزنامه شرق
1400/02/30
بازگشت مذاکره‌کنندگان به پایتخت‌ها برای مشورت نهایی
بازگشت مذاکره‌کنندگان به پایتخت‌ها برای مشورت نهایی روح‌اله نخعی: از وجنات و سکنات مذاکره‌کنندگان وین چنین برمی‌آید که قرار است توافق ایران و آژانس تمدید شود. صحبت‌ها و مواضع مقامات ایران، آمریکا و دیگر بازیگران حاضر در گفت‌وگوهای برجامی وین نشان می‌دهد با وجود نزدیک‌شدن موعد پایان توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، یعنی آخر این هفته، نه اثری از شکست مذاکرات در کار است و نه فوریتی یکی، دو‌روزه برای دستیابی به توافق؛ بلکه از حالا قرار است مذاکره‌کنندگان هفته آینده را در پایتخت‌های‌شان در حال رایزنی با مقامات کشورهای خود باشند. این یعنی مذاکرات قرار است بعد از پایان این هفته نیز ادامه پیدا کند و با توجه به اهمیت توافق ایران و آژانس در این مسیر، ظاهرا تصمیم بر این است که طبق اشارات مقامات دستگاه دیپلماسی ایران در روزهای گذشته، این توافق تمدید خواهد شد. آخرین دور گفت‌وگوها پیش از ضرب‌الاجل پیشین پایان توافق ایران و آژانس نیز دیروز کلید خورد و اتحادیه اروپا نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد در نشست چهارشنبه کمیسیون مشترک به صورت حضوری و به ریاست انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی، شرکت‌کنندگان به رایزنی‌های خود درباره بازگشت احتمالی آمریکا به برجام و بررسی چگونگی تضمین اجرای کامل و مؤثر توافق هسته‌ای با ایران ادامه خواهند داد. هم‌زمان رئیس هیئت ایرانی اعلام کرد هیئت‌ها برای مشاوره به پایتخت‌ها برمی‌گردند. گزارش‌ها حاکی از آن است که تصمیم ایران برای تمدید توافق با آژانس نیز نه در وین بلکه در تهران اعلام خواهد شد. البته روایت عراقچی از انگیزه این دور بازگشت به پایتخت از نزدیکی تصمیم نهایی نیز حکایت دارد. رئیس هیئت ایران: موضوعات باقی‌مانده نیاز به تصمیم‌گیری در پایتخت‌ها دارد
سیدعباس عراقچی این بار بازگشت به پایتخت را برای انجام «مشورت‌های آخر» توصیف کرد. معاون سیاسی وزارت خارجه که ریاست هیئت ایرانی در وین را برعهده دارد و عملا هدایت مذاکرات در وین را در دست گرفته است، با اشاره به کاهش اختلافات در مذاکره گفت: «چند موضوع کلیدی وجود دارد که باید حل شود و الان وقت آن است که مجددا به پایتخت‌ها رجوع کنیم تا مشورت‌های آخر صورت بگیرد و بعد مذاکرات را ادامه می‌دهیم». عراقچی درباره تازه‌ترین تحولات این مذاکرات گفت: «پس از پایان دو هفته مذاکرات نشستی برای جمع‌بندی خواهیم داشت و سپس هیئت‌ها مجددا برای مشورت به پایتخت‌ها مراجعه خواهند کرد». مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات وین با بیان اینکه در طول دو هفته گذشته و دور چهارم مذاکرات پیشرفت‌های خوبی انجام شده است، توضیح داد: «چند موضوع کلیدی باقی مانده است که نیاز به بررسی بیشتر و تصمیم‌گیری در پایتخت‌ها دارد و امیدوار هستیم در جریان چند روز آینده صورت گیرد و در دور بعدی مذاکرات بتوانیم درباره این مسائل هم به جمع‌بندی برسیم». این دیپلمات ارشد خاطرنشان کرد: «در همه سطوح مذاکرات و دیدارها فشرده انجام شد. بین هیئت‌های مختلف در سطوح کارشناسی، در سطح بنده مذاکرات دوجانبه و چندجانبه داشتیم. در طول این بحث‌ها تلاش کردیم که درباره موضوعات مورد اختلاف به جمع‌بندی برسیم، اختلافات را یا رفع کنیم یا هرچه کمتر کنیم و نتیجه این است که در موقعیتی قرار داریم که می‌توانیم یک جمع‌بندی کلی داشته باشیم». عراقچی افزود: «چند موضوع کلیدی وجود دارد که باید حل شود و روی بقیه موارد توافق وجود دارد، روی متن‌ها نگارش خوبی صورت گرفته؛ بنابراین الان وقت آن است که رجوع مجدد به پایتخت‌ها داشته باشیم و مشورت‌های آخر صورت بگیرد و بعد مذاکرات را ادامه می‌دهیم».
ماجرای توافق ایران و آژانس چیست؟
اسفند سال گذشته مصوبه مجلس شورای اسلامی حکم کرد ایران اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و نظارت آژانس بر تأسیسات هسته‌ای ایران را متوقف کند. چنین اقدامی به طور بالقوه می‌توانست احیای برجام را بسیار سخت و حتی غیرممکن کند. دلیل این ریسک این بود که بحث نظارت بر عملکرد هسته‌ای از بخش‌های مهم و کلیدی برجام و گفت‌وگوهای هسته‌ای بوده است. اگر روند نظارت به طور کامل قطع می‌شد، طرف‌های برجام ناچار بودند درباره این موضوع هم صحبت کنند که حتی اگر دوباره تصمیم بر اجرای این توافق شود و روند نظارتی احیا شود، تکلیف فعالیت‌های ایران در مدتی که نظارت متوقف بوده، چه خواهد بود. پیچیدگی‌های نظارت رو به عقب به پیچیدگی‌های مذاکرات اضافه می‌شد، از آنجا که احتمالا آژانس یا دیگر طرف‌های برجام خواستار این می‌شدند که بازرسی‌های گسترده‌ای شکل بگیرد تا این مدت بی‌خبری از اقدامات ایران جبران شود و آژانس اطمینان حاصل کند که اقدامی خارج از چارچوب در این مدت رخ نداده است؛ اما از طرف دیگر احتمالا طرف ایرانی نمی‌توانست به‌سادگی چنین خواسته‌ای را بپذیرد و به هر حال، اضافه‌شدن خود این موضوع گفت‌وگوها را پیچیده‌تر می‌کرد؛ ضمن اینکه اعتماد اندکی که شاید زمانی در نتیجه وجود این نظارت‌ها و برقراری این توافق وجود داشت، کاملا از‌دست‌رفته بود و بدبینی‌های موجود، دستیابی به مصالحه در این زمینه را سخت‌تر می‌کرد.
اما همان زمان، یکی، دو روز قبل از موعد توقف نظارت طبق مصوبه مجلس، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای که جایگاه نظارتی در برجام هم داشت، راهی ایران شد تا گفت‌وگویی در‌این‌باره با ایران شکل بگیرد. در این سفر و در نتیجه دیدارهای او با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران و علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، توافق شد برای مدت سه ماه، اطلاعات سیستم‌های نظارتی که پیش‌تر برای آژانس فرستاده می‌شد، نزد ایران نگهداری شود. طبق این توافق بنا شد اگر برجام احیا شود و تحریم‌ها طبق توافق هسته‌ای رفع شوند، این داده‌ها در اختیار آژانس قرار بگیرد تا به این ترتیب، عملا این مدت توقف نظارت جبران شود، کمترین اخلال در روند این نظارت رخ دهد و نیازی به گفت‌وگوی دوباره درباره این بازه زمانی و تصمیم‌گیری درباره آن نباشد. همین توافق بود که باعث شد در روزهای ابتدایی دولت جو بایدن، زمانی که او هنوز درگیر مسائل مربوط به آغاز کار دولت و پروژه‌های داخلی بود، موضوع بحرانی‌تر نشود و امکان این وجود داشته باشد که پس از عید نوروز، دور جدید گفت‌وگوهای کمیسیون مشترک برجام کلید بخورد و هم‌زمان آمریکا نیز، بدون حضور در نشست‌های برجامی و بدون مذاکره مستقیم در‌این‌باره با ایران، هیئتی به وین بفرستد تا با دیگر بازیگران برجام درباره روند بازگشت به توافق هسته‌ای و احیای برجام گفت‌وگو کند و عملا مشغول مذاکره غیرمستقیم با ایران شود.
تمدید توافق، نشانه شانس احیای توافق؟
سه ماه مذکور در این توافق، علی‌القاعده پایان اردیبهشت تمام میشود. اما نشانه‌ها حاکی از این است که بنا نیست با پایان این ضرب‌الاجل ۲۱ می، ۳۱ اردیبهشت، کار تمام شود و چالش نظارت به موضوعات گفت‌وگو اضافه شود و نیز با نزدیک‌شدن جمعه در‌حالی‌که هنوز توافق نهایی شکل نگرفته و روند احیای برجام کلید نخورده است، طرف‌های حاضر در وین به این نتیجه نرسیده‌اند که اختلاف‌نظرها به اندازه‌ای جدی است که عطای ادامه مذاکرات را به لقایش ببخشند بلکه احتمالا ایران و آژانس توافق خود را به همین شکل، برای مدتی دیگر ادامه خواهند داد. این حقیقت که با نزدیکی این موعد بناست توافق تمدید شود و گفت‌وگوها ادامه یابد، به این معنی نیز هست که روند مذاکرات نامطلوب نبوده است و طرف‌های مختلف همچنان خود را در مسیر مفیدی برای احیای برجام می‌بینند. البته در روزهای گذشته، به‌خصوص هفته پیش بسیاری از حاضران در وین از احساس فوریت و تلاش برای دستیابی به توافق پیش از موعد ۲۱ می سخن می‌گفتند اما با نزدیک‌شدن جمعه این هفته، موضع‌گیری‌های این‌چنینی کم‌کم در طرف غیرایرانی فروکش کرد و به‌جای آن در طرف ایرانی، اشارات به تمدید توافق مطرح شد. دوشنبه همین هفته، سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری هفتگی‌اش در‌این‌باره تصریح کرد تمدید این توافق به‌معنای نقض مصوبه مجلس نخواهد بود؛ چراکه نظارت‌های مد نظر مجلس، همین حالا هم برقرار نیست. سعید خطیب‌زاده گفت: «قانون مجلس الزام‌آور است. این قانون درباره منع دسترسی‌های فراپادمانی آژانس بود که از سه ماه گذشته آغاز شده و اکنون آژانس هیچ دسترسی فراپادمانی ندارد». خطیب‌زاده در ادامه توضیح داد: «توافق این بود که فیلم‌ها را ضبط کنند اما در اختیار آژانس قرار نگیرد و این تصمیم داخلی بود و این امکان وجود دارد که در یک ماه این فیلم‌ها پاک شود. مهم این است آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از همان زمان مصوبه مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی‌ای ندارد». به گفته خطیب‌زاده، «اینکه ما به این توافق ادامه بدهیم هم نقض قانون مجلس نخواهد بود؛ چراکه قرار شد در‌صورت رسیدن به توافقی در وین، فرجه‌ای به آژانس داده شود». این البته اولین موضع‌گیری یک مقام دیپلماتیک ایران در‌این‌باره نبود. اولین بار شنبه هفته گذشته، خود عراقچی به این موضوع اشاره کرده بود. رسانه ژاپنی ان‌اچ‌کی به نقل از عراقچی نوشته بود احتمال تمدید مهلت همکاری هسته‌ای تهران با آژانس وجود دارد. معاون ظریف البته آن زمان در فاصله دو هفته با پایان مدت توافق به خبرنگار ان‌اچی‌کی در وین گفته بود ایران امیدوار است پیشرفت‌های کافی در روند مذاکرات وین صورت گیرد تا دیگر نیازی به طرح موضوع تمدید همکاری‌های با آژانس نباشد. او اما گفته بود تهران در صورت نیاز تمدید این مهلت را در زمان مناسب بررسی خواهد کرد. پیش از آن نیز وندی شرمن، جانشین وزیر خارجه آمریکا در گفت‌وگو با اندیشکده شورای آتلانتیک با بیان اینکه «در مذاکرات وین پیشرفت‌هایی حاصل شده است اما هنوز مسیری طولانی برای انجام این کار وجود دارد»، گفته بود: «امیدوارم که بتوانیم به تفاهم برسیم تا توافق‌نامه فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در پایان ماه می منقضی میشود، بتواند تمدید شود». ان‌اچ‌کی البته در این گزارش افزود: «گمان می‌رود که عراقچی و رافائل گروسی مدیرکل آژانس در دیدار روز پنجشنبه در مقر این سازمان در وین، در‌این‌باره رایزنی کرده باشند». گروسی هم در ماه آوریل، یعنی ماه گذشته گفته بود در‌صورتی‌که طرف‌های برجام نتوانند در مذاکرات جاری در وین به توافقی دست یابند، شاید نیاز به مذاکره دوباره با تهران در‌این‌باره وجود داشته باشد.
احیا هنوز قطعی نیست
البته هیچ‌کدام از این نکات به این معنا نیست که برجام در مسیر قطعی احیا قرار دارد و برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای و بازگشت ایران به اجرای کامل تعهدات ذیل این توافق، فقط زمان لازم است. ترجیع‌بند اظهارات مقامات طرف‌های مختلف برجام تأکید بر این نکته بوده و هست که «هنوز راه باقی مانده است» هر‌چند این جمله با گذشت زمان با جملات خوش‌بینانه‌تری همراه شده است اما همچنان هم طرف ایرانی و هم طرف‌های دیگر تأکید دارند مسائلی هست که هنوز درباره آنها تصمیم‌گیری نشده است. سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری همین دوشنبه نیز تأکید کرد: «آنچه مانده قابل‌توجه است و ما بر مواضع عالیه خودمان پافشاری کردیم و مواضع را گفتیم و پیگیری می‌کنیم.» او البته اضافه کرد: «به نظر می‌رسد باید فرصت بدهیم. ضمن اینکه نمی‌خواهیم این گفت‌وگوها فرسایشی شود». سه‌شنبه نیز شبکه بی‌بی‌سی به نقل از نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین و رئیس هیئت مذاکره‌کننده روسی اعلام کرد که احتمالا تا چهارشنبه، یعنی دیروز، خبر مهمی درباره مذاکرات وین منتشر خواهد شد. بی‌بی‌سی به نقل از میخائیل اولیانوف نوشته بود مذاکرات وین «پیشرفت عمده‌ای داشته و احتمالا تا فردا خبر مهمی منتشر خواهد شد». اما اولیانوف دیروز دست به اصلاح این خبر زد. رئیس هیئت روسی در توییتر نوشت: «من نگفتم در مذاکرات وین درخصوص برجام گشایش حاصل شده است. گفتم که از نظر من پیشرفت‌های مهمی به دست آمده است. این حقیقت دارد اما مشکلات حل‌نشده همچنان باقی هستند و مذاکره‌کنندگان به زمان و تلاش بیشتری نیاز دارند تا به توافقی در خصوص احیای برجام برسند». این اولین بار هم نیست که خبری این‌چنینی از مذاکرات نقل و بعد تکذیب میشود. سه هفته پیش نیز المیادین مدعی شد، ایران، آمریکا و بریتانیا توافق کرده‌اند چهار زندانی ایرانی‌آمریکایی از ایران، چهار زندانی ایرانی از آمریکا و یک زندانی ایرانی‌بریتانیایی باز از ایران با طرف‌های مقابل مبادله شوند، هفت میلیارد دلار منابع ایران با رفع ممانعت آمریکا در اختیار ایران قرار گیرد و ۴۰۰ میلیون پوند بدهی بریتانیا به ایران بابت قرارداد اجرائی‌نشده فروش تانک‌های چیفتن به ایران، بازگردانده شود. اما در ساعت پس از اعلام این خبر، مقامات هر سه کشور در فواصل زمانی مختلف این خبر را به اشکال مختلف رد کردند. برخی روایت‌ها حاکی از این بود که ظاهرا این مسئله واقعا در گفت‌وگوهای وین مطرح شده است اما چنان‌که پیش‌تر نیز درباره برجام تأکید می‌شد، تا زمانی که درباره همه‌چیز توافق نشده باشد، درباره هیچ‌چیز توافق نشده است و تا زمانی که تصمیم همه درباره کل موضوعات فیمابین درباره برنامه هسته‌ای و تحریم‌ها، مشخص نشده است، هیچ توافقی رسمیت نخواهد یافت، به‌جز توافقی که بر سر ادامه گفت‌وگوها وجود دارد و توافقی که بناست بین ایران و آژانس تمدید شود.
سایر اخبار این روزنامه
عليه روحاني از دو جبهه
محدودیت‌های روحانی به روایت معصومه ابتکار
فرزندکشی تا کی؟
ملاقات با مورفی در نیویورک
تعقيب يك مقام قضائي به دليل تلاش براي فيلتر اينستاگرام
بازگشت مذاکره‌کنندگان به پایتخت‌ها برای مشورت نهایی
درخواست از شورای نگهبان برای رد‌صلاحیت نامزدها
به دنبال ظهور یک احمدی‌نژاد دیگر نیستیم
پول داریم، زور نه!
شهرآورد وزیر و وکیل
غمنامه فرود (۴)
پوپولیست‌ها چگونه عمل می‌کنند
مصلحت «ايران»
«هوای تازه»
