روزنامه شرق
1400/02/30
پوپولیست‌ها چگونه عمل می‌کنند
پوپولیست‌ها چگونه عمل می‌کنند مهدی قدیمی.عضو هیئت‌علمی بازنشسته دانشگاه به نظر می‌رسد انتخابات آزاد یکی از مهم‌ترین ارکان یک نظام دموکراتیک است. در زمان انتخابات؛ اندیشه‌ها، گفتمان‌ها و برنامه‌های اجتماعی احزاب و جریانات سیاسی به چالش کشیده شده و جامعه به‌لحاظ سیاسی شاداب و بانشاط میشود. نظام اجتماعی ایران هم در زمان انتخابات چنین اتفاقاتی را تجربه می‌کند و ما از سال 76 تاکنون همواره شاهد چالش اندیشه‌ها و گفتمان‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری بوده‌ایم. هم‌اکنون نیز شاهد چالش برنامه‌ها و اندیشه‌های نامزدهای ریاست‌جمهوری برای انتخابات 1400 هستیم؛ اما نقیصه اصلی انتخابات در ایران، عدم رشد نامزدهای ریاست‌جمهوری در درون احزاب است و عمدتا کار سیاسی منظم، مداوم و سیستماتیک انجام نداده و از پختگی و بلوغ سیاسی لازم برخوردار نیستند. در نتیجه اکثر اندیشه‌ها و برنامه‌های آنان، بیشتر از اینکه یک برنامه کارشناسی‌شده درون‌حزبی باشد، غیرسیستماتیک و پوپولیستی است. پوپولیسم یک آموزه سیاسی در طرفداری‌کردن یا نشان‌دادن طرفداری از حقوق و علایق مردم عامه در برابر گروه نخبه است. این آموزه سیاسی عامه‌گرا در قرن بیستم بیشتر در کشورهای آمریکای لاتین شناخته شد؛ اما از سال 1980 میلادی به بعد کم‌وبیش در همه کشورهای جهان قابل مشاهده است. بزرگداشت مفهوم مردم (توده-عوام) تا حدی محترم است که باور دارند هدف‌های سیاسی را باید به خواست و نیروی مردم، جدا از حزب و نهادهای سیاسی موجود، پیش برد. عوام‌گرایی (عوام‌فریبی) خواست توده‌های مردم را عین حق و اخلاق می‌داند و بر آن است که میان مردم و حکومت رابطه مستقیم برقرار کند. همچنین تلاش می‌کند فضایل مردم ساده را در برابر منش فاسد دولت یا هر گروهی که موقعیت سیاسی و منزلت اجتماعی برتری داشته باشد، قرار دهد و بستاید. یکی از ارکان پوپولیسم، یافتن توطئه‌های ضدمردمی فرضی در هرجاست که معمولا به دشمنی‌های نژادی و قومی دامن می‌زند. نظریه پوپولیسم مبتنی بر آرای «هربرت شیلر» است و فرض می‌کند که عامه مردم افرادی ناآگاه، منفعل و ضعیف هستند. بر این اساس؛ آموزه پوپولیسم دارای ویژگی‌های کلی به شرح ذیل است: 1- جلب پشتیبانی مردم با توسل به وعده‌های کلی، مبهم و متکی بر شعارهای ضد امپریالیستی 2- پیشبرد اهداف سیاسی به‌صورت مستقل از نهادها و احزاب سیاسی موجود و فراخوانی توده مردم به اعمال فشار مستقیم بر دولت مستقر 3- بزرگداشت و تکریم مردم (توده یا خلق) با اعتقاد به اینکه هدف‌های سیاسی باید به اراده مردم و جدا از احزاب یا سازمان‌های سیاسی باشد. شایان ذکر است که آیین و سنت سیاسی پوپولیستی در هر کشوری با توجه به ساختارهای مختلف اجتماعی شکل ویژه‌ای به خود می‌گیرد. در مجموع آموزه پوپولیسم دارای مشخصات عوام‌فریبانه، تکریم شخصیت کاریزما، تعصب، تکیه بر توده‌های مردم، عناصری از ضدیت با امپریالیسم، توسعه و پر و بال دادن به نیروهای وابسته به بازار داخلی است. در این ارتباط آقای دکتر سریع‌القلم معتقد است که «پوپولیسم یعنی اینکه مردم پول اندکی بگیرند و برای یک ماه راضی باشند. افراد پوپولیست با این کار امتیاز سیاسی می‌گیرند و هیچ‌کس هم نمی‌پرسد که آیا این کار منطقی است یا خیر؟ یعنی به جای اصلاح فضای کسب‌و‌کار و ارائه برنامه درازمدت و ساختارمند برای توسعه پایدار، برقراری نظام مالیاتی عادلانه، برقراری روابط معتدل بین‌المللی و... بر برنامه‌های کوتاه‌مدت تأکید دارند و بر شعارهای غیر قابل اجرا تأکید می‌کنند». در انتخابات ریاست‌جمهوری 1400 ایران نیز به همان دلایل گفته‌شده در بالا، احتمالا اندیشه‌های پوپولیستی رواج خواهد داشت و پوپولیست‌ها به اشکال ذیل عمل خواهند کرد: 1- با روزنامه‌ها و جراید مصاحبه کرده و از وضع بد فعلی و بخوربخورها ناله می‌کنند. حضور در تلویزیون و فضای مجازی نیز در این راستا به آنها کمک خواهد کرد. 2- یک صفحه اینستاگرامی درست می‌کنند و هر روز عکس فقرا و ندارها را در آن به اشتراک می‌گذارند. 3- از واژه «عدالت اجتماعی» و «حق زمین‌مانده» بسیار استفاده می‌کنند. از مافیا، محفل، گروه‌های قدرت و دست‌های پشت پرده برای رسیدن به اهدافشان به‌وفور استفاده می‌کنند. 4- یک یا دو چهره مشهور را که بدوبیراه گفتن به آنها خطری ندارد، به‌عنوان مافیا هدف می‌گیرند و هر اتفاقی را به آنها و مافیایشان نسبت می‌دهند و اگر بتوانند آنها را وادار به واکنش کنند، صد قدم جلو افتاده‌اند. 5- تا می‌توانند وعده‌های دلپذیر به عموم می‌دهند و نگران عملی‌شدن آنها هم نیستند. 6- خود را کاملا بی‌میل به قدرت و سیاست نشان می‌دهند، زیرا باید عوام بپذیرند که آنها از جنس مردم و فقرا هستند. سر فرصت می‌توانند به «بهانه» خواست‌های مکرر مردم وارد کار شوند. 7- تا می‌توانند از تحریک احساسات مردم و حق خورده‌شده آنها صحبت می‌کنند. داشتن منطق خیلی مهم نیست. 8- حضور خود را در همه‌جا از طریق اینترنت با عکس و تصویر و گزارش به اطلاع همه می‌رسانند. 9- ژست مستقل‌بودن و تنهابودن بسیار مهم است. 10- از مناظره غافل نمی‌شوند. نیاز به داشتن دانش، قدرت و استدلال مهم نیست. 11- پوپولیست‌ها می‌توانند راست‌گرا یا چپ‌گرا باشند . موجودیت پوپولیست‌ها تنها در جامعه توده‌وار (جامعه بی‌شکل) امکان‌پذیر است. منظور از جامعه توده‌وار، جامعه‌ای است که در آن تشکل‌های سیاسی، صنفی، اتحادیه‌ها و سندیکاها و... وجود ندارند. جامعه توده‌وار در مقابل جامعه مدنی قرار می‌گیرد. هنگامی که انسان‌ها از نهادهای سنتی مانند طایفه، ایل و... جدا می‌شوند و نمی‌توانند جذب نهادهای مدرن شوند، جامعه وضعیت بی‌شکل پیدا می‌کند که به آن جامعه توده‌وار می‌گویند و در آن هیچ دسته‌بندی‌ای وجود ندارد. در جامعه توده‌وار، توده‌ها بی‌شکل و رها هستند؛ اگرچه حکومت‌ها فکر می‌کنند در مدیریت آن موفق عمل می‌کنند، اما ناخودآگاه احتمال دارد یکی از راه برسد و این افراد و توده‌های بی‌شکل را به شیوه‌ای شکل دهد که مطلوب همین حکومت‌ها نیست. در واقع اتفاقات سیاسی و اجتماعی سهمگین به پشتوانه همین توده‌های بی‌شکل، به وجود می‌آیند و حکومت‌ها را با خطر مواجه می‌کنند. در جامعه توده‌وار، نخبگان و روشنفکران در مدیریت جامعه به بازی گرفته نمی‌شوند. به‌همین‌دلیل پوپولیست‌ها همواره از «مردم» می‌گویند، ولی از تشکل‌های اجتماعی، سیاسی، صنفی، کانون‌ها و اتحادیه‌ها نگران هستند. پوپولیست‌ها همواره از مردمی بی‌شکل و موهوم صحبت می‌کنند و آنها را طرفدار خود و خود را مدافع حقوق آنها تلقی می‌کنند. آنها از مشارکت نخبگان جلوگیری می‌کنند و آنها را عمال بیگانگان و آلت دست خارجی‌ها و دشمن تلقی می‌کنند و در مواقع لزوم از توده‌های بی‌شکل می‌خواهند به خیابان‌ها بیایند و از آنها حمایت و دفاع کنند، ولی در درازمدت علیه منافع توده‌های فقیر عمل می‌کنند.
سایر اخبار این روزنامه
عليه روحاني از دو جبهه
محدودیت‌های روحانی به روایت معصومه ابتکار
فرزندکشی تا کی؟
ملاقات با مورفی در نیویورک
تعقيب يك مقام قضائي به دليل تلاش براي فيلتر اينستاگرام
بازگشت مذاکره‌کنندگان به پایتخت‌ها برای مشورت نهایی
درخواست از شورای نگهبان برای رد‌صلاحیت نامزدها
به دنبال ظهور یک احمدی‌نژاد دیگر نیستیم
پول داریم، زور نه!
شهرآورد وزیر و وکیل
غمنامه فرود (۴)
پوپولیست‌ها چگونه عمل می‌کنند
مصلحت «ايران»
«هوای تازه»
