روزنامه ابتکار
1400/03/06
تصویر تهران، قربانی ناهماهنگی‌ها شیرهای میدان حر در ابهام اصالت
گروه فرهنگ و هنر – از خیابان کارگر که به سمت جنوب بروید، بعد از میدان سبز پاستور به یک میدان بزرگ با مجسمه‌هایی برگ می‌رسیم، به میدان حر. در میان این میدان گرشاسپ در حال مبارزه با اژدهاست و شیرهایی هم در اطراف به سمت رهگذران می‌غرند. اما روز چهارشنبه تصویر یکی از این شیرها که تقریبا از بین رفته بود در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخید و صدای علاقه‌مندان حوزه میراث فرهنگی را بلند کرد.قدمت تندیس «نبرد گرشاسب با اژدها» در میدان حر (میدان باغشاه) تهران به سال 1315 برمی‌گردد که در آن زمان به مناسبت نجات آذربایجان از اشغال شوروی و حزب دموکرات در میدان قرار گرفت. ساخت این اثر که به همراه تندیس فردوسی جزو محدود تندیس‌هایی است که پس از انقلاب آسیب ندید و جا به جا نشد، توسط غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ از سال ۱۳۱۲ تا ۱۳۱۵ طول کشید.
اواخر سال 98 سرانجام این اثر به لیست آثار ملی افزوده شد و بنابراین امکان تخریب، جابه‌جایی و... بدون نظارت و اطلاع معاونت میراث فرهنگی امکان‌پذیر نبود. اما روز چهارشنبه عکسی در فضای مجازی منتشر شد که حکایت از تخریب شیرهای پیرامون مجسمه اصلی می‌داد. البته شیرهای اصلی میدان حر از جمله مجسمه‌هایی بود که پس از انقلاب تخریب شد اما سال ۸۴ شیرها توسط همان استادکاری که در ساخت مجسمه‌های میدان نقش داشت، زنده‌سازی شد.
البته تصمیم برای ترمیم یا تخریب شیرهای مجسمه «نبرد گرشاسپ با اژدها» چندان بی‌خبر هم صورت نگرفته است؛ در دی ماه سال ۱۳۹۹ سازمان زیباسازی شهر تهران از هنرمندان و متخصصان دعوت کرد تا در فراخوان مرمت و ساخت المان‌های اطراف میدان حر شرکت کنند.
در این بیانیه دعوت از هنرمندان همچنین عنوان شده بود که این سازمان در نظر دارد با هدف حفظ اِلمان‌های حجمی اطراف میدان حر مانند مجسمه‌های شیرها و پایه‌های آن، نسبت به مرمت آنها اقدام کند.
این سازمان از هنرمندان و متخصصان دعوت کرده بود که با توجه به شرایط ساخت مجدد مجسمه شیرهای اطراف میدان از جنس بتن که شامل قالب گیری از مجسمه های فعلی، مدلاژ مخصوص ساخت مجسمه بتنی، آرماتور بندی‌های لازم درون مجسمه به منظور استحکام و همچنین ایستایی لازم روی پایه و ساخت مجدد پایه‌های مجسمه‌ها از جنس بتن که شامل قالب گیری از اسلیمی‌ها و نقوش بدنه قدیم روی پایه‌ها، آرماتور‌بندی پایه و ساخت و نصب فنداسیون‌های لازم است، در این فراخوان شرکت کنند.
اما چه شد که این شیرها تخریب شدند؟ شاپور دیوسالار، معاون فرهنگی و طراحی شهری سازمان زیباسازی گفت: سازمان زیباسازی شهری متولی قانونی مرمت و تولید احجام و مجسمه‌های شهری است. دو مجسمه شیر به همراه مجسمه اصلی به ثبت آثار میراث ملی نرسیده است. همچنین دو مجسمه فرعی توسط مرحوم غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ ساخته نشده است؛ چراکه شیرهایی مجسمه اصلی که توسط استاد ارژنگ ساخته شده‌اند، از جنس مس بوده و سال‌ها پیش در بحبوحه انقلاب آسیب دیده‌اند. دو شیری که اکنون قصد جایگزینی آنها را داریم، در دهه ۸۰ توسط نوه استاد ارژنگ ساخته شده و گویا چندان هم ارزش هنری نداشته‌اند.
او ادامه داد: جنس دو مجسمه شیری که در پایین اثر اصلی «نبرد گرشاسپ با اژدها» نصب شده، از فایبرگلاس است که از متریال ناپایدار به شمار می‌رود و در گذر زمان به علت برودت آب و هوایی دچار فرسودگی و شکستگی شده‌اند و به همین جهت لازم بود که مرمت یا جایگزین شود. شهردار منطقه پیشتر از سازمان زیباسازی شهری درخواست کرده بود که دو شیر میدان حر ترمیم شوند که ما هم این درخواست را در برنامه مرمتی سال سازمان قرار دادیم. اکنون تصمیم داریم این دو مجسمه را تخریب و پایه‌های آنها را اصلاح کنیم و در ادامه با استفاده از متریال محکم‌تری چون بتون و فایبر دو مجسمه شیر را دوباره بسازیم که دوباره دچار فرسودگی نشوند. که احتمالا طی دو هفته آینده جایگزین شود.
دیوسالار تصریح کرد: دو شیری که قرار است اکنون جایگزین شود، توسط آقای مجید نکونظر ساخته خواهد شد که هم دارای ارزش هنری بالا است و هم ماندگار خواهد بود. برای مرمت این اثر به هنرمندان زیادی درخواست دادیم و به سختی توانستیم فردی برای ترمیم آن پیدا کنیم. به هر حال شورای شهر تهران نیز به ماجرا ورود کرد. حجت نظری، عضو این شورا، در این‌باره گفت: تندیس «نبرد گرشاسب با اژدها» در میدان حر تهران در سال ۱۳۱۵ در این میدان قرار گرفت و یکی از قدیمی‌ترین نمادهای شهری تهران معاصر است.
او با اشاره به تصاویر منتشرشده ازتخریب مجسمه شیر در میدان حر گفت: این شیرها دهه‌هاست که در اطراف میدان حر قرارگرفته و در عکس‌ها و تصاویر مربوط به سال‌های پیش از پیروزی انقلاب نیز این شیرها در اطراف میدان قرار دارد، از این رو گرچه پیکره نبرد گرشاسب با اژدها به شماره ۱۴۴۳ ثبت شده اما محیط پیرامون آن نیز باید تابع مقررات مربوط به حریم آثار تاریخی باشد.
نظری افزود: از این رو در راستای صیانت از هویت تاریخی شهر این موضوع را بررسی خواهیم کرد. نباید این شیرها تخریب می‌شد و تصمیم به مرمت این میدان نیز باید با حفظ اصل مجسمه‌ها انجام می‌شد. در صورتی که هرگونه تقصیر و کوتاهی در این زمینه محرز شود با عاملان آن برخورد خواهیم کرد.
اما مرتضی ادیب‌زاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران، می‌گوید قبل از هر اقدامی اول باید با این معاونت هماهنگی‌های لازم انجام می‌شد. او گفت: مجسمه میدان حر، اثر استاد غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ، در ششم بهمن‌ماه سال ۱۳۹۸ با شماره ۱۴۴۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است که شامل مجسمه نبرد گرشاسب میشود. بنابراین شهرداری هر اقدامی با هر عنوانی در محدوده میانی میدان انجام دهد باید از اداره کل میراث فرهنگی استان تهران استعلام بگیرد. مرمت مجسمه‌های این میدان بدون هماهنگی و اطلاع ما بوده است.
او افزود: صبح سه‌شنبه چهارم خردادماه به محض اطلاع از ماجرا، عوامل یگان حفاظت به محل اعزام شدند و پروژه متوقف شد تا بررسی و اقدامات لازم در این زمینه انجام شود.
او در مورد میزان تخریب و آسیب واردشده به مجسمه‌های میدان حر تهران گفت: کارشناسان میراث فرهنگی هنوز بررسی‌ها را انجام نداده‌اند، اما تصاویری که یگان حفاظت فرستاده نشان می‌دهد تخریب‌هایی صورت گرفته است. لازم است کارشناسان پس از بررسی و ارزیابی، نظر دهند تا مرمت و اقدامات حفاظتی لازم، بر آن اساس صورت گیرد.
گرچه سازمان زیباسازی معتقد است که شیرهای میدان حر چندان ارزش هنری و تاریخی نداشته و قرار است اثری با ارزش هنری بالا و ماندگار در آن محل جایگزین شود، اما محمد ابراهیم لاریجانی که در زمان اضافه شدن مجسمه‌های شیر به میدان حر، مسئولیت اداره زیباسازی شهرداری منطقه ۱۱ را داشت، نظر دیگری در این‌باره دارد و تاکید می‌کند که این شیرها هنر دست استاد میرحسن ارژنگ، پسرخاله مرحوم غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ بوده که با همکاری یکدیگر پیکر نبرد گرشاسب و اژدها را در میدان باغشاه (حر) ساختند، که اتفاقا ارزش هنری داشت و در تخریب آن اشتباه کرده‌اند. او گفت: مهم این است که آن شیرها را استادی ساخته که قبلا در ساخت مجسمه‌های میدان حر نقش داشته است. اگر قرار بود سراغ هر هنرمند دیگری برویم که قضیه ایراد داشت و آن مجسمه‌ها هم اصالت نداشت. ما سراغ شخصی رفتیم که مجسمه‌سازی حاذق بود و پیمانکار نبود. خاطرم هست آن موقع که شیرها را به میدان اضافه کردیم، روزنامه‌ها سر و صدای زیادی کردند و علیه این کار مطالب انتقادی تندی هم با این مضمون که نماد طاغوت به تهران اضافه شده، نوشتند. تحت فشار زیادی قرار داشتیم.
او در ادامه اظهار کرد: شاید این نظر را مطرح کرده باشند که این شیرها مجسمه‌هایی تاریخی نیستند، اما سوال این است مجسمه‌ای که حدود ۱۵ - ۱۶ سال از عمرش می‌گذرد چه نیازی به مرمت داشته است؟ به هر حال این شیرها جزء الحاقات مجسه ثبت‌شده است، باید برای مرمت و تخریب حساسیت نشان می‌دادند، باید داستان شیرها را پرس‌وجو می‌کردند، تحقیق می‌کردند استاد و هنرمند سازنده شیرها چه کسی بوده است. استاد میرحسن ارژنگ، مجسمه‌ساز بنام و اثرگذاری بودند، نباید اثر او را تخریب می‌کردند. مثل این می‌ماند که مجسمه فردوسی، آرش کمانگیر و ... را به انگیزه مرمت تخریب کنیم و کار هنرمند دیگری را جایگزین کنیم. یا مثلا مجسمه استاد جمشید مشایخی را بسازیم، پنج سال بعد خراب کنیم تا مجسمه دیگری جایگزین شود؛ تکلیف استاد سازنده قبلی چه میشود!؟
او افزود: اگر پیشینه تاریخی مجسمه شیرها را کنار بگذاریم، این مساله مهم است که آنها را یک هنرمند بااصالت ساخته است. به نظرم سازمان زیباسازی در جریان سوابق این مجسمه‌ها نبوده است و نمی‌داند این شیرها اثر هنری استادی است که در دو دوره تاریخی به‌هم متصل شده است. از سوی دیگر، فکر می‌کردند مجسمه‌ها کامل از جنس فایبرگلاس باشد، درحالی که اصل مجسمه از بتن ساخته شده، همانند پیکر میانی میدان و فقط روی آن و بخش‌هایی، برای راحتی در نگهداری و نشان دادن جزئیات، فایبرگلاس شده است. برای همین وقتی تخریب شده به مشکل برخوردند و متوجه شدند بدنه اصلی بتنی بوده است. موقع ساخت شیرها، استاد ارژنگ بر این عقیده بود که ظرافت و حالت خشم باید روی صورت شیر به تصویر کشیده شود و با بتن نمی‌شد این کار را انجام داد، تصمیم گرفتند در بخش‌هایی از مجسمه از فایبرگلاس استفاده کنند. استفاده از این ماده به معنای آن نیست که مجسمه را ماشینی ساخته باشند و یا بی‌ارزش باشد. استاد میرحسن ارژنگ به معنی واقعی در کارش عشق، تعهد و تخصص داشت.
به هر حال شیرهای میدان حر تخریب شده‌اند و حالا باید دید چرا سازمان زیباسازی بدون هماهنگی با معاونت میراث فرهنگی دست به چنین اقدامی زده است؟
سایر اخبار این روزنامه
تصویر تهران، قربانی ناهماهنگی‌ها
شیرهای میدان حر در ابهام اصالت
پیمان مولوی
آیا زمان چرخش در اقتصاد فرا رسیده؟
برجام احیا میشود؟
بازار نفت چشم به راه مذاکرات وین
قاضی زاده هاشمی کاندیدای ریاست جمهوری وعده داد
ساماندهی بازار ارز طی دو سال
اتفاق بی‌سابقه در بازار خودرو
بازار خودرو در انتظار ریزش بزرگ؟
روحانی با اشاره به روند بررسی صلاحیت‌ها:
به ناچار به مقام معظم رهبری نامه نوشتم
برای دومین بار قالیباف رئیس مجلس شد
توضیحات شورای نگهبان درباره روند بررسی صلاحیت‌ها
اعتراف وزیر نیرو به فرسودگی شبکه برق
قطعی برق تا سال ۱۴۰۳ ادامه دارد!
سید حسن خمینی:
هر حرکتی که نافی عنصر جمهوریت باشد یک حرکت ضدانقلابی است
