روزنامه آفتاب یزد
1400/03/24
تصویب برای رفع تکلیف
آفتاب یزد -یگانه شوق الشعرا: در میان مناظرات ریاست جمهوری برای رقابت بر سر قدرت، اخبار داغ کرونا و واکسن‌ها نرسیده و هزاران اخبار دیگر لایحه حمایت از حیوانات در سکوت خاصی به تصویب رسید. این لایحه چندین سال است که منتظر تصویب و اجرا است و در روزهای پایانی دولت روحانی تصویب شد. در پی حادثه تلخ و دردناک کشتار بی‌رحمانه یک خرس قهوه‌ای ماده و دو توله‌اش در شهریورماه ۱۳۹۰ در سمیرم اصفهان، گروه‌های حامی محیط‌زیست و حیوانات، روز بیستم شهریور را به عنوان «روز ملی مبارزه با خشونت علیه حیوانات» انتخاب و نامگذاری کردند.حیوان‌آزاری و نامهربانی با حیوانات اتفاق جدید و نادری نیست اما کشتار خرس قهوه‌ای مادر به‌همراه دو توله‌اش در سال ۱۳۹۰ در اصفهان به‌حدی منزجرکننده و دردآور بود که موج عظیمی از احساسات عمومی را برانگیخت و منجر به یک تلاش همگانی در عرصه حقوق حیوانات و محیط‌زیست شد.ما در این گزارش از کارشناسان پرسیده‌ایم تا چه میزان تصویب این لایحه در این زمان اتفاق مثبتی قلمداد میشود؟
>راه پر پیچ و خم لایحه حمایت از حیوانات
شهریور سال ۱۳۹۰ بود که انتشار فیلمی هولناک از سلاخی دو توله خرس قهوه‌ای زنده در کنار لاشه خونین مادرشان به تکان‌دهنده‌ترین خبر رسانه‌های داخلی و خارجی تبدیل شد. جنایتی که در بهار ۱۳۹۰ در شمس آباد ونک سمیرم رخ داد و فیلم آن پس از چند ماه دست‌به‌دست شدن از سوی متخلفان سرانجام به رسانه‌ها راه یافت. این فیلم که کشتار وحشیانه خرس قهوه‌ای ماده در برابر چشمان دو توله‌اش و سپس لحظات دلخراش دریدن شکم توله‌ها و انداختن آنها روی صخره‌ها را به نمایش می‌گذاشت اعتراضات گسترده‌ای را به همراه آورد و لزوم مبارزه با آزار حیوانات را پررنگ‌تر از هر زمان دیگری به تصویر کشید.دوستداران حیوانات و سمن‌های مدافع حقوق حیوانات که از این حادثه ناگوار، به شدت متاثر شده بودند موفق شدند پس از انجام پیگیری‌های لازم، بیستم شهریور را روز ملی مبارزه با خشونت علیه حیوانات نامگذاری کنند تا شاید آغازی باشد بر پایان کشتار و آزار حیوانات. متاسفانه هنوز در کشور ما برای مقابله با حیوان‌آزاری هیچ قانون مدونی وجود ندارد.دستگیری متهم اصلی این پرونده که علاوه بر حیوان‌آزاری و ترویج خشونت در جامعه، سبب جریحه‌دار شدن احساسات عمومی و خدشه‌دار شدن وجهه فرهنگی و اجتماعی کشورمان در مجامع بین‌المللی شده بود اما نتوانست بر زخم‌هایی که این جنایت در قلب بینندگان به جا گذاشت مرهم بگذارد چرا که این متهم که از متخلفان سابقه‌دار بود به همراه همدست فراری‌اش در کمال تعجب پس از حمایت‌های تمام‌عیار نماینده وقت سمیرم، در دی ماه سال ۹۱ به تنها هجده ماه حبس تعزیری محکوم شد.حکمی که از نظر افکار عمومی خفیف دانسته شد؛ آنقدر خفیف و فاقد قدرت بازدارندگی که سبب شد این متخلف که از اتفاق معلم پرورشی یک مدرسه در سمیرم هم بود، فروردین ۹۳ یعنی تنها دو سال بعد از محاکمه، در پارک ملی دنا دستگیر شود؛ البته این بار با اسلحه جنگی. خبری که به وضوح حکایت از جای خالی قوانین و احکام بازدارنده در مسیر مبارزه با حیوان‌آزاری داشت.همین سبب شد، لزوم تصویب قانون حمایت از حیوانات دوباره از سوی علاقه‌مندان حیوانات مطرح شود.
>لایحه حمایت از حیوانات در هیئت دولت تصویب شد
هیئت دولت به پیشنهاد معاونت حقوقی ریاست جمهوری، لایحه حمایت از حیوانات را تصویب کرد. ساماندهی مراکز نگهداری از انواع حیوانات و تعیین مجازات برای آزاردهندگان آنها از مهمترین اهداف این لایحه است.به گزارش ایرنا، معاونت حقوقی ریاست جمهوری با اعلام این خبر تصریح کرد: «نظر به وظیفه اخلاقی و قانونی در قبال حیات همه جانداران و حفظ محیط‌زیست و نیز در پاسخ به انتظار مشروع مردم و سازمان‌های مردم نهاد، لایحه حمایت از حیوانات توسط معاونت حقوقی تهیه و پس از پیگیری در کمیسیون‌های دولت سرانجام امروز به تصویب هیئت وزیران رسید.»این لایحه دارای ۲۳ ماده و ۱۵ تبصره است و پس از طی مراحل تصویب در مجلس شورای اسلامی و تایید از سوی شورای نگهبان به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد.تشکیل «مرکز ملی حمایت از حیوانات» و مراکز استانی آن به ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و با حضور نمایندگان دستگاههای مختلف اجرایی و قضائی به منظور اعطای مجوز و نظارت بر تمامی فعالیت‌های مراکز نگهداری حیوانات و تعیین بهای خدمات آنها، اقامه دعوی علیه ناقضان حقوق حیوانات و ساماندهی حیوانات بدون صاحب از جمله وظایف مهم این مرکز تعیین شده است.بر اساس مواد دیگری از این لایحه، کسانی که به شیوه‌های مختلف اقدام به حیوان آزاری کنند، حسب مورد به جزای نقدی از درجه ۶ تا درجه ۴ مجازات تعزیری یا انجام یکی از خدمات عمومی رایگان یا هر دو محکوم خواهند شد.در ماده ۱۶ این لایحه، ۲۸ مورد حیوان آزاری تعریف و مرتکبان آن، مستوجب مجازات شناخته شده اند.پیش نویس این لایحه دی ماه ۱۳۹۸ از سوی معاونت حقوقی رئیس جمهوری تقدیم هیئت دولت شده بود.در مقدمه توجیهی لایحه حمایت از حقوق حیوانات آمده است: «حیات، حقی خدادادی است که همه موجودات زنده بر اساس نظام حکیمانه آفرینش، به یک میزان از آن برخوردارند. در کائنات، موجود اَجل و اَذل وجود ندارد و حیات، هدیهای همگانی است. احترام به اصل حیات، غایتی فلسفی و اخلاقی برای همه جانداران است و تجاوزات انسان‌ها به حریم حیات سایر جانداران، تنها ناشی از نگاهی انسان محورانه و گونه پرستانه است که همواره به دنبال سلطه حداکثری بر طبیعت است.فرجامِ تسخیر طبیعت، تخریب طبیعت بوده است و زمین، هر روز بیش از پیش، در معرض نابودی و تباهی است. کامجویی های تبهکارانه انسان‌ها حتی به ویرانی و زوالِ زیست محیطی انجامیده است که خودِ انسان‌ها برای زیستن به آن نیازمندند.ضرورت حمایت اخلاقی و حقوقی از حیات، سلامت و امنیت حیوانات زمانی قابل فهم میشود که انسان، از نگاه شیءوارانه به طبیعت و حیوانات فاصله بگیرد و حیوانات را نَه به مثابه منابعی برای تامین خوراک و پوشاک و رفاه و ابزارهایی برای سرگرمی و آزمایش ها و پیشرفت های پزشکی و علمی و نظامی، که به مثابه موجوداتی فی النفسه ارزشمند و صاحب حق و صاحب دَرد بنگرد.تفکری که حیوانات را در حکم ماشینهای تجدیدپذیر و همچون شیء و فقط در خدمت منافع انسانی ببیند، هیچ حقوقی برای حمایت و حفاظت از حیات آنها در نظر ندارد. تا زمانی که حیوانات برای انسان‌ها صِرفاً «منبع» تامین نیازها به شمار آیند، تعدی و خشونت نسبت به حیوانات رایج خواهد بود.حیوان اگرچه ناطق نیست، اما تردیدی وجود ندارد که همپای انسان، دارای حساسیت یا توانایی احساس درد و تجربه لذت است.در واقع، مسئله این نیست که آنها میتوانند استدلال یا صحبت کنند، بلکه مسئله این است که هر حیوانی با سیستم عصبی می‌تواند رنج بکشد. نگاه ابزاری انسان اما، هیچ مسئولیتی برای خود در قبال درد کشیدنِ حیوان نمیبیند و از نگریستن به حیوانات «به خودی خود»، در می‌ماند.درماندگی انسان از این نگاه اخلاقی، به
تبعیضی بی‌توجیه میان موجودات منتهی شده است که
دائر مدارِ آن، صرفاً تعلق به گونه ای خاص است. در واقع و از منظر اخلاقی، گونه انسان، از آن حیث که صرفاً انسان است حق ندارد رنجِ گونه های دیگر جانداران را نادیده و هیچ انگارد و خود را مجاز به تحمیل درد و رنج بر آنها ببیند.بر این مبنا، هیچ توجیه اخلاقی برای نادیده گرفتنِ رنجِ و درد موجوداتِ واجد توانایی درد و لذت وجود ندارد. درد و رنج بَد است و با همان ملاکی که فراغت از درد و رنج، بدون تبعیض و صرفنظر از هر وجه ممیزهای اعم از نژاد، جنس، دین، مذهب و... حقی انسانی است، باید از درد و رنج سایر جانداران نیز کاست و از تحمیل آن پیشگیری کرد.حتی از وجهه صرفاً انسانی نیز میتوان گفت افراد جامعه ای که نسبت به حیات حیوانات بی‌تفاوتند و در رنج و زجردادن به آنها زشتی نمیبینند، در عمل، نسبت به حرمت حیات همنوعان خود نیز بی‌تفاوتند و چنین جامعه ای، مولّد و موزّع خشونت خواهد بود.همچنانکه در اعلامیه جهانی حقوق حیوانات (مصوب سازمان جهانی یونسکو در ۱۵اکتبر سال ۱۹۷۸) نیز آمده است: «احترام گذاشتنِ انسان به حیوانات، جدا از احترام گذاشتن انسان‌ها به یکدیگر نیست.»این نگاه اخلاقی در سیره و آموزه های اولیای ادیان به ویژه در دین اسلام هم به صورتی برجسته به چشم می‌آید. نَه در قرآن و نه در هیچیک از تعالیم پیامبر اسلام (ص) و ائمه شیعه (ع)، آزاررسانی به حیوانات و بیاعتنایی به رنج آنها مجاز و موجّه شمرده نشده است. بلکه برعکس، در روایات متعددی نقل شده است که باید از آزار حیوانات اجتناب کرد. چنانکه در آیه ۳۸
سوره انعام آمده است، «تمام جنبندگان روی زمین مانند انسان در آفرینش، دارای ارزش ذاتی هستند و هیچ جنبندهای در زمین نیست و نه هیچ پرندهای که با دو بال خود پرواز میکند، مگر آنکه آنها [نیز] گروههایی مانند شما هستند. ما هیچ چیزی را در کتاب [لوح محفوظ] فروگذار نکرده ایم؛ سپس [همه] به سوی پروردگارشان محشور خواهند گردید.» یا در آیه ۴۱ سوره نور، که همه موجودات، ذیشعور و تسبیح کننده خداوند تصویر شده اند: «آیا نمیبینی که هر چه درآسمانها و زمین است و مرغان پَرگشوده تسبیح خداوند را می‌گویند و همه دعا و تسبیح خود را میدانند و خداوند نسبت به آنچه انجام می‌دهند داناست». وحوش نیز در قیامت محشور می‌شوند. اینکه در اسلام از ذبح حیوان در برابر چشم حیوان دیگر، نهی شده است، قطعاً نشانه شعور حیوان و توان درکِ درد و رنج آن است.در روایات متعددی، پیامبر (ص) بر توجه، مدارا و مهربانی با حیوانات سفارش کرده و از آزار جسمی و جنسی حیوانات، به جنگ انداختن، زدن و داغ نهادن، شکنجه و حتی دشنام دادن به آنها نیز نهی فرموده اند. از جمله اینکه: «عن ابی سعید الخدری رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه و آله: لا تضربوا وجوه الدواب فان کل شییء یسبح بحمده»: ابی سعید خدری از پیامبر(ص) روایت نموده است که آن حضرت فرمود: به صورت چهارپایان و جنبندگان نزنید که هر چیزی تسبیح به حمد خداوند میکند. (تفسیر الدرالمنثور، ج ۵، ص ۲۹۰) و یا این حدیث که: «عن ابن عمر قال: نهی رسول الله (ص ) عن قتل الضفدع و قال: نعیقها تسبیح: از ابن عمر روایت شده که گفته است: پیامبر از کشتن قورباغه نهی نموده و فرموده است که صدایش تسبیح خداوند است» (همان) علیرغم چنین تاکیداتی بر رعایت حق حیات حیوانات تا آنجا که شماری از فقیهان، آن را در زمره حق الله دانسته اند، موارد حیوان آزاری در کشور فراوان است و نظام قانونگذاری نیز از توجه خاص و موثر به این مسئله غافل بوده است. خوشبختانه در سالیان اخیر، نیروی استدلال اخلاقی برای حمایت از حیاتِ حیوانات قدرت گرفته است و افکار عمومی نسبت به موارد حیوان آزاری، واکنشهای جدی و گسترده نشان می‌دهد. برخی دادگاهها نیز به رغم خلاهای قانونی، از حداقل ظرفیتهای موجود در قوانین، حداکثر بهره را بُرده و در موارد متعددی به مقابله با حیوان آزاران پرداخته اند؛ هرچند ضمانت اجراهای قانونی پیشگیرانه و بازدارنده نیست.با وجود این، در قوانین ایران، رویکرد مبتنی بر حمایت غایی از حیوانات مفقود است و در نتیجه، آنچه در قوانین درباره حیوانات وجود دارد، ناظر بر خودِ حیوانات به عنوان موجوداتی فی نفسه نیست. تمام اندک مواد قانونی مربوط با حمایت از جان حیوانات، متکی بر حمایت از منفعت انسان‌ها، یعنی صاحبان حیوانات است و این، همان نگاه شیءوارانه، انسانانگارانه و گونهپرستانهای است که در حیوان، انعکاسی جز منبع و ابزاری در خدمتِ خود نمیبیند.بر همین اساس، نظام قانونی کشور از خلا قواعد حقوقی در این زمینه رنج میبرد و در پیشگیری از حیوان آزاری و تعقیب قانونی حیوان آزاران به نحو متناسب و موثر، ناتوان است.در این چارچوب و با درک تنگناهای قانونی و ضرورت چاره اندیشی برای مسئله‌ای که هم به دغدغهای گسترده در میان شهروندان تبدیل شده است و هم، چنانکه که آمد، واجد بُعد اخلاقی والاست و در حفاظت از تعادل محیط زیست و تهذیب و پالایش اخلاق و مناسبات عمومی موثر است، این لایحه قانونی به منظور طی تشریفات قانونی ارائه شده است.»
>خلا قانونی در حوزه حمایت از حیوانات
سیدضیاءالدین خرمشاهی استاد حقوق حیوانات کمیسیون حقوق بشر اسلامی در این باره به آفتاب یزد گفت: « من در آغاز باید اشاره کنم که شوربختانه حیوانات همواره مظلوم بودند و مورد ستم انسان‌ها قرار گرفته‌اند و این ستمی که بر آنها روا داشته شده است گویا انتهایی ندارد. با این مقدمه می‌خواهم عرض کنم که در کشور ما زمانی که بحث مشکلات قانونگذاری میشود همواره یک مسئله را ما به عنوان معضل بزرگ حوزه قانون اشاره می‌کنیم و آن تراکم و تزاید بیش از حد قوانین در حوزه‌های مختلف است و گاهی خود من این موضوع را به این تعبیر می‌کنم که ما یک کارخانه تولید قانون به اسم مجلس شورای اسلامی داریم که 42 سال است که چند روز از هفته وقت می‌گذارد برای تولید قانون و در بسیاری از موارد گفته میشود که یکی از مشکلات کشور سنگین بودن ارابه حامل قوانین است. در حالی که ما این مشکل را داریم که در بسیاری از حوزه‌ها با تراکم شدید قوانین مواجه هستیم در برخی از حوزه‌ها هیچگونه مدیریتی در باب قانون صورت نگرفته است و ما دچار خلاء قانون هستیم. افسوس و صد افسوس که در این حوزه‌هایی که ما دچار خلا هستیم توجه نمی‌شود و اگرکسی هم از باب احساس وظیفه اجتماعی در این زمینه‌های تلاش کندبی ثمر گذاشته میشود. یکی از حوزه‌هایی که نیازمند شدید به قانونگذاری است حوزه حیوانات است. این موجودات مظلوم زبان بسته‌ای که در متون فقهی، شرعی و اخلاقی ما جایگاه والایی دارند در کشور ما دچار بی‌پناهی مطلق
هستند. »
>لایحه‌ای که به فراموشی سپرده شد
وی در ادامه گفت: « از سال 94 یک کوشش اجتماعی بسیار گسترده توسط تعدادی از هنرمندان دلسوز با همکاری مهندس درویش معاونت مشارکت‌های محیط زیست شروع شد که خروجی آن به صورت یک پیشنویس ماده واحده‌ای تحت عنوان منع حیوان آزاری تدوین شد. اگر گفته شود که برای تهیه این پیشنویس بیش از 1200 ساعت وقت گذاشته شده است قطعا گزافه نیست. در این مسیر چالش‌های فراوانی پیش روی عزیزان متولی کار قرار داشت و نهایتا با همکاری خانوم ابتکار رئیس وقت سازمان محیط زیست این پیشنویس لایحه در کمیسیون لوایح دولت مطرح شد و بنده به نمایندگی از عزیزان پیشگام در این قضیه در کمیسیون لوایح دولت به ریاست آقای پورمحمدی وزیر وقت دادگستری شرکت کردم و دفاع لازم از باب مبانی فقهی، حقوقی و.. به عمل آمد و در آن جا به تصویب رسید. برای بحث جرم انگاری به قوه قضائیه فرستاده شد و دو جلسه هم در معاونت پژوهش‌های قوه شرکت کردیم ولی متاسفانه این لایحه به فراموشی سپرده شد و آنچه که از جنس تلاش ممکن بود همکاران عزیز من انجام دادند و کسانی از اعتبار اجتماعی خود و وقت و انرژی را صرف این کار کردند تا یک اقدامی را برای دفاع از یک مجموعه حیاتی مظلوم انجام شود.»
>مسائل مهم‌تری در کشور است
وی اینگونه ادامه داد: «. صداها به جایی نمی‌رسید. بارها و بارها در کمیسیون حقوقی نهاد ریاست جمهوری، معاونت حقوقی، کمیته‌های فرعی معاونت حقوقی ما شرکت کردیم وقت گذاشتیم و دفاع کردیم ولی نهایت از دولت متاسفانه صدای امیدوار کننده‌ای برنخاست. ما مجبور شدیم که دست به دامن مجلس شویم که این موضوع در قالب طرح توسط نمایندگان مطرح شود. سال 98 در قالب طرح مطرح شد هرچند آن طرح مطلوب ما نبود اما ما به مدلول مثلی که گفت آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر ذره‌ای باید چشید گفتیم حمایت از حیوانات باید از یک جایی شروع شود. گاهی به ما گفته شد که این را ذیل قانون مجازات اسلامی می‌بریم گاهی گفته شد که در قالب یک ماده واحده مستقلی عمل می‌کنیم و ما سعی کردیم با انعطاف فراوان حالت‌های مختلف را بپذیریم. اما نکته جالب این است که این مسئله نه برای قوه مجریه نه قوه مقننه ما اصلا مسئله مهمی تلقی نمی‌شد.یعی زمانی که ما با نمایندگان مجلس صحبت می‌کردیم آنها اظهار می‌کردند که الان مسائل مهم‌تری در کشور است در حالی که این هم موضوع بسیار مهمی بوده است. در حوزه روانشناسی متخصصین ما گفتند کسانی که در کودکی مورد آزار قرار می‌گیرند در بزرگسالی به حیوان آزار تبدیل می‌شوند و در بزرگسالی امکان دارد این‌ها تبدیل به حیوان آزار‌ها بشوند و قاتلین و مجرمین از این دسته‌ها بیرون می‌آیند. پس مهم‌تر از این مسئله‌ای وجود ندارد که کسی که عقده‌های درونی دوران کودکی خود را در قالب حمله به حیوان مظلوم بروز می‌دهد و وقتی که آزار دیدن یک موجود زنده برایش عادی شد همین را به انسان تسری می‌دهد.»
>تصویب برای رفع تکلیف
این استاد دانشگاه تصریح کرد: « خب این‌ها نتیجه نگرفت و در قالب یک طرح به مجلس سپرده شد و ما الان می‌بینیم که در این ماه‌های پایانی دولت دوباره لایحه تصویب میشود. واقعیت این است که من هیچ گونه نگاه خوشبینانه‌ای به این مسئله ندارم و حتما دوستان، همکاران و همراهان من در این قضیه با من هم صدا هستند که وقتی دولت حدود 6 سال با اراده و اقتدار کامل هیچ گام مثبتی برای این قضیه برنداشت ماه‌ها آخر قطعا نتیجه نخواهد گرفت. آنچه که عرف است که ما دیده‌ایم هر لایحه‌ای را هر دولتی در اواخر عمر کاری خود به مجلس می‌دهد در واقع فقط برای رفع تکلیف است. وگرنه مجلسی که ناهمساز و ناهمفکر با این دولت باشد حتما به این لایحه توجه‌ای نخواهد کرد.بر اثر پشتکار دوستان برای این کار من فکر می‌کنم که باید انتظار بکشیم که مجددا دولت بعدی‌ای که بر سر کار بیاید دوباره شروع به پیگیری کنیم. آخرین کلام اینکه در لایحه جدید یک سری اعمال سلیقه‌هایی انجام شده است که بدون تردید جایگاه حقوقی و مطمئن ندارد.»
>شتر، گاو، پلنگ
وی در آخر گفت: « من شفاف عرض می‌کنم قانون نویسی مهارت، تخصص و دانش مخصوص به خود را می‌خواهد و یک قانون نویس تمام جوانب را در نظر می‌گیرد که لایحه اولیه واجد این صفات بود. اما آنچه امروز دیده میشود شتر گاو پلنگ است. یک لایحه‌ای است که هر قسمت آن ساز خود را می‌نوازد و از انسجام و یکنواختی دور است. من این لایحه را یک لایحه مثمر نمی‌بینم و حتما به نتیجه نخواهد رسید و امیدوار هستم که یک اراده قوی در دولت بعدی به وجود بیاید که کاری را که برایش تلاش شده است را به نتیجه برساند و یا همین دولت فعلی در یکی دوماه باقی مانده یادگاری ارزشمند از خود به جا بگذارد که در آینده با توجه به عدم ارتباط این لایحه به مسائل جناحی سیاسی قابلیت دفاع و پیگیری در دولت بعدی هم وجود داشته باشد. »
>تهیه پیش نویس با رعایت ملاحظات
محمد درویش کارشناس محیط زیست نیز در این باره به آفتاب یزد گفت:« در زمان دولت آقای روحانی زمانی که خانم ابتکار ریاست سازمان حفاظت از محیط زیست را به عهده داشت این مسئولیت به دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت از محیط زیست که آن موقع من مسئولش بودم واگذار شد و ما 12 جلسه با حضور تمام ذی نفعان اعم از تشکل ها، جهاد کشاورزی، متخصصین سازمان محیط زیست و... برگزار کردیم و همچنین سعی کردیم که در پیشنویس قانونی که تهیه می‌کنیم همه ملاحظات مربوطه را رعایت کنیم و در نهایت به دولت ارائه دادیم و در دولت هم چند جلسه در کمیسیون مربوطه با حضور نمایندگان بخش‌های دیگری از وزارت خانه‌ها برگزار شد و در نهایت پیشنویس به قوه قضائیه رفت و قرار بود که قوه قضائیه نظر نهایی‌اش را به مجلس بدهد که در دولت اول آقای روحانی به نتیجه نرسید با اینکه از آن زمان ما در حال پیگیری آن بودیم و تازه در این ماه‌های پایانی این لایحه تصویب شده است. »
سایر اخبار این روزنامه
سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا:
تصویب برای رفع تکلیف
حباب گرانی ترکیدنی نیست
عدم انصراف، دردسر تازه اصولگرایان
تلاقی انسانیت و احساسات
محیط زیست رای‌آور نیست!
دردهایمان را از کجا شروع کنیم؟
درباره کمال‌گرایی
آکار: جهان نباید قربانیان عملیات‌های حفتر در لیبی را فراموش کند
افشای همکاری جدید اطلاعاتی آمریکا و عربستان
«جنگ سرد» جدیدی نداریم
پایان «بی بی»
