فاطمه عسگری‌نیا| ارتفاعات استان تهران در فصل‌های مختلف ‌سال همواره پذیرای کوهنوردان، گردشگران و ورزشکاران بومی و غیربومی است. البته در طول یک‌سال گذشته، به‌دلیل شیوع بیماری کرونا و محدود شدن فضاهای تفریحی و ورزشی استقبال مردم از این ارتفاعات برای گردش و تفریح بیشتر شده است. به تناسب این افزایش استقبال و بروز حوادث گوناگون در شمیران، کوهستان شمال تهران در صدر مأموریت‌های امداد کوهستان قرار گرفته است. به‌طوری که شمیران در ‌سال گذشته 13‌درصد از کل مأموریت‌های امدادی کوهستان کشور را به خود اختصاص داده است.

کوهستان با همه عظمت و زیبایی‌های طبیعی که برای گردشگران و ورزشکاران حرفه‌ای دارد همواره آبستن حوادث مختلفی بوده و هست. شاید درکوهستان‌های تهران خبری از جنگل‌های انبوه و حوادث خاص این مناطق نباشد، اما به لحاظ موقعیت جغرافیایی این مناطق به جرأت می‌توان گفت در تاریخ 5 دی‌ماه 99 بزرگ‌ترین حادثه طبیعی کوهستان در سال‌های گذشته در کوهستان‌های تهران رخ داد. حادثه‌ای که طی آن بالغ بر 12 نفر از هموطنان‌مان جان خود را از دست دادند. دکتر «ابراهیم قاسمی» مسئول عملیات هلال‌احمر شمیرانات ازجمله امدادگرانی بود که در این حادثه بزرگ حضور داشت. او از کولاک و بوران کلک‌چال و دارآباد در سال99 به‌عنوان حادثه‌ای سخت و تلخ یاد می‌کند و می‌گوید: «صبح روز جمعه 5 دی ماه کسی فکر نمی‌کرد قرار است در ارتفاعات شمیرانات و شمال تهران چه قیامتی برپا شود. هوا صاف بود و آفتابی. گروه‌های کوهنوردی حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای زنجیروار به سمت ارتفاعات حرکت می‌کردند.  اتفاقا آن روز یکی از روزهای شلوغ ارتفاعات تهران بود. حوالی ظهر شرایط جوی هوا به‌هم ریخت، غوغایی در کوهستان به‌پا شد. باد و بوران و طوفان، کوهنوردان را گرفتار کرد و ریزش بهمن قربانیان زیادی گرفت. اگر حضور امدادگران در منطقه نبود تعداد کشته‌ها خیلی بیشتر هم می‌شد. با وجود اینکه امکان خطر ریزش بهمن در روزهای بعد هم وجود داشت اما امدادگران برای پیدا کردن اجساد باقی‌مانده زیر بهمن تلاش می‌کردند و موفق شدند همه این افراد را ظرف کمتر از چند روز پیدا کنند.»
او 10 سالی می‌شود که به‌عنوان پزشک در حوزه امداد کوهستان فعالیت می‌کند. جان‌های زیادی را نجات داده و خاطرات فراوانی در این بخش دارد. همین چند روز پیش بود که با تلاش او و رفقای نجاتگرش یک جوان 30 ساله از مرگ حتمی نجات یافت:    «این جوان همراه با یک تیم غیرحرفه‌ای به قله ابک صعود کرده بود اما به‌دلیل قوای جسمی ضعیفی که داشت 50 متر مانده به قله به‌دلیل تپش قلب و لرز شدید از ادامه راه بازماند. به محض اطلاع از این موضوع همراه با تیم امدادی به منطقه اعزام و موفق شدیم بعد از 6 ساعت طی مسیر و صعود به قله به او دسترسی پیدا کرده و بعد از انجام اقدامات اولیه نسبت به انتقال او به دامنه کوه اقدام کنیم.» تجربه‌های دکتر قاسمی حکایت از آن دارد که عمده حوادث کوهستان به‌دلیل عدم برخورداری افراد از آمادگی جسمانی مناسب، عدم آشنایی به منطقه کوهستانی و تشکیل تیم‌های غیرحرفه‌ای، بدون راهنما و مربی است: «این افراد نه تجهیزات کافی به همراه دارند نه مسیرهای کوهروی را بلد هستند. به همین خاطر عمدتا دچار حادثه می‌شوند.»

آماتورها بیشتر دچار حادثه می‌شوند
شاهین فتحی، مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان تهران هم گفته‌های دکتر قاسمی را تأیید می‌کند و می‌گوید: «ارتفاعات شمالی مشرف به تهران رشته کوه‌های البرز از دیرباز محل تفرج گروه‌های مختلف مردم به‌صورت حرفه‌ای، نیمه‌حرفه‌ای و آماتور بوده است. این در حالیست که عمدتا گروه‌های آماتور دچار این حوادث می‌شوند.»  به گفته او طبق آمار ارایه شده از سوی شورای شهر تهران در دهه 80 در روزهای پایانی هفته، به‌طور میانگین بالغ بر 500 نفر در قالب گروه‌های فوق به ارتفاعات تهران صعود می‌کردند، اما این آمار در دهه 90 به مراتب بیشتر و در یک‌سال اخیر به‌دلیل شیوع بیماری کرونا به اوج خود رسیده است: «هرچه استقبال مردم از ارتفاعات کوهستانی تهران بیشتر شد به همان میزان، به حوادث کوهستان هم افزوده ‌شد. از آنجا که از گذشته حوادث کوهستان متولی خاصی نداشت جمعیت هلال‌احمر سعی می‌کرد اواخر هر هفته با استقرار تیم‌هایی این حوادث را طی تعامل با هیأت کوهنوردی استان تهران پوشش دهد.»یک دهه پیش بود که سازمان پیشگیری و مدیریت بحران بعد از مطالعه گزارش‌های شورای شهر از حوادث کوهستان به این حوزه ورود کرد و این امر زمینه‌ساز نگارش طرح امدادی ارتفاعات شمالی مشرف به تهران شد: «از آن زمان  به بعد امدادرسانی در ارتفاعات تهران تقسیم‌بندی شد. پوشش ارتفاعات دربند به سمت ارتفاعات توچال، شمشک و دیزین به مجموعه هلال‌احمر واگذار شد و از دربند به سمت فرحزاد  برعهده سازمان آتش‌نشانی قرار گرفت.» گستردگی عرصه وسیع مأموریت‌های امدادی کوهستان جمعیت هلال‌احمر منجر به ایجاد پایگاه‌های امداد کوهستان جمعیت هلال‌احمر تهران در این مناطق و پایگاه‌هایی در دربند، شیرپلا و کلکچال تأسیس شد.
فتحی یادآور می‌شود که علاوه بر این سه پایگاه، یک پایگاه دیگر هم حوادث گردنه قوچک ارتفاعات مشرف به سمت لواسانات و شمشک را پوشش می‌دهد. او با اشاره به افزایش هرساله حوادث کوهستان در ارتفاعات شمال تهران می‌گوید: «از ابتدای امسال تاکنون  98 مأموریت امدادی در کوهستان‌های تهران انجام شده که این تعداد 13‌درصد از کل مأموریت‌های امدادونجات کوهستان کشور را شامل می‌شود.»

امداد هوایی یاریگر ماست
عامل تأثیرگذار دیگر در تسریع امدادرسانی در کوهستان‌های شمال تهران از نگاه مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر پایتخت اعزام بالگرد از سوی سازمان امدادونجات برای انتقال امدادگران به ارتفاعات تهران است: «ارتفاعات کوهستان تهران به‌دلیل نوع ارتفاعات و حوادث، نیاز به اعزام بالگرد دارد. خوشبختانه سازمان امدادونجات همواره در این بخش به یاری ما آمده است. به‌طور متوسط هر هفته یک پرواز برای انتقال مصدومان به مراکز درمانی و بیمارستانی در ارتفاعات تهران انجام می‌شود.» 150 نجاتگر آموزش‌دیده کوهستان جمعیت هلال‌احمر  تهران همواره آماده‌باشند و با حضور در پایگاه‌های امداد کوهستان نسبت به یاری حادثه‌دیدگان می‌شتابند، اما این تنها ظرفیتی نیست که امداد کوهستان جمعیت هلال‌احمر تهران از آن بهره می‌برد: «ما همکاری‌های لازم را برای کاهش تلفات و افزایش سرعت امدادرسانی با بخش‌های مختلف ازجمله شهرداری منطقه یک، شهردار کوهستان، هیأت کوهنوردی استان تهران، فدراسیون کوهنوردی و حتی کوهنوردان محلی که اغلب مقیم مناطق کوهستانی شمال تهران هستند، داریم. افرادی که در حوادث گذشته نشان دادند می‌توانند بازوی توانمند ما در حوادث بزرگی مثل 5 دی باشند.»

تقویت امداد کوهستان تهران
مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر تهران می‌گوید تأمین تجهیزات جزءلاینفک امداد کوهستان است موضوعی که متأسفانه طی سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش قیمت صورت نگرفته است: «دو هفته پیش دبیرکل جمعیت هلال‌احمر از ارتفاعات و پایگاه‌های کوهستان تهران بازدید کردند. در جریان این بازدید لزوم تجهیز پایگاه‌ها از سوی او احساس شد. پیرو همین موضوع دستوراتی را درخصوص تجهیز پایگاه‌ها صادر کردند که امیدواریم با تحقق‌شان شاهد ارتقای کیفیت امدادرسانی در این مناطق باشیم.»