یاسر نوروزی|  از ارتفاع می‌ترسم، یا از دریا! گاهی از فرو رفتن در قعر زمین، گاهی از معلق شدن، گاهی از تاریکی، گاهی از… هر کدام از ما به هر حال ترس را به عنوان یک تجربه انسانی درک کرده‌ایم. اما این ترس آیا برای آدمی لازم است؟ تا کجا سازنده است؟ هیجان یک زندگی تا کجا باید پیش برود؟ تجربه یک ورزش عجیب یا تفریحی غریب آیا از وجود نوعی اختلال خبر می‌دهد؟ نازنین پیرکاری، کارشناس روانشناسی، در این گفت‌وگو قرار است به این سوالات پاسخ بدهد. هرچند او ما را با ابعاد دیگری آشنا می‌کند؛ به‌ویژه زمانی که می‌گوید: «همان‌قدر که ضریب هوشی مثلا زیر 60 یا 70 می‌تواند خطرناک باشد و ما به آن افراد بگوییم افرادی هستند که دچار ضریب هوشی پایینی هستند و افرادی کندذهن محسوب می‌شوند، همان‌قدر هم به افراد بالای ضریب هوشی 110 یا 120، می‌توانیم بگوییم افرادی نابه‌هنجار و غیرمعمول هستند.» به این ترتیب او قرار است در این گفت‌وگو تفاوت دیدگاه‌ها را به ما نشان ‌دهد، همین‌طور درباره اختلاف تعاریف مختلف از «ترس»، «هیجان» و «اضطراب» بگوید.

  ما در پرونده این هفته سراغ تفریحاتی رفته‌ایم که پرخطر و حتی ترسناک به نظر می‌رسند. ورزش‌هایی مثل اسکای‌رانینگ یا جامپینگ و غیره. برای همین می‌خواهیم بحث را این‌طور شروع کنیم که چرا عده‌ای می‌ترسند و عده‌ای نمی‌ترسند؟ اول با دلایل این ترس شروع کنیم.
اول بهتر است که تعریف بشود ترس یعنی چه. به لحاظ علمی ترس یعنی درک یک خطر واقعی یا فوری. فرضا شما ناگهان حیوانی درنده را می‌بینید و همان لحظه است که اولین واکنش را نشان می‌دهید؛ اولین هیجانی که تجربه می‌کنید، ترس است. حالا خیلی وقت‌ها این ترس با چند مولفه دیگر ممکن است اشتباه گرفته شود. با چه چیزی؟ مثلا با اضطراب و استرس. استرس وقتی است که یک محرک خارجی وجود دارد؛ یعنی منبعی بیرونی برای اینکه شما نگران باشید، هیچ کنترلی هم روی آن منبع ندارید و فکر هم می‌کنید که توانایی شما آنقدر نیست که بتوانید منبع را مدیریت بکنید. مثلا شما امتحان دارید و خوب درس نخوانده‌اید و حالا قبل از اینکه برسید سر جلسه امتحان استرس گرفته‌اید. استر‌س‌تان به حق است. شما از آن امتحان دادن، دچار استرس شدید. از آن طرف هم چون نمی‌توانید کنترل داشته باشید، چون نمی‌توانید مثلا به سوالات دسترسی پیدا بکنید، چون نمی‌توانید دوباره زمان بخرید و بروید درس‌تان را مرور بکنید، به همین علت هیجانی که دارید تجربه می‌کنید و واکنشی که دارید نشان می‌دهید، استرس است. حالا برسیم به اضطراب که با هر دوی اینها متفاوت است. گاهی در زبان عامیانه مردم این سه با هم اشتباه گرفته می‌شود؛ اضطراب منبع مشخصی ندارد. شما آن حیوان درنده‌ای را که ابتدا مثال زدم، دیده‌اید و ترسیده‌اید. حالا خیلی غیرواقعی و غیرمنطقی هر جا که می‌روید می‌گویید نکند حیوانی درنده اینجا باشد! حتی ممکن است وجود آن حیوان درنده در جایی که شما هستید، منطق نداشته باشد، ولی مدام در حال تجربه این هیجان هستید؛ در واقع با یک آشفتگی درونی و یک دلشوره درونی مواجه‌اید که به این می‌گویند اضطراب. پس در اضطراب، منبع بیرونی مشخصی وجود ندارد و شما خیلی غیرواقعی دارید به یک چیزی واکنش نشان می‌دهید. بنابراین همه آدم‌ها ترس را تجربه می‌کنند و همه آدم‌ها می‌ترسند. حالا اینکه یکی کمتر می‌ترسد، یکی بیشتر می‌ترسد، این دیگر کاملا برمی‌گردد به سیستم عصبی مغزش، برمی‌گردد به ژنتیکش، برمی‌گردد به محیط تربیتی‌اش. پس ما یک جایی را در مغز داریم که اصلا تعبیه شده برای اینکه ما بترسیم. اگر نترسیم، اگر بگوییم آدم‌هایی وجود دارند که نمی‌ترسند، انگار کلا منکر آن بخش از مغز شدیم.
  خب از این ترس و هیجانی که صحبت کردید، چقدر آن برای روان انسان لازم است؟ آیا یک زندگی سالم، نوعی زندگی نیست که انسان با هیچ مخاطراتی در آن روبه‌رو نشود؟
نه، به هیچ عنوان. اگر قرار بود ما اصلا نترسیم و نیازی نباشد که این هیجان را تجربه بکنیم، از اول در غریزه‌مان وجود نداشت. ترسیدن و تجربه این هیجان باعث می‌شود که جان انسان در برابر همان مخاطراتی که می‌خواهد با آنها روبه‌رو شود، حفظ شود. اگر چیزی به عنوان ترس وجود نداشت، نسل انسان‌ها منقرض می‌شد و یکی از دلایل بقای انسان ترس است. حالا یک زمان در گذشته ترس از این بود که انسان توسط حیوانات  شکار کشته شود، اما الان در شرایط کنونی جامعه، ترس از مسائل اقتصادی، ترس از بحران‌های اجتماعی، ترس از هزار و یک مسأله مدرنی که الان به وجود آمده، باعث می‌شود که ما بتوانیم بقای خودمان را حفظ بکنیم و آدم سرد و بی‌واکنشی به اطراف‌مان نباشیم. پس ترس کلا لازم است و انسان برای بقا به آن نیاز دارد. اما اینکه گفتم، میزان ترس آدمی چقدر باید باشد، کاملا مسأله‌ای است که  فرد به فرد می‌تواند متفاوت باشد و به زیست آن آدم ربط دارد، به ژنتیک آن آدم ربط دارد و موارد دیگر. در واقع همه اینها می‌تواند تأثیر بگذارد برای اینکه آدم‌ها چقدر ترس‌شان را بروز بدهند.