ملیحه محمودخواه- هميشه وقتی صحبت از ترک اعتياد می‌شود، می‌گويند: «فرد معتاد خودش بايد بخواهد و اراده کند»، اما برای فرد معتادی که می‌خواهد از شر مواد برای همیشه خلاص شود، شرايط و زمينه‌هايی که برای کمک به او فراهم می‌شود نيز، بسیار تأثيرگذار است و در واقع آماده‌کردن این شرایط سبب می‌شود که انواع و اقسام مراکز ترک اعتیاد ایجاد شوند.

راه‌های طرح اعتیاد هم برای خودش قصه هزارویکشب است. متادون درمانی، سم‌زدایی و… پای انواع و اقسام کلینیک‌ها را به خیابان‌ها باز کرده است. مراکزی که گاهی وقت‌ها نیز مشتریانش ناراضی از در آن خارج می‌شوند.

اما به گفته بسیاری از کارشناسان، انجمن‌های مردمی مانند معتادان گمنام موفقیت‌‎های بیشتری در ترک مواد مخدر در بین مصرف‌کنندگان داشته‌اند. این گروه‌ها نه پولی از فرد یا خانواده معتاد دریافت می‌کنند و نه مواد دیگری را جایگزین مواد مصرفی او می‌کنند و به قول جواد. م که یکی از اعضای قدیمی این انجمن است، یکی از دلایلی که سبب شده است نسبت به سایر روش‌های درمانی موفق‌تر عمل کند، این است که آنها اعتیاد را یک نوع بیماری، اختلال رفتاری و یک اختلال روحی و روانی می‌دانند.

او ادامه می‌دهد: «در قدم دوازدهم که جزو سنت‌های NA به شمار می‌رود، ما یک ترازنامه اخلاقی بی‌باکانه و جسورانه داریم که وقتی این ترازنامه دوران کودکی و نوجوانی ما را مورد بررسی قرار می‌دهد، متوجه می‌شویم که ما قبل از آنکه به مواد مخدر اعتیاد پیدا کنیم، آدم‌های نرمالی نبوده‌ایم، به این خاطر ارزیابی آن مشخص می‌کند که شرایط، ما را به سمت اعتیاد سوق داده است.»

اعتیاد تنها مربوط به مصرف مواد مخدر نیست. اگر در اطراف‌مان نگاه کنیم، می‌بینیم تعداد زیادی از افراد به مواد مخدر اعتیاد دارند درحالی که تا به حال چشم‌شان به مواد مخدر نیفتاده است. افراد لجباز، خودخواه، مغرور، خودمحور، تمامیت‌خواه، حسود و دارای نواقص اخلاقی معتاد به شمار می‌روند. این نواقص اخلاقی سبب می‌شود در فرد تضاد پیدا شود و ارتباطات فرد با خودش، اطرافیان و خدا دچار خدشه شده و او برای حل این معضل ناچار می‌شود به چیزی پناه ببرد.

او از خودش و چگونگی افتادنش به دامن مواد مخدر می‌گوید: «من در مورد خودم مدام به خدا معترض بودم که چرا من را بد آفریدی، با خودم در جنگ بودم که چرا این اندازه بد هستم و اطرافیانم که یک خانواده پرجمعیت بودند، هیچ‌کدام از دست خودخواهی‌ها و دروغگویی‌های من درامان نبودند، در واقع وجود این نواقص در من باعث ایجاد تضاد کشمکش، چالش، جنگ درونی و حال بد می‌شد و بر حسب اتفاق در یک شب یلدایی در معرض مواد مخدر قرار گرفتم.»

وقتی فرد مواد مخدر مصرف می‌کند، به میزان خیلی زیادی احساس راحتی می‌کند و آن تضادهایی که درون او را می‌سوزاند، کمی فروکش کرده و از شدت آن کاسته می‌شود. در واقع یک معتاد  به خاطر اینکه مواد مخدر آرامش‌بخش و تسکین‌دهنده مصرف کرده است، فکر می‌کند راه‌حل مشکلش را پیدا کرده است. آنهایی که بیماری اعتیاد دارند، در واقع به مواد مخدر پناه آورده‌‎اند؛ یعنی اگر من این کار را نمی‌کردم یا دیوانه یا روانی می‌شدم یا خودکشی و خودزنی می‌کردم و از گوشه بیمارستان سردرمی‌آوردم.

در واقع مواد مخدر به‌طور موقت جنگ درونی و کشمکش داخلی را که در فرد وجود دارد را آرام می‌کند اما بعد از مدتی تبدیل به مشکل بزرگ‌تر می‌شود.

جواد. م در مورد این انجمن مردم‌نهاد می‌گوید: «برای این انجمن مهم نیست که فرد معتاد چه میزان و چه زمانی مواد مخدر مصرف کرده است بلکه آنچه که اهمیت دارد این است که چه عواملی باعث می‌شود که فرد به مواد مخدر گرایش پیدا کند و آنها هیچ چیز نیستند، جز نواقص اخلاقی.»

به همین دلیل برنامه دوازده قدم در پروسه درازمدت این نواقص را کمرنگ کرده یا از بین می‌برد ولی این‌طور نیست که این دوازده قدم را طی کند و فارغ‌التحصیل شود. در NA هیچ‌کس گواهی بهبودی ندارد و هرکسی هم که دوازده قدم را طی کرده باشد، دوباره باید به قدم اول برگردد؛ زیرا هر روز ترس از اعتیاد وجود دارد. به این معناست که هر روز رفتار معتادگونه در کمین فرد است.

بیماری اعتیاد نیروی محرکی است در تمام امور زندگی این بیمار. در رانندگی، در غذا خوردن، در غرایز کارکردن،در محبت کردن زیادی در دشمن یا افراطی و در همه امور فرد معتاد خودش را نشان می دهد.

وقتی کسی عضو NA می‌شود، باید اصولی را رعایت کند که یکی از این اصول شرکت مستمر در جلسات است؛ زیرا این جلسات نشان می‌دهد که فرد یک بیماری لاعلاج دارد که تنها آن را در یک نقطه متوقف کرده‌ایم، بیماری پیشرونده مزمن و زیرک.

این عضو قدیمی NA معتقد است که بزرگ‌ترین مشکل یک معتاد، مغز او است که به او اطلاعات اشتباه می‌دهد و ادامه می‌دهد یک معتاد برای خودش همنشین خوبی نیست، به همین دلیل باید به او کمک شود. اینها در کنار هم سبب می‌شود راهی که این انجمن مردم‌نهاد انتخاب کرده است، راه‌حل نوینی باشد؛ زیرا من وقتی وارد NA شدم، این صحبت‌ها را از زبان هیچ درمانگری نشنیده‌ام و علی‌رغم اینکه به متخصصان زیادی مراجعه کرده بودم، هیچ‌کس به من نگفت که درمان من در گروی ارتباط نزدیک با خداست.

او توضیح می‌دهد: «در انواع درمان‌ها فقط نوع داروهای من تغییر کرد، این به معنای زیرسوال‌بردن روش‌های درمانی نیست اما باید گفت که این درمان‌ها در مورد من جواب نمی‌داد، به همین دلیل که دارو در ارتباط با جسم فرد است اما این روح فرد معتاد است که دچار بیماری شده است. معتاد فکر می‌کند که جسمش درگیر است اما این نیز دلیل بر وجود مشکل روحی است. ستاد فرماندهی این بیماری در مغز  فرد معتاد قرار دارد، به همین دلیل یک معتاد برای خودش همنشین خوبی نیست و باید روزانه با سایر همدردانش در ارتباط باشد تا با آنها مشارکت داشته و تجربه داشته باشند»

او می‎‌گوید: «یکی دیگر از دلایل موفقیت NA، کمک درمانی یک معتاد بهبودیافته به معتاد دیگر است؛ اصطلاح اینکه در جامعه گفته می‌شود کوری عصاکش کور دیگری است، در NA کاملا مصداق پیدا می‌کند، عمل می‌کند و جواب می‌دهد. در این انجمن به معتادی که در حال بهبودی است، اعتماد می‌کنی و فرد معتاد عصای فرد دیگر می‌شود و عصای تو نیز کمک‌کننده فرد دیگری می‌شود، البته کوری است که روشندل شده است. ارزش درمانی این روش کمک یک معتاد به فرد دیگر است.»

در این انجمن همه چیز 180 درجه نسبت به سایر مسائل متفاوت است. این عضو قدیمی توضیح می‌دهد: «طرف 40سال مصرف‌کننده بوده است، مصرفش را انکار می‌کرده اما به محض اینکه وارد NA می‌شود، به اعتیادش اعتراف می‌کند. فرد معتاد تا زمانی که اعتیادش را انکار می‌کرد، به مصرفش ادامه می‌داد اما اقرار که کرد، به طرز معجزه‌آسایی این مصرف متوقف می‌شود. تا قبل از انکار گمان می‌کرد فرد توانمندی است اما در قدم اول یاد می‌گیرد که به عجز خودش اعتراف کند، تا به‌حال فکر می‌کرد عقل کل است و آچارفرانسه همه کار است اما در قدم دوم یاد می‌گیرد که به جهل خودش اعتراف کند و همین عاجز قدم اول و جاهل قدم دوم در قدم سوم در مقابل خدا دو زانو می‌نشیند و امور زندگی‌اش را به خدا واگذار می‌کند که هم تواناست برای جبران عجز من و هم دانا برای جبران جهل من و به همین ترتیب دوازده قدم ادامه پیدا می‌کند.»

او ادامه می‌دهد: «هر معتاد فکر می‌کند خودش یک خداست، بنابراین ما بیماری را از سه بعد بررسی می‌کنیم؛ جسمی، روانی و روحانی.

وقتی فرد معتاد چند وقتی مواد را کنار بگذارد، آثار جسمی آن تا حدودی از بین می‌رود، برخی نیز فکر سمج وسوسه است که تا مدتی فرد را دچار چالش می کند اما می‌توان از آن هم عبور کرد اما آن چیزی که تا آخر عمر با آن کار دارم، بعد روحی و روحانی بیماری است.»

او که سال‌ها پیش نماینده ایران در خارج از کشور بوده و در همایش‌های مختلف حضور داشته، تأکید می‌کند: «90درصد تریاک کشف‌شده دنیا در ایران انجام می‌شود؛ یعنی اگر 100کیلو تریاک در دنیا کشف شود، ۹۰کیلوی آن در ایران است، 27درصد کشفیات هرویین دنیا در ایران است، تعداد زنان معتاد در ایران در 5سال گذشته دوبرابر شده است، تنوع مواد مخدر از 20 نوع به 700 مورد رسیده است.

الکل هم پابه‌پای مواد مخدر پیش و تنوره‌کشان جلو می‌رود. گل درحال حاضر مواد مخدر به‌شمار نمی‌رود. در ایران هر 8 ساعت، یک‌نفر بر اثر مصرف مواد مخدر جانش را از دست می‌دهد و در هر شبانه‌روز این آمار به 8 نفر می‌رسد. در چنین کشوری با چنین وضعیتی انجمن هم کار خودش را می‌کند و آهسته و پیوسته حرکت می‌کند و مثل سابق نیست. درحال حاضر مجوز داریم و در وزارت کشور ثبت شده‌ایم و می‌توانیم آزادانه فعالیت و سمینار برگزار کنیم و درحال حاضر بیش از 500هزار نفر عضو این انجمن هستند.»

جواد. م معتقد است ما فقط با ایثار آنچه داریم، می‌توانیم آن را حفظ کنیم؛ یعنی هرکسی می‌خواهد پاک بماند، باید نقشی در پاکی دیگران داشته باشد. رایگان بدون پول و بدون منت گارانتی و بیمه پاکی خودش.

او بر این باور است که دستگیری‌ها، شورآبادها و قرچک‌ها هیچ‌کدام نتوانسته در کاهش آمار اعتیاد نقش داشته باشد، اگر غیر از این است، سازمان‌های متولی نام 20 نفر را که درمان شده را بیان کنند. در هرحال هر دستی که از هر آستینی درمی‌آید که می‌تواند در کمرنگ‌شدن این بیماری نقش داشته باشد را باید به گرمی فشرد اما مهم این است که اهداف خودمان را با اهداف سایر ارگان‌ها قاطی نمی‌کنیم.