روزنامه شرق
1400/04/17
تهران، میزبان گفت‌وگوهای بین‌الافغان
مذاکرات نمایندگان دولت افغانستان و طالبان در ایران تهران، میزبان گفت‌وگوهای بین‌الافغان شرق: ایران رسما میزبان گفت‌وگوهای طرف‌های درگیری در افغانستان شد. دیروز اجلاس گفت‌وگوهای بین‌الافغان با حضور نمایندگان دولت افغانستان، شخصیت‌های عالی جمهوریت و هیئت عالی سیاسی طالبان به میزبانی ایران شروع شد و سخنران افتتاحیه گفت‌وگوها نیز وزیر خارجه ایران بود. به گفته سیدرسول موسوی، مدیر کل آسیای غربی وزارت امور خارجه، دیروز تهران هم‌زمان میزبان هیئت کمیسیون فرهنگی پارلمان افغانستان، هیئت عالی‌رتبه سیاسی طالبان، هیئت عالی‌رتبه سیاسی جمهوریت و هیئت عالی ناظر بر روند تثبیت هویت اتباع بود. کریم خرم، ارشاد احمدی، محمدالله بتاش، ظاهر وحدت و سلام رحیمی از‌جمله میهمانان دیروز تهران بوده‌اند. یونس قانونی، وزیر امور داخله پیشین افغانستان، نیز به عنوان رهبر هیئت جمهوری اسلامی افغانستان و شیرمحمد عباس استانکزی معاون دفتر طالبان به عنوان رهبر هیئت مذاکراتی طالبان حضور داشتند.ظریف: به مذاکره برگردید
وزیر امور خارجه ایران در افتتاحیه این نشست با اشاره به شکست ایالات متحده آمریکا در افغانستان و حضور بیش از دو دهه در این کشور که موجب خرابی‌های بسیاری شده است خاطرنشان کرد: «امروز مردم و رهبران سیاسی افغانستان باید برای آینده کشورشان تصمیمات دشوار اتخاذ کنند». ظریف با اشاره به نتایج نامطلوب ادامه منازعات در افغانستان، بازگشت به میز مذاکرات بین‌الافغان و تعهد به راهکارهای سیاسی را بهترین انتخاب از سوی رهبران و جریان‌های سیاسی افغانستان دانست و آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای کمک به روند گفت‌وگوها میان جناح‌های موجود به منظور حل‌وفصل مناقشات و بحران‌های جاری در آن کشور اعلام کرد. ظریف همچنین بر تعهد جمهوری اسلامی ایران جهت کمک به توسعه همه‌جانبه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی افغانستان پس از برقراری صلح تأکید کرد.
یونس قانونی؛ هم‌رزم مسعود و ضد طالبان
محمدیونس قانونی مجاهد اهل پنجشیر و از هم‌رزمان احمدشاه مسعود وزیر داخله سابق افغانستان است. او معاون اول رئیس‌جمهور افغانستان و رئیس مجلس نمایندگان افغانستان بوده و از سیاست‌مداران باسابقه افغانستانی به حساب می‌آید. قانونی در سال‌های 2000 تا 2001 که طالبان در افغانستان سرنگون شدند، جزء حامیان حمله ائتلاف بین‌المللی ضد‌تروریسم به رهبری آمریکا، برای سرنگونی رژیم طالبان بود. او در شکل‌گیری جبهه ضد‌طالبان نقش عمده‌ای بازی کرد. آنها اولین گروه‌هایی بودند که بعد از سقوط طالبان وارد کابل شدند. یونس قانونی در اجلاس بن نیز ریاست هیئت مذاکره‌کننده از سوی دولت مجاهدین را برعهده داشت. او رهبری چندین هیئت افغانستان برای گفت‌وگو و مذاکره با رهبران افغان در خارج از کشور را برعهده گرفت و تلاش کرد تا گروه‌های ضد‌طالبان را دور هم جمع کند.
استانکزی؛ طالب دیپلمات
رهبری هیئت طالبان، البته چهره‌ای است که همواره در جایگاه دیپلمات برای طالب‌ها ایفای نقش کرده است. ملا اختر محمد منصور، رهبر گروه طالبان اواسط مرداد 94 در نامه‌ای به زبان پشتون شیرمحمد عباس استانکزی را به عنوان سرپرست دفتر طالبان در قطر منصوب کرد، اگرچه این انتصاب تا سال 2018 بیشتر دوام نداشت. استانکزی پیش از آن، معاون دفتر سیاسی گروه طالبان در قطر بود. او در زمان حاکمیت گروه طالبان بر افغانستان به عنوان معاون وزارت خارجه و معاون وزارت صحت عامه (بهداشت و درمان) کار کرده بود. ملاعباس استانکزی به عنوان طالب دیپلمات شناخته میشود. او نماینده‌ای مسلط به زبان انگلیسی است. از طرف دیگر او یک تربیت‌شده نظامی است که دروس نظامی را در دامنه کوه‌های هیمالیا در دهرادون یکی از معتبرترین آکادمی‌های نظامی هند که شهرت جهانی دارد، آموخته است. زمانی که شوروی به افغانستان حمله کرد، استانکزی در پاکستان به گروه‌های مجاهدین ضد‌شوروی پیوست. او در حزب عبدالرسول سیاف نیز به عنوان هماهنگ‌کننده اطلاعات نظامی پاکستان کار کرده است. استانکزی را به عنوان یکی از چهره‌هایی معرفی می‌کنند که سعی کردند چهره طالبان را از طریق دفتر قطر بهبود دهند. او طالبی است که تاکنون طرف مذاکره با هیئت‌های کشورهای مختلف بوده است. از مذاکره با بیل کلینتون و زلمای خلیل‌زاد آمریکایی تا مذاکره با هیئت‌های ایرانی، روسی، چینی، قطری و چندین کشور دیگر. البته در ملاقاتی که بهمن ماه بین هیئت طالبانی و وزیر خارجه ایران و دبیر شورای عالی امنیت ملی برگزار شد، ملابرادر ریاست هیئت مذاکره را برعهده داشت و استانکزی آن زمان در حال مذاکره با طرف روس در مسکو بود.
روحی‌صفت: ایران می‌خواهد از طریق سیاسی به دنبال راه‌حل باشد
اما در این گفت‌وگوها چه مسیری به عنوان هدف قرار دارد. محسن روحی‌صفت، کارشناس مسائل افغانستان که در زمان قدرت‌گیری سابق طالبان عضو ستاد افغانستان وزارت امور خارجه بوده است و سابقه ریاست این ستاد را نیز دارد، در گفت‌وگویی که در این باره با «شرق» داشت درباره موضوع نشست دیروز گفت: «موضوعات مختلف پیگیری میشود و هم‌زمان تبادل نظر سیاسی با همه اقشار افغانستان در جریان است که طالبان هم در میانشان هست. در گفت‌وگوهایی که در حال انجام است، موضوع صلح است. محور اصلی صلح است که درباره‌اش گفت‌وگو می‌کنند و ما توصیه می‌کنیم و از آنها می‌خواهیم که برای حل مسئله به زور متوسل نشوند و از طریق گفت‌وگوهای سیاسی، به دنبال راه‌حل سیاسی و مصالحه باشند. در واقع این چیزی است که درباره آن صحبت میشود». این کارشناس مسائل منطقه می‌افزاید: «مهم‌ترین موضوع آتش‌بس است. این گفت‌وگو برای مصالحه است و اینکه چگونه بتوانند قدرت را تقسیم کنند. درباره همین که مردم در این شرایط سخت مجبور نشوند از یک نقطه به یک نقطه دیگر جابه‌جا شوند. اینها موضوعاتی است که سعی میشود مطرح شود. الان وضعیت بهداشتی برای همه مسئله هست. یا مسائلی مثل قطعی برق مردم را تحت فشار قرار داده و این مسائلی است که بر سر آن گفت‌وگو میشود تا راهی پیدا شود که کمترین فشار به مردم وارد شود و طرفین دعوا یعنی دولت مرکزی و مخالفانش با کمترین هزینه به توافق برسند».
تسهیلگری گفت‌وگو
ایران در حالی میزبان این گفت‌وگوها شده است که پیش‌تر نیز علاوه‌بر پیشنهادهای کلی مکرر مبنی بر مذاکره و گفت‌وگو، مستقیما ایده نشستی سه‌جانبه را با حضور پاکستان مطرح کرده بود که با استقبال کابل نیز مواجه شده بود. اما شواهد حاکی است موضع ایران همچنان بر این است که اداره روند گفت‌وگو بر عهده افغانستانی‌ها باشد. روحی‌صفت توضیح می‌دهد که ایران تنها به دنبال فراهم‌کردن شرایط برای پیگیری راه‌حل سیاسی از سوی طرف‌های درگیری است: «کار ما تسهیلگری است. یعنی ما خودمان نقش مشخصی برای خودمان قائل نیستیم و علاقه‌مندیم مذاکرات بین خود افغان‌ها باشد و امکان گفت‌وگو بین آنها عملی شود. چون ملاحظاتی وجود دارد که اگر ما می‌خواستیم وارد شویم اتفاق نمی‌افتاد، لذا علاقه‌مندیم که مذاکرات را تسهیل کنیم نه اینکه خودمان جای کسی مذاکره کنیم».
تصرف هم‌زمان با مذاکره
اما در همان شرایطی که نماینده‌های دو طرف در تهران بودند، طالبان همچنان مشغول ادامه حملات نظامی خود در افغانستان بود و به تصرف کامل ولایت بادغیس نزدیک شد. حسام‌الدین شمس، والی بادغیس در غرب افغانستان اعلام کرده که تمام شهرستان‌های این ولایت سقوط کرده و افراد طالبان به شهر قلعه‌نو، مرکز ولایت بادغیس نفوذ کرده‌اند. به گزارش ایسنا، والی بادغیس اعلام کرده افراد طالبان از چند موضع وارد شهر شده بودند که با دفاع و مقاومت نیروهای امنیتی مواجه شدند. به گفته او «دشمن آسیب و تلفات دارد و در حال عقب‌نشینی هستند». وی گفته که نیروهای امنیتی و دفاعی آمادگی کامل را برای دفاع از شهر دارند. او افزوده که شهر سقوط نکرده و آنان اکنون از شهر دفاع می‌کنند. طارق آرین، سخنگوی وزارت کشور افغانستان بدون دادن اطلاعات بیشتر نوشته «نیروهای امنیتی و دفاعی حضور دارند و هر نوع تهدید را پاسخ می‌دهند». اما تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی نشر شده نشان می‌دهد طالبان کنترل زندان را به دست گرفته و زندانیان را رها کرده‌اند. همچنین تصاویری منتشر شده که افراد طالبان با موتور وارد شهر می‌شوند. ولایت بادغیس از ولایت‌های ناآرام افغانستان است و طالبان در این ولایت حضور گسترده دارند. سه‌شنبه نیز وزیر خارجه افغانستان تأیید کرده بود که کنترل بیش از 80 شهرستان را از دست داده و این بخش‌ها به دست طالبان افتاده است. طالبان مدعی است که در دو ماه گذشته بیشتر از ۱۵۰ شهرستان را تصرف کرده‌اند و در سال‌های اخیر این بار اول است که افراد این گروه قادر می‌شوند به مرکز یک ولایت رخنه کنند.
همین روند باعث میشود بسیاری به این فکر کنند که در چنین شرایطی پیش‌نیاز موفقیت مذاکرات چیست. روحی‌صفت شرایط لازم برای موفقیت گفت‌وگوها را چنین توضیح می‌دهد: «وقتی طرفین به این باور برسند که از طریق جنگ کارشان به نتیجه نمی‌رسد، این اصل کار است. اصل موضوع درک این است. هرچه دیرتر به این درک برسند موجب تحمیل هزینه به منطقه و مردم می‌شوند. لذا سعی می‌کنند طرف مقابل را متقاعد و مجاب کنند تا قبل از اینکه هزینه‌های بیشتری تحمیل شود به نقطه درک این موضوع برسند و به این ترتیب است که مذاکرات می‌تواند به موفقیت برسد».
کار با پیروزی طالبان تمام نمی‌شود
اخباری که از پیروزی‌های طالبان می‌گویند، باعث شده بسیاری به این نتیجه برسند که بعد از مدت‌ها جنگ و درگیری دوباره این طالبان است که در افغانستان کنترل امور را در دست می‌گیرد اما در پاسخ به این دغدغه روحی‌صفت با تأکید بر نیاز به راه‌حل سیاسی توضیح می‌دهد که حتی اگر طالبان در حملات خود به نتیجه برسد نیز مطلوب خود را نخواهد یافت. او می‌گوید حتی اگر طالبان قدرت را دوباره در افغانستان به دست گیرد، این قدرت «پایدار نخواهد بود. نه مشروعیت از نظر بین‌المللی خواهد داشت و نه اینکه گروه‌های دیگر ساکت می‌نشینند. گروه‌های مقابل هم مسلح می‌شوند و درگیر می‌شوند. هیچ کس نمی‌تواند فائز و پیروز مطلق باشد. بلکه دامنه جنگ و درگیری گسترش می‌یابد و ادامه پیدا می‌کند بدون اینکه به هدف اصلی برسند و بر صحنه فائق آیند. طالب‌ها همه مردم نیستند، بخشی از مردم هستند. گروه‌های دیگر هم همه مردم نیستند و بخشی از مردم هستند. لذا با درک این موضوع که به حکومت مشارکتی نیاز است می‌توانند غائله را ترک کنند».
تصمیمات سختی باید گرفته شود
گزینه‌ای که برخی آن را راه‌حل قلمداد می‌کنند، توافق بین دولت و طالبان و نوعی تقسیم قدرت و اداره مشترک کشور است. مسئله اما اینجاست که اختلاف رویکردها بین دو طرف بسیار بالاست و مشارکت برای اداره کشور مسیر آسانی نخواهد داشت. رئیس سابق ستاد افغانستان نیز توضیح می‌دهد که اجرائی‌شدن این سناریو نیز «خیلی سخت است. بین خود طالب‌ها هم افرادی هستند با دیدگاه‌های متفاوت، برخی با دیدگاه‌های تنگ‌نظرانه و متحجرانه و برخی با دیدگاه‌های میانه‌روانه‌تر. از آن طرف اما دولت هم توانی ندارد که مسلط بر همه بخش‌ها شود. بالاخره دو طرف باید تصمیمات سختی بگیرند و از برخی مواضع عقب‌نشینی کنند تا به شرایط متوازنی برسند».
آینده را کسی برای افغانستان هدیه نمی‌آورد
اما در نهایت، چقدر امید برای نجات افغانستان از وضعیت فعلی وجود دارد؟ روحی‌صفت به سؤالی درباره چشم‌انداز پیش‌روی افغانستان چنین پاسخ می‌دهد: «چشم‌انداز خوبی نیست. روشن است که از ۲۰ سال پیش به این سمت این وضعیت چشم‌انداز خوبی نداشته است. این موضوع مهمی است. به همین خاطر هم آمریکا ناکام بوده در افغانستان چون چشم‌اندازی ندارد که بتواند بگوید در پنج سال آینده صلح و ثبات را برقرار کرده باشیم، جامعه مدنی قوی شده باشد، دموکراسی و انتخابات برپا شده باشد و افراطیون شکست خورده باشند. اینها را نمی‌دید. به همین خاطر هم صحنه را ترک کرد». این دیپلمات باسابقه که سال‌ها در حوزه افغانستان مشغول بوده است اما حرف‌هایش را این‌طور به پایان می‌برد: «ولی چشم‌انداز را کسی به ارمغان نمی‌آورد. کسی هدیه نمی‌آورد. از آن ور آب نمی‌آید. اگر بخواهند این چشم‌انداز مثبت شود، به دست مردم خواهد بود و به دست همین‌هایی که برای مذاکره آمده‌اند، همین گروه‌ها و دولت. اینها هستند که می‌توانند چشم‌انداز مثبت را عملی کنند وگرنه فعلا چشم‌اندازی که آینده بهتری در پیش‌رو باشد وجود ندارد و باید تصمیماتی جدی گرفته شود».
سایر اخبار این روزنامه
سرنوشت FATF در دولت رئیسی؟
زندگی به سبک فائزه
تهران، میزبان گفت‌وگوهای بین‌الافغان
انتقادات از ۱۲ مرداد تعطیل میشود
عقب‌نشینی اصولگرایان در دفاع از طالبان؟
شاید پشت‌‌پرده خاموشی‌ها تلاش برای افزایش قیمت برق باشد
علی دایی حوالی خروجی بزرگراه باکری!
رئیسی در پی استفاده از اصلاح‌طلبان درکابینه ؟
در طول زندگی‌ام چهار بار تا دم مرگ رفتم
چاه حسرت
ضرورت نگاه فراجناحی به کشاورزی
توس در بيم و اميد
درس‌هایی از گذشته
