روزنامه وطن امروز
1400/04/20
بخشنده غریب
گروه فرهنگ و هنر: امام محمد بن علی جوادالائمه(ع) ماه رجب 195 قمری به دنیا آمدند و در آخرین روز ماه ذی‌القعده سال ۲۲۰ به شهادت رسیدند. آنچه بیشتر در زندگی سراسر نور و خیر و رحمت و برکت آن حضرت به چشم می‌خورد، رسیدن ایشان به امامت در 9 سالگی است. در مناصب الهی نبوت و امامت، شرط سنی وجود ندارد و خدای قادر متعال می‌تواند علم و عصمت و تمام خصوصیات یک پیامبر یا امام را به کودکی خردسال یا نوزادی تازه به دنیا آمده عطا کند. با آنکه دست ظلم و بیداد کین به آن حضرت مهلت چندانی نداد و جوادالائمه علیه‌السلام در 25 سالگی به شهادت رسیدند اما مکارم اخلاق و فضایل و کرامات و مناقب بسیاری از آن حضرت در کتب شیعه و سنی نقل شده است. همان‌طور که گفته شد ایشان از سجایای بسیاری در دوران امامت خود بهره می‌بردند که در ادامه در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام موسوی‌مطلق، کارشناس و سخنران مذهبی به بررسی ابعاد مختلف این سجایا پرداخته‌ایم. *** * امروز در زمینه نشر و تدوین کتبی که به جایگاه و سیره امام جواد(ع) پرداختند، در چه جایگاهی قرار داریم؟ چه کم‌وکاستی‌هایی در این زمینه وجود دارد؟ ما در باب آثار منتشرشده پیرامون اهلبیت(ع) و معارف حضرات معصومین، بسیار کم‌کار هستیم. آثار فراوان است اما نشر آنها به اندازه‌ای که باید باشد، نیست. قدما عموما درباره همه معارف اهلبیت(ع) آثاری را خلق کردند اما در عرصه در دسترس قرار دادن برای عامه مردم مشکل داریم. انیشتین نظریه‌ای دارد و برای نظریه او بیش از 20 هزار مقاله، کتاب و پایان‌نامه نوشته شده است اما ما برای اهلبیت عصمت و طهارت(ع) چند اثر فاخر در قالب مقالات، پایان‌نامه، کتب، سریال‌ها و مستندات توانستیم در دسترس عموم قرار دهیم؟ بیش از 40 سال از عمر پربرکت انقلاب می‌گذرد اما هنوز نتوانسته‌ایم برای هر امامی یک سریال و فیلم سینمایی بسازیم و مشخص است که در این زمینه نقص داریم و کم‌کاری کرده‌ایم. در تألیف و نشر کتب نیز با خلأ‌های قابل توجهی رو‌به‌رو هستیم. باید جهادی برای احیای آثار اهلبیت(ع)، بویژه درباره امام جواد(ع) صورت گیرد، چرا که دوران امامت ایشان دوران علمیت بوده است؛ دوره‌ای که حضرت با حرکت علمی توانستند از کیان اسلام واقعی دفاع کنند. * از این مبحث کمی فاصله بگیریم و به سیره و زندگی امام جواد(ع) برسیم، ایشان در دوران امامت‌شان با چه مسائل و مشکلاتی مواجه بودند؟ پیرامون وجود مقدس امام جواد(ع) باید توجه کنیم که نام آن بزرگوار محمد و کنیه ایشان ابوجعفر بود و از القاب مهم آن بزرگوار تقی و جواد برشمرده شده است. پدر بزرگوارشان علی بن موسی‌الرضا بود و مادر ایشان سبیکه از خاندان ماریه قبطیه همسر عظیم‌الشأن پیامبر اسلام(ص) بود. از نظر فضایل اخلاقی این بانو در مرتبه بسیار بالا و والا قرار داشت که وجود مقدس امام رضا(ع) از ایشان به عنوان یک بانوی منزه، پاکدامن و با فضیلت یاد کردند. وقتی امام جواد(ع) به امامت رسید حدود 8 سال داشت و با ۲ خلیفه عباسی، مأمون و معتصم معاصر بود و در سن 25 سالگی به شهادت رسید. زندگی حضرت جواد(ع) در دوران مأمون و معتصم فراز‌ونشیب‌های فراوانی داشت. مشهور است که به عنوان یک مولود پرخیر و برکت از آن بزرگوار یاد شده است. ابویحیی صنعانی می‌گوید در مکه خدمت امام رضا(ع) رسیدم و دیدم حضرت در حال پوست کندن موز برای فرزندشان ابوجعفر هستند، به ایشان عرض کردم که شنیدم این مولود پرخیر و برکتی است، آیا همین آقازاده هستند؟ امام رضا(ع) فرمودند: «بله! مولدی است که در اسلام مانند ایشان برای شیعیان بابرکت‌تر از او زاییده نشده است». پر واضح است که ائمه معصومین ما همه شخصیت‌های با برکت و با عظمتی بودند اما اینکه چرا امام رضا(ع) این موضوع را بیان کرد بدین علت است که در دوران حضرت جواد(ع) عده‌ای به عنوان واقفیه که عموما هم انگیزه‌های مادی داشتند انکار امام رضا(ع) را کرده بودند؛ امام رضا(ع) به 40 سالگی رسید ولی فرزندی نداشت لذا آنها دست به دامان شایعات می‌شدند که سیری که پیامبر اسلام ترسیم کرده بود، اینجا منقطع است و تو دارای فرزند نیستی پس ما واقفی‌ها درست هستیم که بر امامت موسی بن جعفر متوقف شدیم. لذا وقتی خدای متعال فرزندی به حضرت رضا(ع) عنایت کرد، آنها دچار شک و تردید شده بودند و قیافه‌شناس‌ها را برای تشخیص آوردند. * امام جواد تنها امامی بودند که در سن پایین به امامت رسیدند، برای اثبات امامت ایشان از چه ملاک‌هایی استفاده شده است؟ تولد امام جواد(ع) به این شایعات که سیری که پیامبر ترسیم کرده بود منقطع میشود، پایان داد. اما نکته دیگر اینکه ائمه ما هیچ کدام در سن کودکی به امامت نرسیده بودند و این موضوع در میان شیعیان عجیب بود. امامت امام جواد(ع) در 8 سالگی بود اما این مساله نیز با استناد به قرآن اثبات شد. به استناد قرآن، خداوند به حضرت یحیی(ع) و حضرت عیسی(ع) در کودکی نبوت و حکم داد. «آتانِیَ الْکِتابَ وَ جَعَلَنِی نَبِیًّا وَ جَعَلَنِی مُبارَکاً؛ در گهواره سخن گفته است». * امام جواد(ع) در دوران امامت خود چه اقدامات علمی و فرهنگی انجام دادند؟ دوران امام جواد و در واقع روش امام برای دفاع از اسلام و مبارزه با دشمنان در قالب مذاکرات علمی بوده است، یعنی سخنان و مناظرات امام جواد و حل مشکلات بزرگ علمی و فقهی توسط آن بزرگوار باعث شد که اسلام راستین خودش را نشان دهد و در واقع شیعیان مفتخر بودند به این معنا که اعلم علمای زمان هم در مقابل استدلال‌های قوی امام سجاد به زانو درآمده بودند. یکی دیگر از اقدامات حضرت علاوه بر مناظرات علمی و دفاع عالمانه از جریان تشیع به‌رغم تمام محدودیت‌های موجود این بود که حضرت با راه‌اندازی شبکه ارتباطی وکالت، موضوع معارف را هم گسترش دادند، یعنی آمدند وکلا و نمایندگان خود را بیشتر کردند و در تمام قلمرو حکومت عباسی امام یک دولت در سایه داشتند؛ کارگزاران و وکلایی داشتند که آنها را می‌فرستادند و آنها فعالیت بسیار ارزشمند و گسترده‌ای داشتند. سیستان، ری، بصره، بغداد، کوفه و قم اخبارش به امام می‌رسید و امام توسط همین وکلا امور را اداره می‌کردند. نفوذ در دستگاه از دیگر اقدامات حضرت جواد(ع) بود که اجازه گسترده‌ای را دادند که برخی در دستگاه حکومتی ورود پیدا کنند، نمونه‌هایی مثل محمدبن اسماعیل بن بزیع، احمدبن حمزه قمی، نوح بن دراج، حسین بن عبدالله نیشابوری و حکم بن اولیای اسدی از جمله کسانی بودند که به واسطه سفارش امام در دستگاه حکومتی نفوذ کرده بودند. مهم‌ترین اقدامات امام جواد(ع) علمی و فرهنگی بود که بسیار هم اثرگذار بود و جایش هم در جریان اسلام خالی شده بود و امام این خلأ را کاملا پر کردند. امروز اگر نگاه مبارزه و سیاسی را از اندیشه ائمه و حضرت جواد(ع) بیرون بیاوریم و این نگاه را محدود کنیم، معلوم است که اهلبیت(ع) را نشناختیم و راه را درست نرفتیم و خیانت در حق فکر و اندیشه اهلبیت(ع) صورت گرفته است. *** چند کتاب شاخص درباره زندگی و شخصیت امام جواد(ع) «بخشنده غریب» نوشته مهدی قزلی، انتشارات امیرکبیر این کتاب به زندگانی امام جواد(ع) پرداخته و سعی کرده با عباراتی ساده و روان، خواننده خود را در فضای موجود عصر آن حضرت قرار داده و تصویری گویا از حوادث و جریان‌های آن عصر بیان کند. اثر حاضر، در صفحاتی معدود به اصل حوادث زمان امام جواد(ع) پرداخته و از حاشیه‌پردازی به دور بوده است. نگارنده معتقد است آگاهی کامل از حوادث آن عصر و تحلیل موشکافانه از آن نیازمند مطالعه‌ای دقیق‌تر و عمیق‌تر است. «آسمانی‌ترین مهربانی» نوشته مهدی شجاعی، انتشارات نیستان کتاب آسمانی‌ترین مهربانی، پیرامون شخصیت حضرت امام جواد(ع) است. رویکرد این نوشتار رویکردی حدیثی- داستانی است که مؤلف با گردآوری متون و مدارک حدیثی پیرامون امام جواد(ع)، به گونه‌ای زیبا آنها را در کنار یکدیگر چیده و به شکل مجموعه‌ای واحد درآورده است. این نوشتار اگرچه از موضوعات متفاوت تدوین یافته اما همه ارتباط مستقیمی با امام جواد(ع) دارد. برخی روایات تاریخی این کتاب، با قلم نگارنده به شیوه‌ای زیبا بازنگری شده است. «زندگانی امام جواد(ع) از ولادت تا شهادت» نوشته محمدکاظم قزوینی، انتشارات یاس بهشت از عوامل موثر در عدم نقل اخبار و روایات برخی امامان شیعه (ع) در منابع تاریخی و روایی، وجود فشار حاکمیت و بحث تقیه و حفظ جان شیعیان بوده است؛ از این رو بسیاری از اتفاقات دوران امامانی چون امام جواد(ع) پوشیده مانده است. کتاب پیش رو سعی کرده با استفاده از آنچه در منابع تاریخی و روایی وجود دارد به شکلی نسبتا کامل به بررسی زندگانی امام جواد(ع) بپردازد. «صحیفه امام جواد(ع)» نوشته جواد قیومی‌اصفهانی، انتشارات دفتر نشر اسلامی نگارنده در این مجموعه سخنان درباره امام جواد(ع) از جمله ادعیه و مناظرات آن حضرت با برخی از مخالفان و کلمات توحیدی و برگزیده‌ای از گفتار آن حضرت را با استفاده از منابع مختلف، به رشته تحریر درآورده است. این نوشتار را می‌توان از کامل‌ترین کتاب‌ها در زمینه تاریخ و گفتار حضرت امام جواد(ع) به شمار آورد. با مطالعه این کتاب ارزشمند می‌توان به بخشی از معارف به دست آمده از آن حضرت آگاهی یافت.