روزنامه خراسان
1400/04/20
در سوگ نهم حجت حق، مظهر بخشش - عالم همه در نوحه و هم درد رضا(ع) شد
حمیدرضا حلاجیان – دوران امامت امام جواد(ع)، در حالی سپری شد که آن حضرت در محاصره مأموران خلیفه عباسی قرار داشت و حتی به واسطه حضور دختر مأمون به عنوان همسر در منزل امام(ع)، ایشان در خانه خود نیز، از آزار و مراقبت سخت عباسیان در امان نبود. در همان حال، جریان‌های تندروی که در میان علویان شکل می‌گرفت و دردسر می‌آفرید نیز، باعث حساس‌تر شدن اوضاع می‌شد. امام جواد(ع) در چنین شرایطی، مسئولیت سنگین هدایت و امامت را به دوش گرفت و توانست این میراث الهی را به امام بعدی برساند. شهادت پیشوای نُهُم(ع) در حالی رقم خورد که آن ولی‌خدا، تنها 25 سال داشت. آغاز امامت آن حضرت در سنین نوجوانی و شهادت ایشان در ایام جوانی، خود دارای تاریخی پرحکمت است که بررسی آن، در سالروز شهادت جوادالائمه(ع) ضروری به نظر می‌رسد. به همین دلیل، در گفت‌وگو با دکتر مهدی مجتهدی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی و پژوهشگر حوزه تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) به بررسی زوایایی از سیره و تاریخ زندگانی امام جواد(ع) پرداختیم که در ادامه می‌خوانید. با وجود آن‌که اطلاعات ما درباره زندگانی امام رضا(ع) نسبتاً زیاد است، اما برای مطالعه زندگانی و سیره امام جواد(ع)، با کمبود اطلاعات روبه‌رو هستیم؛ دلیل این مسئله چیست؟ نکته‌ای قابل تأمل است؛ اصولاً یک مطلب قابل توجه درمورد امام جواد(ع) این است که ما از ایشان اطلاعات کمی در اختیار داریم. در حالی که اطلاعات ما درمورد پدر بزرگوارشان زیاد است. علت این موضوع، اقتضای شرایطی است که در زمان ایشان حکمفرما بوده است. هرچند عباسیان سعی می‌کنند که محدودیت‌های ایجادشده برای ائمه(ع)، نامحسوس باشد، اما عملاً آن سیاستی که اتفاق می‌افتد، انحصار و محدودیت‌های آشکار و فراوانی است که برای امامان شیعه(ع) روی می‌دهد؛ اتفاقاتی که در نهایت، به تبعید امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری علیهم‌السلام منجر میشود. در این دوران، کنترل بسیار شدید است؛ یعنی یک سیر صعودی در محدودیت‌ها که از زمان امام رضا(ع) شروع میشود و تا زمان امام حسن عسکری(ع) ادامه پیدا می‌کند و به اوج خود می‌رسد. به همین دلیل مجموعه اطلاعاتی که ما درمورد امام جواد(ع) که در آغاز این سیر صعودی قرار داشت، داریم خیلی کم است. این کنترل و شرایط به تعبیر من تبعید، برای امام جواد(ع) هم هست. آن‌حضرت به بغداد فراخوانده شدند تا عملاً یک کنترل و محدودیت‌هایی برای ایشان ایجاد شود. بازتاب این را در منابع می‌بینیم؛ یعنی اطلاعاتی که از امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری علیهم‌السلام داریم، بسیار کم است. ضمن این‌که امام جواد(ع)، فارغ از این محدودیت‌ها، عمر کوتاهی هم داشتند، یعنی ۲۵ ساله بودند که به شهادت رسیدند و می‌توان گفت کم‌سن‌ترین امام در بین ائمه معصومین(ع) هستند. جود و کرم از ویژگی‌های همه ائمه(ع) است. چرا از این لقب برای امام جواد(ع) به طور ویژه استفاده میشود؟ آن چه بیشتر برای ما نسبت به امام جواد(ع) مطرح شده و مفهوم پیدا کرده، همان جود است که لقب ایشان هم هست؛ همان‌طور که می دانیم، همه ائمه(ع)، عالم بودند؛ اما امام باقر(ع) هستند که با لقب باقرالعلوم شناخته می‌شوند؛ این به اقتضای شرایطی است که در آن زمان وجود داشته و این جنبه از شخصیت امام(ع) بیشتر موردتوجه قرار گرفته و برای امام جواد(ع) هم این چنین است؛ همه ائمه(ع) اهل جود و کرم هستند، ولی در این برهه از زمان، این صفت برای ایشان خیلی برجسته و به عنوان مشهورترین لقب ایشان به کار برده میشود. می دانیم که امام جواد(ع) همراه پدر بزرگوارشان، حضرت ثامن‌الحجج(ع) به خراسان نیامدند؛ در دورانی که امام هشتم(ع) در مدینه نیستند، فعالیت جوادالائمه(ع) چه فضایی را دربرمی‌گیرد؟ امام رضا(ع)، امام جواد(ع) را به همراه خودشان به خراسان نیاوردند و این باعث شد نامه‌هایی بین آن‌ها رد و بدل شود که نشان می‌دهد در همان سنین کودکی، امام جواد(ع) به نوعی وظایف امامت را در مدینه ادامه می‌دادند و پیگیری می‌کردند. ما در نامه‌ای که امام رضا(ع) به فرزند عزیزش می‌نویسد، داریم که حضرت تاکید می‌کند «خادمانتان شما را از در اصلی خانه خارج نمی‌کنند که افراد ارتباطی با شما نداشته باشند، اما شما این کار را اصلاً نکن و حتماً از در اصلی که مردم در آن‌جا حضور دارند، رفت و آمد داشته باش تا افراد بتوانند حاجت‌های خود را با شما مطرح کنند.» این تاکیدی که امام(ع) دارند، شاید یک نشان باشد از این‌که ایشان محل مراجعه مردم در مدینه بودند و هم این‌که چقدر رسیدگی و رفع حاجات مردم برای ائمه(ع) مهم است. از جوادالائمه(ع) با عنوان «مولود پربرکت» در منابع روایی نام برده شده‌است؛ دلیل اطلاق این صفت چیست؟ تاثیر امام جواد(ع) در جامعه شیعیان، یک تاثیر بسیار مهم است؛ ما در این دوره با چالشی به نام «واقفیه» در میان علویان روبه‌رو هستیم. چالشی که از زمان آغاز امامت امام رضا(ع) هم وجود دارد. واقفیه افرادی بودند که ظاهراً شیعه محسوب می‌شدند، اما امامت حضرت امام رضا(ع) را نپذیرفتند و البته برخی از آن‌ها، اموالی را در اختیار داشتند که باید در اختیار امام(ع) قرار می‌دادند و وسوسه نگهداری همین اموال، آن‌ها را به ورطه واقفیه کشاند. این چالش باعث شد که جامعه شیعه به یک تشتت بی‌سابقه دچار شود؛ یعنی از جهت فکری، یک جریانی به نام واقفیه، منکر شهادت امام موسی کاظم(ع) شد و به همین دلیل، عده‌ای به مخالفت با امام رضا(ع) رو آوردند؛ یکی از ابزارهای قوی آن‌ها برای مخالفت با امام رضا(ع) و انکار امامت ایشان، این بود که این‌ها می‌گفتند امام رضا(ع) فرزندی ندارد و این، یک حربه قوی بود برای این‌که امامت حضرت را منکر شوند؛ بهانه آن‌ها این بود که اگر ثامن‌الحجج(ع) امام است، باید فرزندی داشته باشد که امام پس از او باشد. به همین خاطر امام رضا(ع) فرمودند: خداوند به من فرزندی عنایت خواهد کرد که پربرکت‌ترین فرزند در اسلام است. مشابه این تعبیر را زیاد نداریم، یکی از برداشت‌هایی که میشود از تعبیر حضرت رضا(ع) داشت، این است که در پرتو تولد امام جواد(ع)، بزرگ‌ترین حربه‌ای که مخالفان پدر ایشان به آن استناد می‌کردند، باطل شد و زمینه را برای هدایت جمعیت انبوهی فراهم کرد. آیا تولد امام جواد(ع)، فتنه واقفیه را کاملاً خنثی کرد؟ در این مقطع، یعنی پس از ولادت امام(ع)، فتنه خنثی میشود، اما مجدداً با شهادت امام رضا(ع) و آغاز امامت امام جواد(ع) در سن نوجوانی، دوباره جریان واقفیه تبلیغات خود را شکل می‌دهد که این بار نیز، امام جواد(ع) در مناظراتی که با بزرگان شیعه دارند و پاسخ‌هایی که به پرسش‌های آن‌ها و نیز سوالات علمای دربار مامون و معتصم می‌دهند، در مقابل واقفیه می‌ایستند و باعث عقب‌نشینی و شکست آن‌ها می‌شوند. در واقع باید بگوییم که مناظرات جوادالائمه(ع)، ابزاری برای اثبات امامت آن حضرت و پاسخ به مخالفان و دشمنان بود. همین‌طور است؛ نکاتی که امام جواد(ع) در مناظرات مطرح کردند، نشان می‌دهد که جایگاه امام جواد(ع) از لحاظ علمی، خیلی اهمیت دارد و بسیار ویژه است؛ خیلی‌ها در این دوره، نسبشان به حضرت رسول(ص) می‌رسد، اما جایگاه علمی امام(ع) را اصلاً ندارند و این جایگاه علمی است که وجه تمایز امام(ع) از سایر افراد منسوب به اهل‌بیت(ع) میشود.
سایر اخبار این روزنامه
خطر بزرگ در کمین خریداران ایرانی رمزارز
ممیزی پرسروصدا بر صحنه های غیراخلاقی «زخم کاری»
26درصد پیشرفت پس از 13 سال!
غواصی زیر سایه مرگ
پیامدهای خطرآفرین خالکوبی
آن سوی یک جابه جایی نظامی
تغییر ترکیب در سن ازدواج
در سوگ نهم حجت حق، مظهر بخشش - عالم همه در نوحه و هم درد رضا(ع) شد
ایراد درست شجاعی مهر و رامبد، در خواست غنی از طالبان و سنگ اندازی علیه بیرو !
زیاده خواهی آمریکایی همزمان با بن بست وین
جنجال قبض برق علی کریمی
مرز ماهیرود فعال شد
عملیات فریب یا خاکریز جدید؟
کلید معمای یک آدمکشی
