روزنامه وطن امروز
1400/05/06
خواص، خاکریز ولایت
دکتر سیدمحمدحسین هاشمیان*: هسته مرکزی عید غدیر، موضوع ولایت است. این مفهوم را می‌توان از زوایای مختلف الهیاتی، کلامی، تاریخی، عرفانی و فقهی مورد کنکاش و بررسی قرار داد. رویکردی که در این یادداشت قصد دارم در بررسی موضوع ولایت اتخاذ کنم، نگاهی ساختاری در بستر حکمرانی به این مفهوم است. وقتی ما بر اساس مفهوم ولایت، یک نظام حکمرانی طراحی کردیم، باید توجه داشته باشیم این نظام ولایی، از ۳ بخش مجزا و در عین حال به هم پیوسته تشکیل شده است. بخشی از این نظام، شخص ولی است، بخش دیگر مردم و رابط این دو بخش شبکه‌ای از نیروی انسانی است که می‌توان آن را نخبگان یا خواص جامعه نامید. این بخش میانی، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، چرا که تعیین‌کننده کارآمدی نظام ولایی است. شما اگر نگاهی تاریخی به دوران حکمرانی امیرالمومنین(ع) بیندازید، متوجه می‌شوید بسیاری از شکست‌های ظاهری که به حکومت حضرت تحمیل شد، به خاطر کمبود نیروی انسانی بصیر و کارآمد بود. پس به هر ترتیب باید به نقش ویژه این لایه از نظام ولایی توجه خاص مبذول داشت. ما اکنون در نظام جمهوری اسلامی به عنوان نظامی که مبتنی بر مفهوم ولایت طراحی شده است، در این بخش دچار چالش‌های جدی هستیم. نخستین چالش مهم، فرآیند نخبه‌پروری است؛ فرآیندی که در آن خواص سیاسی- اجتماعی، انتخاب و پرورده می‌شوند. ما برای این فرآیند ساختارسازی نکرده‌ایم. بخش جدی خواص کنونی ما کسانی هستند که در جریان انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس، طی یک فرآیند مشخص در جایگاه خواص قرار گرفته‌اند اما به هر حال کم‌کم نسل نوظهوری از خواص سیاسی در حال شکل‌گیری است که طبیعی هم هست اما اشکال کار اینجاست که این نسل نوپدید، از یک ساختار مشخص و مستحکم سر در نیاورده است. اینکه کسی با توئیت‌نویسی چهره شود و شخصی به صرف یک اصطکاک با یک چهره سیاسی و مثلا پخش شدن کلیپ بگومگوی او با یک مقام حاکمیتی یا دیگری با یک افشاگری فساد مالی و اقتصادی به سرعت تبدیل به یک کنشگر سیاسی شود، اینها همه هشدارهای خطرناکی است مبنی بر اینکه نسلی از فعالان سیاسی و اجتماعی در حال پدیدار شدن است که در یک بستر طبیعی رشد نکرده‌اند، بلکه در یک فضای مصنوعی، یک رشد هورمونی ناگهانی پیدا کرده‌اند، همین‌ها در بزنگاه‌های سیاسی ـ اجتماعی به دلیل فقدان پختگی و تخصص به سرنوشت کشور ضربه می‌زنند. پس به صورت خلاصه نخستین مشکل ما در کشور، نبود یک ساختار صحیح نخبه‌ساز و خواص‌پرور است و ساختارهای موجود، معیوب و ناقص است. مشکل دومی که در حوزه خواص داریم، این است که ما با ظرفیت‌های انسانی خود بخوبی رفتار نمی‌کنیم. خواص موجود، کسانی هستند که کشور برای تربیت آنها هزینه داده است، اینکه مثلا به صرف یک خطا یا اشتباه، چنان آنها را مورد هجمه قرار بدهیم که از صحنه کنشگری کنار بروند یا کنار گذاشته شوند یا اقبال عمومی را از دست بدهند، عمل عاقلانه‌ای نیست. این را باید فهمید که همین خواص، به رغم همه ضعف‌ها و نقص‌ها، به نوعی خاکریز ولایت محسوب می‌شوند. ولی جامعه در برخی موارد به صلاح نیست که شخصا در موضوعی ورود کرده و اظهارنظر کند و این وظیفه خواص است که خود را در برابر تیرها و ضربات قرار دهند تا جامعه آمادگی پیدا کند که مثلا یک سیاست مهم و لازم، زمینه اجرا پیدا کند. وقتی ما با حمله به نیروهای انسانی کارآمد خود، آنها را از صحنه خارج کردیم، این ولیّ جامعه است که باید شخصا در همه موضوعات ورود کند و همین باعث میشود ولی جامعه در معرض هجمه قرار بگیرد. ما باید نحوه صحیح تعامل با ظرفیت‌های انسانی خود را پیدا کنیم تا بین نقد و انتقاد از آنها، و هدم و نابود کردن و از حیثیت انداختن آنها مرزکشی کنیم که اگر این کار را نکنیم، غدیرها به فاطمیه‌ها و عاشوراها منجر خواهد شد. البته لازم می‌دانم ۲ نکته را هم در اینجا متذکر شوم. ضرورت دارد ما یک ساختار قانونی و کارآمد را برای فرآیند نقد خواص و پاسخگو کردن آنها در برابر اقدامات‌شان طرح‌ریزی کنیم. اگر چنین ساختاری وجود نداشته باشد، اعتراضات متراکم به سمت هتک می‌رود و فضای رادیکالی ایجاد می‌کند. تجمع نقدهای گفته نشده یا نقدهای گفته شده اما بی‌اثر، انفجاری از هتک و خشونت کلامی را بار می‌آورد. نکته دومی که باید به آن توجه کرد این است که خود خواص نیز باید یک مکانیزم خودمراقبتی داشته باشند. قرآن کریم در آیاتی خطاب به زنان پیامبر اسلام این تذکر را به آنها می‌دهد که به واسطه انتساب‌شان به پیامبر باید بر رفتار و گفتار خود مراقبت بیشتری انجام دهند، البته قرآن وعده می‌دهد حسنات آنها نیز مضاعف خواهد بود. رهبر معظم انقلاب نیز چندی پیش در دیدار جامعه مداحان همین نکته را متذکر شدند که این جامعه، به عنوان یک طیفی که جزو خواص جامعه محسوب می‌شوند، اگر مرتکب خطایی بشوند، به خاطر تاثیرات آن، در دستگاه محاسباتی الهی دوچندان مجازات خواهند داشت و از آن سو اگر کار حسنه‌ای انجام بدهند، مضاعف پاداش خواهند دید. پس باید توجه داشت «خودمراقبتی» از عناصر مهم شخصیتی و رفتاری است که خواص باید به آن متخلق باشند. * عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)