لیلا مهداد| صدای کوتاه ترمز، لحظه‌ای درنگ و بعد سکوت موتور. وقت استراحتِ لاستیک‌هایی است که جاده‌ها را زیر پا گذاشته‌اند برای رسیدن به اینجا. سر تا پای اتوبوس را خاک گرفته. خودش را به سایه می‌رساند برای تازه کردن نفس. صندلی‌ها یکی‌یکی خالی می‌شوند. پای سواره‌ها که به زمین می‌رسد قامت صاف می‌کنند. راه دوری آمده‌اند. اتوبوس‌ها به نوبت برای خستگی در کردن خودشان را به گوشه‌ای می‌رسانند. مکثی کوتاه و دوباره هیاهوی مسافران تازه از راه رسیده. از یزد، شیراز، کرمان، تهران و … خودشان را به 10کیلومتری زاهدان رسانده‌اند؛ اردوگاهی منتهی به بزرگراه خلیج‌فارس.
ساک‌ها به سختی پابه‌پای مسافران می‌آیند. بسته‌های بزرگ هم سوار بر دوش مسافران تصمیم‌ گرفته‌اند از مرز رد شوند. ساک‌ها و بسته‌هایی پُر از باقلوای یزد و قوتوی کرمان. لباس‌های قدونیم‌قد به قواره بچه‌ها میان پاپوش و تن‌پوش‌های پدران قرار است سوار بر ساک‌ها مرز را زیرپا بگذارند.
دلتنگ بوی نان و سفره‌ای هستند که همه اهل خانه را دور هم جمع می‌کند. دلتنگ پشتو صحبت کردن با اهالی شهر و دیارشان. یک‌سالی است چشم در چشم عزیزان‌شان ندوخته‌اند. ساعت‌ها سوار بر اتوبوس چشم به جاده دوخته‌اند با رویای خانه و اهالی‌اش.
رسیدن به اردوگاه الغدیر یعنی کمی نزدیک شدن به خانه. شب را که به روز گره بزنند سوار بر اتوبوس می‌روند به سمت مرز میلک؛ زابل. رسیدن به مرز میلک نوید بوی خاک وطن می‌دهد. مرز را که رد کنند دیگر افغانستان است. شاید یکی، دو روز دیگر در راه باشند برای وصال با شهر و دیارشان.

پلان نخست؛ بسته بودن مرز

پلان سوم؛ هراس طالبان و مأموران دولتی
همه عمرش با گل و گلخانه سروکار داشته. برادرش که مسافر ایران شد، کمی جان داد به زندگی‌شان. سهم خانه از کار برادر در غربت شد موتوری زیر پای اهل خانه. هرچند «محمود» هم هوس ایران کرد و سال‌هاست کمک‌خرج خانه شده. «پنج‌سال پیش 900هزار تومان خرج کردم بیایم ایران.»
از همان زمان که وارد ایران شد راه یزد را در پیش گرفت؛ کارگر یکی از گلخانه‌ها شد. «ها از درآمدم راضی‌ام.» حمله اول طالبان را به خاطر ندارد. سنش پایین بوده و چیزی در خاطرش نیست. «گاهی به روستایمان می‌آمدند.» از طالبان مردانی با ریش‌ها و لباس‌های بلند را به خاطر دارد. مردانی که می‌گفتند زبان انگلیسی هیچ فایده‌ای ندارد و بچه‌ها باید تنها درس دینی بخوانند. «این گپ‌ها را با ما داشتند.» بار اول که طالبان شهر به شهر می‌گشت برخی امور در دست دولت بود و بخش‌هایی را هم طالبان داشتند. «کسی خیالش نبود و به فرار فکر نمی‌کرد.»
طالبان را سال‌ها دیده‌اند و گویی به بودن‌شان عادت دارند. شهروندانی که قبول کرده‌اند جنگ و درگیری بخشی از سرنوشت افغانستان است. «از دولتی‌ها هم هراس داریم.» همین چند روز پیش بوده گویی چند نفری مرز را رد کرده‌اند به امید دیدن خانواده اما مرگ نصیب‌شان شده. «با چاقو سر بریدن‌شان؛ می‌شناختیم‌شان از بچه‌های کوهستان بودند.»  طالبان که بر افغانستان حاکم شد، برخی را به زور و گروهی را با وعده و وعید با خود همراه کرد. «می‌گفت پول آمریکایی می‌دهیم. حدیث می‌خواندند برای مردم. خیلی‌ها هم که بدبخت و ندار بودند.»
پلان چهارم؛ تن دادن به بلاتکلیفی محض
روزها و سال‌های زندگی‌اش را میان امید و دلشوره تقسیم کرده. حالا در یک روز تابستانی در میانه مرداد در حیاط اردوگاه الغدیر امید به دیدار دارد. «فردا ایشاا.. ما را بار می‌کنند. دو ساعت طول می‌کشد برسیم مرز.» رسیدن به مرز یعنی در پیش گرفتن راه ولایت نیمروز؛ دو روز راه و بالاخره دیدن خانه. از فامیل و آشنا تلفنی شنیده راه‌ها باز است برای همین خودش را رسانده به زاهدان. «جدیدا آمار گرفتن. می‌گویند نیمروز را طالبان گرفته.» خبر سقوط نیمروز هم نتواسته، تصمیم‌شان را عوض کند. «ما هراسی نداریم، همیشه طالبان را دیده‌ایم.» گویی به دنیا آمده‌اند تا بلاتکلیف باشند میان سرنوشت. زمانی مجبور بودند به داشتن ریش بلند، اما حالا ریش بلند تهدیدی است برای جان‌شان. «دولتی‌ها می‌گویند ریشت بلند است؟ گوشت چرا اینجوری است؟ همش بهانه می‌آورند برای اذیت‌مان.»

پلان پنجم؛ افغانستان یعنی جنگ و ناآرامی
بنایی را در ایران یاد گرفت از همان هشت سال پیش که آمد ایران سر ساختمان کار کرد. «سالی یک‌بار می‌رفتم افغانستان.» آجرها و کیسه‌های سیمان ردشان را روی دست‌هایش گذاشته‌اند؛ دست‌هایی پینه‌بسته.
اهل هرات است از خانواده‌ای 10نفره. «محمد» هشت‌سالی است نان‌آور خانه شده. «افغانستان هم باشم روی زمین کار می‌کنم.» 22سال بیشتر ندارد، اما صدا و چهره‌اش جاافتاده‌تر نشانش می‌دهند. پیراهن سفید محلی‌شان را با شلوار پارچه‌ای مشکی‌ای سِت کرده. «یک‌ساله اینجاییم، باید برویم.»
افغانستان هیچ‌‌وقت آرام نمی‌شود.» از افغانستان که حرف می‌شود «محمد» آن را با ناامنی و جنگ به خاطر می‌آورد. «افغانستان همیشه جنگ بوده، نمی‌شود نرویم خانه.» به سلامت از نیمروز رد شود یا بتواند خودش را از مرز دوغارون به هرات برساند، 6 ماه شاید هم یک سال در خانه می‌ماند. در روستایشان سرش را گرم  کار روی زمین کشاورزی می‌کند. «دوست دارم خانواده‌ام را بیاورم ایران اما با پول کارگری نمی‌شود.»

پلان آخر؛ امید به بازگشت
«علی» هم یک‌سالی است ساکن ایران شده برای کارگری ساختمان. پسری لاغراندام و قدبلند که هیچ گوشتی به تن ندارد. تی‌شرت قرمزی به تن کرده که کمی رنگ پاشیده به صورتش. 27سال دارد، مزد پایین و نبود کار راهی ایرانش کرده. «برای هر کارگر 60-50 تومن می‌دهند. اینجا روزی 250هزار تومان می‌گیرم.» پدر در افغانستان یک گوشه زندگی را به دوش گرفته و «علی» هم اینجا در ایران. «خیلی دلتنگم. بعد از یک سال دارم می‌روم.»
یک شب ماندن‌شان در اردوگاه الغدیر هفتاد یا صدهزار تومان خرج برمی‌دارد. گفته‌اند باید ماسک بزنند و اگر دل‌شان خواست بیرون سوله‌ها شب را روز کنند.  امیدش به این است مرز کمی آرام بگیرد و از مرز میلک راهی خانه شود.» خود دولت ایران با اتوبوس تا یک‌جایی ما را می‌برد، بقیه را خودمان می‌رویم.» «علی» هم قرار است یک‌سالی افغانستان بماند تا حسابی از خجالت دلتنگی دربیاید. دلواپس بسته شدن مرز ایران نیست. «بسته هم شود قاچاقی می‌آیم.» بار اول از ایران برگشته‌ها برایش از 15 گروه شاخی گفتند که مسافر افغانستانی می‌برد ایران. «6میلیون خرج کردم تا برسم یزد.» تا مرز ایران با وانت آمده و از آنجا با پژو رفته یزد. «ما عادت به جنگ و ناامنی داریم. چاره چیست؟»