روزنامه خراسان
1400/05/30
بقایای کودتاگران 28 مرداد هنوز در ایران هستند
نوائیان / حلاجیان – با وجود گذشت بیش از 68 سال از کودتای 28 مرداد سال 1332، هنوز هم بسیاری از وقایع آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. شاید عجیب باشد که بدانید طی این مدت، بریتانیا حتی یک برگ از اسناد مربوط به کودتا را منتشر نکرده‌است و آمریکایی‌ها هم، معدود اسنادی را، تحت ممیزی شدید و حذف و تقطیع محتوا، انتشار دادند؛ اسنادی که اصولاً بسیاری از پرسش‌های پژوهشگران را در این عرصه، بدون پاسخ گذاشت. طی این چند دهه، آمریکایی‌هایی مانند کاندولیزا رایس، وزیر خارجه اسبق آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری «بوشِ پسر»، مادلین آلبرایت وزیر خارجه بیل کلینتون یا کرمیت روزولت، مجری آمریکایی کودتا در ایران، به صورت شفاهی یا در قالب خاطرات، تلویحاً یا به صراحت از نقش آمریکا در این ماجرا پرده برداشته‌اند که البته با دستمایه ای از توجیه عملکردشان در این کودتا همراه شده است. اگرچه بریتانیا همچنان درباره نقش خود در این ماجرا سکوت اختیار کرده است. این‌که چرا اسناد موردنیاز پژوهشگران برای درک بهتر و شناخت کامل‌تر ماهیت کودتا، منتشر نمی‌‌شود، می‌تواند دلایل مختلف و متعددی داشته باشد؛ دلایلی که می‌تواند پشت‌پرده تکاپوهای استعماری انگلیس و ایالات متحده را بیش از گذشته آشکار کند. برای درک بهتر این دلایل، به سراغ چهار نفر از استادان و کارشناسان برجسته تاریخ معاصر رفتیم و با آن‌ها درباره این مسئله گفت‌وگو کردیم. هنوز اسناد دوره مشروطه منتشر نشده است! دکتر موسی حقانی، معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، معتقد است عدم انتشار اسناد کودتای 28 مرداد، به تداوم فعالیت‌های جاسوسی در کشورهای هدف، با همان شیوه‌های قدیمی ارتباط دارد. وی می‌گوید: در بحث انتشار اسناد، فقط اسناد کودتای 28 مرداد مطرح نیست؛ از این اتفاق 68 سال می‌گذرد. انگلیسی‌ها حتی حاضر نشده‌اند اسناد نفوذ و دخالتشان در انقلاب مشروطه را منتشر کنند! از آن اتفاق چیزی حدود 115 سال گذشته‌است. طی این مدت، انگلیس تنها در یک گزارش محدود و به طور ضمنی، دخالت در کودتا را پذیرفت، اما ابداً به ابعاد آن اشاره نکرد. از آن طرف آمریکایی‌ها هم اسنادی را منتشر کردند، اما نه همه اسناد را؛ بخش مهم و تأثیرگذار اسناد، هنوز خارج از دسترس است. این پژوهشگر تاریخ معاصر به دلایل چنین رویکردی هم می‌پردازد و تصریح می‌کند: دو نکته مهم در این اسناد وجود دارد؛ اول این‌که روش‌ها و طرح‌هایی هستند که ممکن است لو بروند. ممکن است بگویید با گذشت زمان، این روش‌ها هم قدیمی میشود؛ اما واقعیت آن است که ما هنوز از بخش مهمی از الگوهای جاسوسی و فعالیت‌های سازمان‌های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا در این واقعه بی‌خبریم و چون اطلاع نداریم، آن‌ها باز هم می‌توانند از این الگوها استفاده کنند. دلیل دوم این است که بخشی از همکاران بریتانیا و آمریکا در آن واقعه، هنوز در داخل ایران هستند و این دولت‌‌ها نمی‌خواهند که روابط جاسوسی آن‌ها لو برود. یادمان باشد که ارتباطات پشت‌پرده بریتانیایی‌ها با خاندان‌هایی مانند فروغی، قوام و... طی چند نسل ادامه داشت و آن‌ها در پرداختن به چنین فعالیت‌هایی، تجربه زیادی دارند و حتی امروز هم می‌کوشند از این روش برای پیشبرد منافع خود بهره ببرند. جان کری، وزیر خارجه اسبق آمریکا، ضمن مذاکرات برجام و زمانی که بخشی از اسناد کودتا توسط آمریکا منتشر شد، به این مسئله اشاره کرد؛ او گفت که شریک انگلیسی ما مخالف انتشار اسناد است؛ اولاً هنوز بخشی از همکاران داخلی کودتا در قید حیات هستند و ثانیاً این‌که روش‌های فعالیت جاسوسی آن‌ها، ممکن است لو برود. اسناد انتشار یافته جهت‌دار بودند دکتر هادی وکیلی، استاد دانشگاه و متخصص تاریخ معاصر ایران درباره علت عدم انتشار اسناد، نظر دیگر دارد؛ او ضمن تأکید بر نقش بی‌بدیل اسناد برای بررسی وقایع تاریخی، می‌گوید: قرار بود این اسناد را سال 2013 میلادی منتشر کنند، یعنی زمانی که 60 سال از تاریخ آن گذشته‌است و این اسناد از حالت محرمانه به حالت عادی تغییر جایگاه داده‌اند؛ اما این اتفاق نیفتاد. یکی از دلایل این رویکرد، همزمانی آن با بحث برجام و مذاکرات مربوط به آن بود. انتشار اسناد می‌توانست بر موجه بودن بی‌اعتمادی ایرانیان به آمریکا، مُهر تأییدی دوباره بزند و البته می‌توانست باعث خشم مردم ایران از اقدامات خصمانه انگلیس و آمریکا شود. در این بین، اسناد انتشاریافته کاملاً جهت‌دار بودند؛ یعنی از محتوای آن‌ها این‌گونه برداشت می‌شد که آمریکا نقشی در کودتا نداشته است! اسناد مربوط به وزارت خزانه‌داری آمریکا از همین قبیل بودند. خب، این چطور ممکن است؟ در حالی که سیاستمداران آمریکایی از نیم قرن قبل تا امروز، گاه و بی‌گاه درباره نقش آمریکا در این کودتا صحبت می‌کنند و هیچ‌کس تردیدی در این مسئله ندارد و فقط بحث در جزئیات است. در این بین، ممکن است برخی افراد در داخل کشور هم دید مثبتی درباره انتشار این اسناد نداشته باشند؛ البته نه فقط از این بابت که ممکن است خود یا خانواده‌شان با عوامل کودتا مربوط بوده‌اند، بلکه از این منظر که تعدادی از سیاستمداران ما، از این مسئله واهمه دارند که انتشار اسناد جدید، مسیر گفت‌وگوهای مدنظر آن‌ها را مسدود کند. ادعاهای عوام‌فریبانه دکتر مسعود رضایی، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، معتقد است که انتشار اسناد، ربطی به مقررات ندارد؛ یعنی آمریکا و انگلیس، برخلاف ادعای قانون‌گرایی خود، اصولاً تصمیم‌گیری در این موارد را به مسئله منافع خودشان گره می‌زنند. وی می‌گوید: از نظر آن‌ها اصولاً انتشار اسناد مهم نیست، منافع است که اهمیت دارد. آن‌ها تا جایی سند منتشر می‌کنند که منافعشان در خطر نباشد. رضایی می‌افزاید: یک وجه دیگر این عدم انتشار، می‌تواند مربوط به حفاظت از شخصیت‌ها، افراد یا گروه‌هایی باشد که انتشار اسناد، ماهیت وابسته آن‌ها را آشکار می‌کند. این وابستگی که به احتمال زیاد در چند نسل و حتی امروز، در این خانواده‌ها وجود دارد، باید حفظ شود. از سوی دیگر، موضوع شیوه‌های خاص برای نفوذ در سازمان‌ها و جریان‌های مختلف هم مطرح است که به هر حال باید محرمانه بماند. نه انگلیس و نه آمریکا، اصلاً متعهد نیستند که هر سندی را منتشر کنند؛ این‌که می‌بینید مدعی چنین مسئله‌ای هستند، صرفاً یک ادعای عوام‌فریبانه است. با این حال، جوری اسناد را مخفی کرده‌اند که کسی نتواند با استفاده از آن‌ها، دخالت مستقیم آمریکا یا انگلیس را ثابت کند و آن وقت، مجبور به عذرخواهی شوند؛ شاید یک دلیل عدم انتشار هم این باشد که اصولاً آمریکا و انگلیس، اهل عذرخواهی و اظهار پشیمانی نیستند. از دوره قاجار تا امروز دکتر عباس سرافرازی، استاد تاریخ و متخصص تاریخ معاصر ایران، به دیدگاه‌های دیگر کارشناسان مُهر تأیید می‌زند و می‌گوید: موضوع وجود خاندان‌هایی که به هر حال، طی چند نسل با بیگانگان و به ویژه با انگلیس در ارتباط بوده‌اند، بسیار جدی است. ما برخی از این‌ها را می‌شناسیم و برخی را هم نه. شاید آمریکا و انگلیس، برای برنامه‌های آتی خود علیه ایران، نیاز به استفاده از این افراد داشته باشند و به همین دلیل، عدم افشای نام آن‌ها، منطبق با منافع این دولت‌های استعماری است. چنین رویکردی از دوره قاجار وجود داشته و در دوره پهلوی هم به اوج خودش رسیده است. هر چند که می‌بینیم گاهی مسئولان بلندپایه آمریکایی مانند خانم رایس یا آقای اوباما، ضمن صحبت‌هایشان و برای نشان دادن قدرتی که در منطقه دارند، اشاره‌ای ضمنی به نقش آمریکا در کودتای 28 مرداد می‌کنند، اما سندی قابل بررسی را در این زمینه منتشر نمی‌کنند و در دسترس پژوهشگران نمی‌گذارند.
سایر اخبار این روزنامه
بقایای کودتاگران 28 مرداد هنوز در ایران هستند
«سید عبدا... ارجائی» شهردار منتخب مشهد
معمای صفحات جعلی در روبیکا
هیولاهای‌زشت بتنی برای ذائقه‌های خاص
سال تحصیلی جدید مدارس همچنان غیرحضوری
آینده آمریکا در افغانستان
نگاه جهانی به حکومت طالبان
100 هزار قربانی کافی نیست؟
ماندگارترین سکانس های کردوانی، چانه زنی بر سر قائدی و خداحافظی با معلم فداکار
شهادت امام سجاد(ع) را تسلیت می گوییم
کدام یک از وزیران پیشنهادی به پاستور نمی رسند؟
دور زدن هایی به قیمت جان!
ریشه‌های یک طلاق به ازای هر 2 ازدواج
