روزنامه ایران
1400/06/11
فوران امید از عمق 3000 متری زمین
عطیه لبافخبرنگار
بحث تأمین آب سیستانوبلوچستان از محل آب‌های ژرف و منابع آبی نامتعارف مدتی است که دوباره در کلام مسئولان آبی کشور به‌گوش می‌رسد. حتی وزیر نیروی دولت سیزدهم «اجرای طرح‌های تحقیقاتی در خصوص آب های نامتعارف» از جمله آب های ژرف را در برنامه پیشنهادی خود به مجلس شورای اسلامی آورده و در نخستین گفت‌و‌گوهای خبری عنوان می‌کند که «باید منابع تأمین آب را متنوع کنیم و علاوه بر تأمین آب از دریا که باید در دستور کار قرار داشته باشد، می‌توانیم از منابع آب ژرف بهره ببریم؛ که در شرق ایران در عمق دو تا سه هزار متری زمین می‌توان از آن استفاده کرد.»
اما سؤال اینجاست که آب‌های ژرف چقدر در تأمین نیاز آبی سیستان و بلوچستان خشک و کم آب می‌تواند مؤثر باشد و تا چه اندازه منبع پایدار و مطمئنی برای تأمین آب است؟ آیا بحران‌های ناشی از کم آبی این استان که از بیماری‌ها تا بیکاری‌ها را در برمی گیرد، بواسطه منابع آب‌های ژرف قابل کاهش است؟ اصلاً آب ژرف چیست؟
آخرین وضعیت آب‌های ژرف سیستان و بلوچستان
آب‌های ژرف، بخشی از منابع آب زیرزمینی هستند که در سازند سنگی زمین شناسی تشکیل شده‌اند و سفره‌ای از آب زیرزمینی را شکل می‌دهند که می‌توانند تجدیدپذیر باشند. در تجربه جهانی برخی از کشورها حتی اقدام به استخراج این منابع کرده‌اند. از جمله عربستان که البته بعد از مدتی به سبب تشخیص تجدیدناپذیر بودن سفره شناسایی شده، این اقدام را متوقف کرد و تجربه این کشور، میزان حساسیت دوره مطالعاتی کشف آب‌های ژرف را به نمایش گذاشت.
از 7 سال قبل تا به امروز، ایران نیز با نگاهی جدی‌تر به‌دنبال یافتن آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان است تا مرهمی بر بی‌آبی این استان باشد. در زمان وزارت حمید چیت چیان در دولت یازدهم، از هیأت دولت مصوبه 25 میلیارد تومانی برای این موضوع گرفته شد. مناقصه حفاری چاه نخست برگزار شد و این حفاری تا 2200 متر انجام گرفت. مجدداً 13 میلیارد تومان دیگر تخصیص و حفاری تا 3200 متر و درآخر چاه تا عمق 3800 متر ادامه یافت تا به یک تعداد لایه آب‌دار رسید.
در چاه اول، لایه‌های آب دار با چند جریان در عمق‌هایی نظیر 800 متری، 1200 متری و 1800 متری شناسایی شد. حالا دیگر به طور جدی پتانسیل سنجی آب های ژرف وارد مرحله عملی شده بود. اما باید مؤلفه‌های متعددی سنجیده می‌شد که نشان دهد آیا این آب قابلیت تأمین نیاز سیستان وبلوچستان را بویژه در بخش شرب دارد یا خیر؟ شوری یا EC آب و فلزات سنگین و آلودگی‌ها چقدر است؟
آنطور که مطلعان پروژه می‌گویند؛ شوری آب این منبع در حد شوری آب دریای خزر برآورد شد. اما این مرحله پایانی مطالعات آب‌های ژرف نبود و حفاری چاه دوم نیز بر مبنای تجربه حفاری نخست آغاز شد. حفاری‌هایی شبیه آنچه در صنعت نفت برای کشف میدان نفتی انجام میشود. نتیجه چاه شناختی دوم که از سال 1398 آغاز شد و به «سیستان 2» معروف است، نیز چنین بود که در مدت حدود 2 ماه به عمق 1880 متری و به شرایط آرتزین رسید و امکان آزمایش، ارزیابی و تولید آب از مخزن را فراهم کرد. اما هنوز مطالعات روی این چاه‌های آزمایشی تکمیل و جمع‌بندی نشده است.
تاکنون اطلاعاتی که از چاه اول به دست آمده، این است که از عمق 3 هزار متری زمین در سیستان و بلوچستان آب‌هایی به سطح زمین فوران کرده که ممکن است آب‌های ژرف باشد. این آب کشف شده دمای 87 درجه سانتیگراد دارد و در صورت اثبات شرایط تولید انرژی را هم از این منبع عظیم فراهم می‌کند. این چاه امکان 1500 مترمکعب آب را در هر روز ایجاد کرده است و بخشی از آب چاه نیز بواسطه فرمانداری در حال توزیع در سیستانوبلوچستان است. چاه دوم نیز امکان استحصال 5 هزار مترمکعب آب 61 درجه را ایجاد کرده است و در مجموع می‌تواند آب شرب 30 هزار نفر را فراهم کند. اما آیا می‌توان گفت که این آب‌ها از نوع ژرف است و سفره‌های آب جدید و تغذیه پذیر هستند؟
آیندگان را فراموش نکنیم
اینکه آب‌های ژرف می‌تواند خشکی سیستان و بلوچستان را رفع کند از نظر کارشناسان و متخصصان این حوزه مردود و نوعی اغراق است. اما باید پیش از آنکه این آب به‌عنوان یک منبع جدید در فهرست منابع تأمین آب سیستان و بلوچستان دیده شود، باید پایداری آن و تجدیدپذیر بودن منبع کشف شده به اثبات برسد.
محمدرضا کاویانپور، رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو در این باره به «ایران» می‌گوید: «نتایجی که تا کنون به دست آمده نشان دهنده اطلاعات دقیق از حجم مخزن، مستندات و سن آب کشف شده نیست. اینها باید در آزمایشگاه به دقت مورد بررسی قرار گیرد. استفاده از آب‌های ژرف مانند سدسازی است که اگر درست بررسی نشود، خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به منطقه می‌زند و موجب خشکی بیشتر میشود.»
او ادامه می‌دهد: «اما تاکنون آنچه به‌دست آمده این است که در کشور ما این پتانسیل وجود دارد و در صورت مطالعه دقیق می‌توان آن را به‌عنوان یک منبع آبی در نظر گرفت. حالا باید ارزش‌گذاری شود که چقدر میشود به این منبع آبی تکیه کرد و چقدر قابل تجدید است.»
به‌گفته رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو برآورد سن آب در این طرح بسیار اهمیت دارد. اگر آب قدیمی باشد یعنی ممکن است تغذیه پذیر و تجدیدپذیر نباشد و پس از یک دوره به پایان برسد و این مسأله عواقب زیست محیطی دارد.
کاویانپور با اشاره به تجربه عربستان می‌گوید: «این بحث خیلی فنی و علمی است و در این زمینه باید از شعاردادن گریزان بود. مثل فرایند کشف چاه نفت است که ممکن است میلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری شود اما در نهایت به نفت نرسد. لذا باید با پذیرش هرگونه ریسکی از جمله هزینه‌های آن پیگیری شود. کاری بسیار هزینه بر است و باید در کشور ما که منابع مالی محدود است و از طرفی افزایش خشکی و کم آبی بحران زاست، با موضوع با احتیاط و مطالعات دقیق برخورد شود. نباید آیندگان را برای تأمین آب در یک برهه از زمان فراموش کرد.»
او درباره اینکه تأمین آب از منابع ژرف در اولویت قرار دارد یا شیرین‌سازی آب دریا، توضیح می‌دهد: «هر دو باید دنبال شود اما مسائل زیست محیطی آنها نیز باید به دقت بررسی شود. ممکن است که حتی تأمین آب از دریا اثرات مخرب کمتری نسبت به تأمین از یک سفره زیرزمینی تجدیدناپذیر داشته باشد. لذا اگرچه پتانسیل آن اثبات شده اما مطالعات فنی و اقتصادی بسیار مهم است. بحث تکنولوژی و فنی، ارزبری طرح و ارزیابی‌های اقتصادی باید در هر دو مورد سنجیده شود.»با توجه به آنچه کارشناسان می‌گویند ریسک تأمین پایدار آب از منابع آبی کشف شده زیاد است و باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. اما چاره کم آبی استان سیستان و بلوچستان چیست؟ استانی که اغلب بحران‌های آن از کم آبی نشأت می‌گیرد؛ از غبارها گرفته تا مهاجرت‌های مردمان آن. نسخه‌ای که کارشناسان برای این استان می‌پیچند این است: تغییر اقتصاد منطقه و تأمین آب از منابع جدید. منابعی که ممکن است آب‌های ژرف نیز بزودی به فهرست فعلی اضافه شود.
سایر اخبار این روزنامه
شهادت حضرت امام سجاد (ع) را تسلیت می گوییم
رفع دغدغه‌ها درباره ذخایر کالاهای اساسی
هنر در سرزمین سربلند ما پرهیمنه و هیبت‌بخش بوده است
برنامه حمایتی از کارگران و کارفرمایان
شتاب در واکسیناسیون
فوران امید از عمق 3000 متری زمین
بوی خوش زندگی
سوداگری با زمین‌های سوخته تالاب نیمه جان
خنیاگران سرزمین آفتاب
محدودیت های تازه برای گیمرهای نوجوان چینی
متهمان مستحق ارفاقات قانونی، در زندان نمانند
«بایدن» در تلاش برای توجیه، طالبان درصدد تشکیل دولت
یوزها رخ نمایان می‌کنند
