روزنامه کيهان
1400/06/14
موجی که از تپه‌های قیطریه آغاز شد
دفتر پژوهش‌های موسسه کیهانبه شکرانه توفیق انجام فریضه روزه ماه مبارک رمضان و به منظور تعظیم شعائر اسلامی، در صورت ثبوت عید، نماز عید فطر در جاده قدیم شمیران، پل رومی ساعت 8 صبح برگزار می‌گردد
سید ابوالفضل موسوی زنجانی، محمد مفتح»1
این اطلاعیه شب عید فطر سال 1357 برابر با 13 شهریور پس از نماز جماعت مغرب و عشاء در مسجد قبا خوانده شد، مسجدی که در ماه رمضان آن سال، کانون پرجوش و خروش انقلاب بود و از مهم‌ترین مراکز مبارزاتی مردم علیه رژیم شاه محسوب می‌شد. در ماه رمضان 1357، هر شب در مسجد قبا مراسم سخنرانی برپا بود و علاوه‌بر شبستان مسجد تمامی خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف مسجد قبا که توسط بلندگو تحت پوشش برنامه‌های مسجد قرار می‌گرفت، مملو از جمعیت می‌شد. سخنرانان اغلب از مبارزان و روحانیون انقلابی پیرو امام خمینی بودند، از شخص دکتر مفتح تا دکتر باهنر و استاد مطهری و... که بیشتر بر مسائل انقلاب و نهضت تاکید داشتند.
اما برنامه نماز عید فطر 1357، پس از حدود 10 ماه که از اوج گیری نهضت امام می‌گذشت، قرار بود نقطه عطفی برای این نهضت باشد. روحانیت مبارز و فعالین مسجد قبا به خصوص شخص دکتر مفتح، تجریه برگزاری نماز عید فطر در سال 1356 و در همین تپه‌های قیطریه را داشتند، در همان زمانی که هنوز آتش انقلاب گسترده مردم مسلمان شعله‌ور نشده بود ولی قرار بود در نماز عید فطر سال 1357 و بعد از آن کاری شود کارستان و چنین هم شد.
جامعه روحانیت مبارز تهران و دکتر مفتح نحوه حضور مردم در نماز عید فطر را به گونه‌ای تدارک دیدند که منجر به یک راهپیمایی شود و چنین برنامه‌ای پس از خرداد 1342 سابقه نداشت. آنها برای انجام راهپیمایی، سیره حضرت امام رضا علیه‌السلام را ملاک قرار داده و راهیپمایی تا مکان برگزاری نماز عید فطر در زمین‌های قیطریه را اعلام نمودند.2
در شب‌های پایانی ماه مبارک رمضان، به گونه‌ای که مزدوران جاسوسان ساواک متوجه نشوند، اعلام نمودند ساعت
6 صبح روز عید فطر دکتر مفتح از منزل خود واقع در جاده قدیم شمیران (کوروش کبیر آن زمان و دکتر شریعتی امروز)، با پای پیاده به سمت محل برگزاری نماز عید فطر واقع در خیابان کوروش کبیر، پل رومی، زمین‌های قیطریه حرکت خواهد کرد.3 راس ساعت 6 صبح روز 13 شهریور 1357، جمعیت انبوهی در جلوی منزل دکتر مفتح اجتماع کرده و همراه وی به سمت محل برگزاری نماز عید فطر حرکت کردند. مرحوم محمود مرتضایی‌فر تکبیرهای مخصوص عید فطر را با صدای بلند می‌خواند و مردم هم به‌طور دسته‌جمعی تکرار می‌کردند. به تدریج پلاکاردهایی که آیات قرآن بر روی آن نوشته شده بود، بیرون آمد و در دست‌های مردم قرار گرفت و شعارها به شعارهای انقلابی تبدیل شد و برخی پلاکاردها هم با شعارهای علیه رژیم شاه برافراشته شد.4
این نخستین تجربه راهپیمایی مردم در دوران اوج‌گیری نهضت و پس از گذشت 15 سال از راهپیمایی‌ها و تظاهرات(خرداد) عاشورای سال 1342 بود.
در ساعت 9/30 صبح اقامه نماز عید فطر توسط حجت‌الاسلام دکتر مفتح پایان یافت و حجت‌الاسلام دکتر باهنر به سخنرانی درباره نهضت امام و قیام مردم مسلمان پرداخت. براساس اسناد ساواک و گزارش ماموران و جاسوسانش، «لحظه به لحظه بر تعداد دوازده هزار نفری» جمعیت در تپه‌های قیطریه افزوده می‌شد.
ادامه مراسم در سند ساواک چنین آمده است:
«... در ساعت 9/45 سخنرانی باهنر خاتمه یافت که یاد شده از دولت انتقاد و مردم را تحریک و اظهار داشت: این روش دولت، فریبکارانه است. سپس دکتر مفتح سخنرانی را آغاز نمود و در حال حاضر مشغول سخنرانی می‌باشد. ضمنا جمعیت در حدود 14 هزار نفر در قیطریه حضور دارند.
پرنیان‌فر»5
اما آنچه که ساواک و مزدوران رژیم شاه اطلاع نداشتند، برگزاری راهپیمایی بعد از مراسم نماز عید فطر بود که جامعه روحانیت مبارز و شخص دکتر مفتح برای آن هم برنامه‌ریزی کرده بودند. به این ترتیب پس از پایان یافتن مراسم نماز عید و سخنرانی‌های پس از آن، جمعیت ابتدا با شعارصلوات و سپس تکبیرهای عید فطر به حرکت درآمده و از جاده قدیم شمیران به سمت جنوب سرازیر شدند. شعارهای صلوات و تکبیرهای عید فطر، به تدریج تبدیل به شعارهای انقلابی شد و رژیم شاه بازهم در مقابل یک عمل انجام شده قرار گرفت. شعارهای «الله اکبر و خمینی رهبر» جمعیت که برای نخستین بار در یک راهپیمایی عظیم سر داده می‌شد با پخش اعلامیه‌هایی همراه شد. در گزارش ساواک، اولین راهپیمایی مردم تهران علیه رژیم شاه در دوران اوج‌گیری نهضت، اینچنین توصیف کرده است:
«... تا ساعت 11/15 صبح که مردم پس از سخنرانی محمد مفتح به سمت مسجد همت، مسجد قبا، رستم آباد و سلطنت آباد تظاهرات خود را شروع کرده بودند، خبری از آتش‌سوزی واصل نگردیده بود...»6
اما راهپیمایی که از تپه‌های قیطریه آغاز شده بود، در مقابل حسینیه ارشاد، با پیوستن گروههای دیگری از مردم مواجه شد و جمعیت راهپیمایان به حدود 500 هزار نفر رسید. هر چه جمعیت پیش‌تر می‌رفت، بر شمار آنها افزوده می‌گشت. در میدان 24 اسفند (انقلاب کنونی) راهپیمایان کرجی ملحق شدند و پس از رسیدن به میدان قزوین وافزوده شدن گروههای دیگری از مردم، جمعیت به طرف میدان راه‌آهن، شوش، شهناز، ژاله، دروازه شمیران، شمیران و راهپیمایی کردند و در ساعت نیم بعد از نیمه شب، راهپیمایان به تدریج خیابان‌ها را ترک کردند.7
بدین ترتیب نماز عید فطر 1357 و راهپیمایی پس از آن به نقطه عطفی در مبارزات ملت مسلمان ایران علیه شاه و آمریکا بدل شد. نقطه عطفی که پس از آن راهپیمایی‌های میلیونی و فراز و نشیب‌های دیگر نهضت آغاز شد. ابتدا راهپیمایی بزرگ 16 شهریور بود که از همین تپه‌های قیطریه آغاز شد و تا پیچ شمیران ادامه یافت و سپس راهپیمایی‌های تاریخی تاسوعا و عاشورا که رفراندوم ملت برای سرنگونی رژیم شاه بود و پس از آن راهپیمایی‌های اربعین و 28 صفر 1357 که سرانجام طومار رژیم ستم شاهی را در هم پیچید.
روزنامه‌ها كیهان و اطلاعات كه وابسته به دربار و سناتورهای شاه بودند نیز نتوانستند شکوه و عظمت راهپیمایی عید فطر را نادیده گرفته و زبان به اعتراف باز نکنند. كیهان با انعكاس تصاویری از این راهپیمایی بزرگ، 9 صفحه خود را به آن اختصاص داد و در سوتیتر خود نوشت: «تظاهرات و راهپیمایی چند میلیونی. عظیم‌ترین نماز عید فطر تاریخ ایران برگزار شد». «راهپیمایان، سربازان و افسران را در خیابان‌ها گلباران كردند». «دریای جمعیتی كه دیروز خیابان‌های تهران را پوشانده‌بود، چهره سیاسی‌ـ مذهبی خود را در آرامش شگفت‌آوری پوشاند. صد هزار تظاهركننده هر جا به مأموران و كامیون‌های پر از سرباز رسیدند چون دریایی كه جزیره‌ای را در میان بگیرد، به گرمی برای سربازان و نظامیان دست تكان دادند».8
خبرگزاری‌های خارجی، راهیپمایی عید فطر 1357 را نیز چنین تشریح کردند:
خبرگزاری یونایتدپرس: «امروز هزاران تن از مردم مسلمان ایران در خیابان‌های پایتخت به راهپیمایی پرداختند و شعارهای ضد دولتی سردادند. آنها پشتیبانی خود را از حکومت اسلامی ابراز داشتند... تظاهر کنندگان در منطقه قیطریه به سربازانی که سر راه آنها بودند، گل تقدیم کردند.» 9
خبرگزاری آسوشیتدپرس: «در تهران حدود صد هزار تن در تظاهرات شركت كردند. در این تظاهرات زنان مسلمان نیز چادر به سر شركت كردند». خبرگزاری فرانسه: «شامگاه یکشنبه و صبح دوشنبه اجتماع توده مردم در اطراف مساجد در نظم کامل صورت گرفت. این اجتماع به مناسب نماز عید فطر بود...»10
رادیو بی‌بی‌سی: «... تظاهرات دیروز به آرامی به پایان رسید. تظاهر کنندگان با مامورین انتظامی برخوردی نداشتند، بلکه آنها را غرق در گل و بوسه کردند. در واقع صدها هزار نفر ایرانی با راهپیمایی خود علیه دولت ایران رای دادند...»11
ویلیام سولیوان، آخرین سفیر آمریکا در ایران در کتاب خاطراتش نوشت: «... راهپیمایی روز عید فطر به عنوان یک دمونستراسیون و نمایش خیابانی در تاریخ نوین ایران بی‌سابقه بود... نظم این راهپیمایی فوق‌العاده و شبیه یک رژه نظامی بود... مأموران و ناظران ما که برای گزارش مشاهده‌های خود در سفارت جمع شده بودند متفق‌القول بودند که یک سازمان مجهز و مجرب این راهپیمایی را سازمان داده است... نظم و سازمان این راهپیمایی در عین حال که موجب تحیر و شگفتی ما شد این واقعیت را هم آشکار ساخت که ماتشکیلات و فعالیت مخالفان را دست کم گرفته‌ایم...»12
حضرت امام خمینی در پیامی به مناسبت عید فطر و راهیپمایی عظیم مردم، چنین فرمودند:
«... فطر امسال، عید حماسه و جنبش هر چه بیشتر تمام جناحهاى ملت ایران بود؛ روزى که رشد فکرى و عملى ملت را به دنیا ثابت کرد و پوچ بودن تبلیغات پر دامنه مخالفین نهضت را ثابت نمود؛ پیوستگى تمام جناحها را ثابت کرده خواستِ تمام ملت را که رفتن شاه و برچیده شدن بساط ظلم و چپاول مردم مسلمان است، با کمال صراحت اعلام نمود.
مردم مسلمان ایران به دنبال برگزارى نماز عید، دست به عبادت ارزنده دیگرى زدند که آن فریادهاى کوبنده علیه دستگاه جبار و چپاولگر براى بپاداشتن حکومت عدل اسلام است.
ملت عظیم‌الشأن ایران! نهضت خود را ادامه داده و هرگز سستى به خود راه ندهید، که نمى‌دهید. مطمئن باشید- به امید خدا- پیروزى و سرافرازى نزدیک است. پس از ماه رمضان گمان نشود که تکلیف الهى فرقى کرده است؛ تظاهرات کوبنده براى رسیدن به هدف اسلامى، عبادتى است که روزها و یا ماهها را در آن اثرى نیست؛ چرا که هدف نجات ملت است، اجراى عدالت اسلامى و برقرارى حکومت الهى بر پایه محکم عدل است....»13
__________________________
1- مجموعه مستند «محراب انقلاب» – قسمت دهم – شبکه قرآن سیما- 21 بهمن 1384 2- زندگی و مبارزات آیتالله شهید دکتر مفتح- مرحوم رحیم نیکبخت – مرکز اسناد انقلاب اسلامی – چاپ اول – بهار 1382- صفحه 240 3- همان
4- همان- صفحه 241 5- یاران امام به روایت اسناد ساواک – جلد پانزدهم - شهید دکتر محمد جواد باهنر- مرکز بررسی اسناد تاریخی – چاپ اول – 8 شهریور 1379- صفحات 656 و 657 6- گزارش ساواک تهران به اداره کل سوم
به شماره 20/95694 ه 13/6/1351 7- جزوه اخبار نهضت نوین اسلامی – بی‌جا- بی‌نا و تقویم تاریخ انقلاب اسلامی – خبرها و رویدادهای روزانه محرمانه و غیرمحرمانه- مرداد 1356 تا فروردین 1358- گروه تحقیق انتشارات سروش – چاپ اول – 1369- صفحه 144 8- یکسال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه- مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان- مرکز اسناد انقلاب اسلامی
9- تقویم تاریخ انقلاب اسلامی – خبرها و رویدادهای روزانه محرمانه و غیرمحرمانه- مرداد 1356 تا فروردین 1358- گروه تحقیق انتشارات سروش – چاپ اول – 1369- صفحه‌های 129 و 130 10- همان 11- همان 12- مأموریت در ایران- ویلیام سولیوان-ترجمه محمود مشرقی- انتشارات هفته- صفحه 113 13- صحیفه امام- جلد 3- صفحات 454 و 457
سایر اخبار این روزنامه
پیام تشکر رهبر انقلاب از کاروان کشورمان در مسابقات پارالمپیک ۲۰۲۰ توکیو
فقدان آیتالله سید محمدسعید حکیم ضایعه علمی برای حوزه نجف است
انتصاب حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی‌خراسانی به عضویت شورای نگهبان
نمایش اقتدار ایران با تحقیر آمریکا در مدیترانه
برنامه بُرد- بُرد مقاومت(یادداشت روز)
اخبار ویژه
اخبار ضد و نقیض از به جان هم افتادن طالبان بر سر تقسیم غنائم و قدرت
همه ظرفیت‌های شهرداری برای کمک به نظام سلامت پای کار می‌آید
میرزا علی‌اصغر‌خان، دست تکان نده !(نکته)
موجی که از تپه‌های قیطریه آغاز شد
ساخت یک میلیون مسکن موجب رشد 9 درصدی اقتصاد میشود
مدارس از آبان به تدریج بازگشایی می شود
رزمندگان فاطمیون عاشق «حاج احمد» بودند
کنایه مدعیان اصلاحات به روحانی رئیس‌جمهور از داخل ماشین نظرسنجی نکند!
