روزنامه وطن امروز
1400/06/15
اتحاد رمز پیروزی
مصطفی پورکیانی: با گذشت چند روز از مداحی پرشور مداحان سرشناس ایرانی در هیات عزاداری بصره عراق، این رویداد همچنان در محافل رسانه‌ای و فضای مجازی مورد توجه و بحث است و فضایی که مداحی‌های امسال در بصره به عنوان اتفاقی شاخص و تاثیرگذار رقم زد، نتایج خود را در پیوند میان ۲ ملت ایران و عراق نشان می‌دهد. از سوی دیگر می‌توان گفت این پیوندهای فرهنگی و انسانی و عقیدتی در اربعین است که امنیت طولانی‌مدت در منطقه را تضمین می‌کند. این رویکرد، هم در میدان و هم در دیپلماسی می‌تواند حافظ مصالح کشورهای منطقه باشد؛ دیپلماسی‌ای که از تکیه بر نیروهای ملی و عقیدتی نشأت گرفته و با پشتیبانی ایشان قوت می‌گیرد. در ادامه حضور مداحان ایرانی در هیات عزاداری در بصره را از زوایای مختلف فرهنگی در گفت‌وگو با مرتضی حیدری آل‌کثیر، شاعر نوحه‌های عربی حاج محمود کریمی، میلاد عرفان‌پور و رضا اسماعیلی از شاعران آیینی مورد بحث قرار داده‌ایم. *** رضا اسماعیلی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز»: عزاداری بصره می‌تواند مقدمه‌ای برای شکوه‌مندی یادمان اربعین باشد رضا اسماعیلی، شاعر آیینی و پژوهشگر ادبیات فارسی است که تاکنون بیش از ۴۰ اثر از او به چاپ رسیده است. از آثار مطرح وی می‌توان به «سحرنامه»، «سمت روشن دریا»، «لهجه شرقی عشق» و «بر بال ققنوس» اشاره کرد. اسماعیلی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» به زوایای مختلف برپایی مراسم عزاداری بصره در عراق پرداخت. یکی از مظاهر فرهنگی عزاداری عراقی‌ها در بصره با حضور ذاکران ایرانی به نزدیک شدن مادحین ایرانی به فضای عراق مربوط میشود، مثلا مداحی از عراق خطاب به ایرانی‌ها می‌گوید «شما فرزندان امام رضایید» و برای ما به خاطر این ویژگی محترمید و دوست‌تان داریم. این شکل از پیوند خوردن اشعار و نوحه‌ها چه اثر مناسکی دارد؟ قبل از هر چیز باید توجه داشته باشیم برپایی مجالس عزاداری حسینی و نوحه‌خوانی به خودی خود هدف نیست، بلکه وسیله‌ای است برای پاسداشت ارزش‌های انسانی که در قاب و قالب عاشورا و حماسه حسینی متجلی است. حضرت امام قدس سره الشریف نیز با تاکید بر همین دغدغه فرموده‌اند: «این اجتماع در مجالس روضه را خیال نکنید فقط این است که ما گریه کنیم برای سیدالشهدا. نه سیدالشهدا احتیاج به این گریهها دارد و نه این گریه خودش فی نفسه کاری از آن برمی‌آید؛ جنبه سیاسی این مجالس بالاتر از همه جنبههای دیگری است که هست». صحیفه نور، ج 13، ص 153 با عنایت به نکته‌ای که در بیانات حضرت امام(ره) نیز مورد اشاره قرار گرفته است، برپایی مجالس عزاداری حسینی پیش و بیش از هر چیز برای تعظیم و تکریم کرامت‌های انسانی، تقویت پیوندهای مذهبی و دینی، احیای مودت اسلامی و بالندگی روح ظلم‌ستیزی و مظلوم‌نوازی است. مداحی بزرگوارانی چون میثم مطیعی در مراسم عزاداری حسینیه داوودالعاشور شهر بصره نیز از این منظر حرکتی قابل ستایش است. این رویداد باعث تحکیم پیوندهای مذهبی بین ۲ ملت برادر ایران و عراق و تحکیم همدلی میشود. علاوه بر همه اینها، تعامل و مشارکت در برگزاری مراسم عزاداری حسینی با دیگر کشورهای مسلمان، اگر به صورت هوشمندانه مدیریت شود، می‌تواند راه را بر آفات و آسیب‌هایی که گریبانگیر بعضی مجالس مداحی است، ببندد و معنویت بیشتری به این مراسم ببخشد. ممکن است شبیه این اتفاق با حضور مداحانی که کمتر نام‌‌آشنا هستند در سال‌های قبل رخ داده باشد ولی چه میشود که امسال این مراسم با حضور مداحان سرشناس انجام میشود و اینچنین مورد استقبال قرار می‌گیرد؟ ذاکران و مداحان صاحبنامی چون میثم مطیعی برای جامعه مذهبی ما الگو هستند و مردم سلوک دینی، اجتماعی و سیاسی آنان را زیر نظر دارند. استقبال از این حرکت، مسؤولیت این بزرگواران را در این عرصه سنگین‌تر می‌کند. این بزرگواران باید از این فرصت خجسته برای ترویج آموزه‌های اصیل دینی و دعوت و هدایت جامعه به گزاره‌های وحیانی و قرآنی استفاده کنند. دامنه تاثیرگذاری این مجالس باید فراتر از تحریک احساسات و گریستن صرف باشد. هدف غایی و نهایی باید معرفت‌افزایی و بیدارگری باشد. عمود خیمه محبت، «معرفت» است. محبت هیچ‌گاه بدون معرفت در دل انسان شکل نمی‌گیرد و نطفه نمی‌بندد. یعنی نمی‌شود اول عاشق کسی شد، بعد او را شناخت. طبق آیات و روایات قرآنی، «محبت حسینی» فرزند «معرفت حسینی» است. محبت اصیل و زلال حسینی باید از چشمه «معرفت» بجوشد. امروز «نالیدن» باید معبری برای «بالیدن» باشد. اشکی که امروز از دیدگان ما جاری میشود، باید «اشک بیداری» باشد و از چشمه «إنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَکُمْ، وَحَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ» بجوشد. چنین اشکی است که به تعبیر حضرت امام (قدس سره الشریف) سازنده و حماسه‌آفرین است. از این منظر، شایسته است در این همایش‌های باشکوه معنوی به این مهم بپردازیم که اگر ما خود را محب واقعی حسین می‌دانیم، باید آثار این محبت را در سلوک انسانی و اسلامی خود رصد کنیم و ببینیم. آثار محبت واقعی به اباعبدالله(ع)، بندگی، یکتاپرستی، بیداری، حق‌طلبی، آزادگی، ظلم‌ستیزی و در نهایت پیروی و تبعیت از آن امام همام است. تحکیم وحدت امت اسلامی نیز از محکماتی است که در این مجالس نباید مورد غفلت قرار گیرد. رسالت اصلی من به عنوان شاعر و ذاکر اهل بیت باید دعوت به «وصل» و همدلی باشد، نه خدای نکرده حرکت در مسیر «فصل» و فاصله و دامن زدن به عصبیت‌های مذهبی و دینی. چه فرصت‌هایی در دل این نوع از عزاداری‌ها نهفته است. منظورم بیشتر فرصت‌های فرهنگی است؛ حتی در خود نوحه‌خوانی، مثل سبک‌ها و چیزهای دیگر؟ در سال‌های اخیر و پیش از کرونا راهپیمایی اربعین در حوزه فرهنگ‌سازی عاشورا تاثیرگذاری قابل تأملی داشته و موج مقاومت و بیداری اسلامی را در جهان اسلام تقویت کرده و گسترش داده است. همچنین خیلی از ذهنیت‌های غلط نسبت به قیام حسینی را اصلاح کرده است. پیش از این برخی برداشت‌های نادرست و ناصواب از قیام کربلا می‌شد اما شکوه راهپیمایی میلیونی اربعین حسینی و تعاملی که بین محبان آن حضرت اتفاق می‌افتد، جان تازه‌ای در کالبد امت اسلام می‌دمد. راهپیمایی اربعین هویت اسلامی را تقویت می‌کند و باعث میشود آموزه‌های وحیانی و قرآنی بین عزاداران حسینی تبادل گفتمانی ایجاد کند و ذهنیت‌های غلط از بین برود. پیش از این، وقتی در اینترنت کلمه شیعه را جست‌وجو می‌کردیم، برخی مباحث خرافی و حاوی خشونت نمایش داده می‌شد و حاکی از این بود که در کشورهای غربی، دیدگاه مثبتی نسبت به شیعه وجود ندارد اما راهپیمایی اربعین حسینی با نظم و شکوهی که دارد به جهانیان نشان داد «شیعه حسین» در مسیر احیای کرامت‌های انسانی و اسلامی گام برمی‌دارد. از این منظر می‌توان گفت همایش معنوی اربعین نگاه جهانیان را نسبت به مسلمانان اصلاح کرده و فرهنگ‌‌ساز بوده است. این برکات شامل تعامل و مشارکت در اجرای برنامه‌های مشترک مداحی با مداحان و ذاکران صاحبنام عراقی و دیگر کشورها نیز میشود. از جمله این برکات، فرصت‌آفرینی، هم‌افزایی معنوی، خلاقیت و نوآوری در سبک، توجه به وجوه هنری و زیباشناسانه در اجرا، انتقال تجارب، افزایش دایره مخاطبان، دقت در گزینش مرثیه‌ها و نوحه‌ها، توجه به ارزش‌های موسیقایی و... است. این عزاداری‌ها در بصره چگونه به اربعین پیوند می‌خورد؟ این عزاداری می‌تواند پل پیوند و مقدمه‌ای برای شکوه‌مندی بیشتر یادمان اربعین حسینی باشد. نکته بسیار مهم دیگر توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری در برپایی مراسم عزاداری حسینی در اربعین به صورت هوشمندانه، توأم با عقلانیت و با لحاظ شرایط کروناست. رهبر معظم انقلاب در رهنمودهای امسال با تاکید بر این مهم که تکریم و پاسداشت حماسه حسینی برای کشور مایه برکت است، بر این نکته نیز تاکید کردند که در برگزاری این مراسم با توجه به قرار داشتن کشور در شرایط سخت کرونا باید شیوه‌نامه‌های بهداشتی با کمال دقت و شدت مراعات شود و مشفقانه فرمودند: «نگذارید مجالس حسینی موجب شیوع بیماری و مایه طعنه مخالفان و دشمنان شود». *** مرتضی حیدری آل‌کثیر در گفت‌وگو با «وطن امروز» مطرح کرد عشق و ارادت به اهل بیت(ع) دغدغه مشترک ۲ ملت ایران و عراق مرتضی حیدری آل‌کثیر، شاعر آیینی که ۲ نوحه عربی حاج محمود کریمی را در مراسم عزاداری بصره سروده بود، در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» از حال و هوای این مراسم گفت. یکی از اتفاقات کم‌نظیر و مهمی که در روزهای اخیر شاهد آن بودیم، مراسم عزاداری در حسینیه داوود العاشور شهر بصره بود؛ مراسمی که با حضور مداحانی از ایران برگزار شد. به نظر شما برگزاری این مراسم چه تاثیری در روابط میان مردم ایران و عراق دارد؟ در همان روزهای نخست پس از سقوط صدام که ما وارد عراق شدیم و عراقی‌ها نیز به ایران می‌آمدند، پیوندی که قبلا محکم و یکپارچه بود و به دلیل جنگ گسسته شده بود، مجددا محکم شد و آنها جذب فرهنگ ما شدند و ما نیز به فرهنگ آنها تمایل نشان دادیم. بعد از سقوط صدام بود که باسم کربلایی به ایران می‌آمد و مداحی‌های او از تلویزیون ما پخش می‌شد و اگر همان موقع به عراق می‌رفتید، نوای «باز این چه شورش» است و نوحه‌های یزدی در آنجا شنیده می‌شد و می‌دیدید که چقدر این نوحه‌ها برای آنها جذاب است. عراقی‌هایی که در ایران زندگی می‌کردند با تلفیق فرهنگ و آداب و رسوم و نغمات ما در فرهنگ خودشان، توانستند نوحه‌ها و اشعار متفاوتی بسرایند و استفاده کنند. عراقی‌ها هر کجا که می‌روند آن اصالت خودشان را حفظ می‌کنند ولی به هر حال زندگی در ایران روی فرهنگ اصیل آنها بی‌تاثیر نبوده است و بعدها پس از سقوط صدام، تعداد زیادی از عراقی‌ها که از ایران وارد عراق شدند، این فرهنگ ما با آنها ماند و باعث شد این پیوند محکم‌تر شود تا اینکه به قضایای ورود داعش و تشکیل حشدالشعبی و مدافعان حرم رسیدیم که این پیوند را بیش از گذشته محکم کرد و باعث شد مردمان عراق وارد صفحه جدیدی از تاریخ خود شوند و آنهایی که در برابر داعش مقاومت و مبارزه کردند، در واقع برگ زرینی به تاریخ این کشور اضافه کردند و قطعا پیوند ایران و عراق در این مبارزات با داعش و تشکیل بسیج مردمی و فتاوای علمای شیعه بی‌تاثیر نبوده است و برگزاری این مراسم‌ها میشود گفت برای محکم‌تر کردن این رشته ارتباطی است و مهم‌تر از آن استمرار این مراسم‌ها در طول سال است و میشود به بهانه‌های مختلف همچون ایام شهادت ائمه و حتی اعیاد، این مراسم‌ها برگزار شود، به خاطر اینکه بسیاری از کشورها مانند آمریکا و عربستان که نمی‌خواهند برادری بین ایران و عراق را ببینند، بشدت دارند تلاش می‌کنند بین 2 کشور دشمنی ایجاد کنند و بهترین روش برای محکم‌تر کردن این پیوند، برگزاری همین مراسمات اهل بیت است، چون بزرگ‌ترین دغدغه مشترک ما 2 ملت همین عشق و ارادت به اهل بیت است. با توجه به مساله کرونا و کمرنگ شدن حضور ایرانیان در راهپیمایی بزرگ اربعین، مراسم مشترکی مانند آنچه در حسینیه داوود العاشور برگزار شد تا چه اندازه می‌تواند به حفظ آن همدلی که ما در اربعین شاهدش هستیم کمک کند؟ جز این مراسم‌ها که قطعا برگزاری مراسم اربعین را پرشورتر می‌کند، ما شاهدیم در این سال‌ها عظمت امام حسین(ع) خود به صورت خودجوش این واقعه بزرگ جهانی را رقم می‌زند و هر سال بزرگی و شور آن نیز بیشتر از گذشته میشود. از سویی هر ساله برای ما دریچه‌های جدیدی گشوده میشود و ما جلوه‌ای از عصر ظهور را داریم مشاهده و لمس می‌کنیم و هر ساله شاهدیم هاله عجیبی از برادری و اخوت این مراسم را احاطه کرده است. شما به عنوان یکی از شاعرانی که هم به زبان فارسی و هم به زبان عربی، اشعار آیینی سروده‌اید و اشعاری را برای مراسمی که به آن اشاره کردیم هم گفته‌اید، جایگاه شعر را در برقراری پیوند فرهنگی میان مردم ایران و عراق تا چه اندازه موثر می‌دانید؟ معتقدم هر دو ملت ایران و عراق، اهل شعر و ذوق و ادبیات هستند و شعر کاربرد روزانه‌ای در فرهنگ هر دو ملت دارد و طبیعتا شعر و نوحه جایگاه ویژه‌ای در محکم کردن پیوند این دو ملت داشته و دارد و حالا اگر این شعر در قالب نوحه و در سبکی جذاب و تاثیرگذار، به دور از تکلف و با صدایی گرم و صاحب نفس و در چنین مراسمی خوانده شود، طبیعتا تاثیرگذاری دوچندانی دارد. البته نکاتی نیز وجود دارد که علاوه بر غنای شعر و نوحه، رعایت درست و خواندن صحیح کلمات عربی با اعراب‌گذاری‌های صحیح، نیاز به مهارتی دارد که مداحان ما بخوبی آن را رعایت کردند؛ شعرها، همراهی مخاطب و صدای گرم مداحان انتظارات ما را از این مراسم برآورده کرد که خدا را باید شاکر باشیم و در اینگونه مراسم‌هاست که جایگاه و عظمت واقعی شعر دیده میشود و شاهدیم که شعر در این برهه از زمان پیشران و جلودار وحدت بین دو ملت شده است. چه بازخوردهایی از مداحی اشعارتان در هیات بصره گرفته‌اید؟ خیلی از دوستانی که می‌دانستند بنده برخی از اشعار عربی این مراسم را گفته‌ام، لطف داشتند و بنده را تکریم کردند البته بنده سهم کوچکی در این اشعار داشتم. شعرهای این سه مداح هم سهل و ممتنع بود و هم ضربه‌های شعری ویژه‌ای در این اشعار نهفته بود که باعث می‌شد مخاطب به وجد برسد و امیدوارم این مراسم‌ها در سال‌های بعد نیز تکرار شود. *** از کنار رویداد کم‌نظبصره؛ میعادگاه برادری فرهنگی در آیین حسینی میلاد عرفان‌پور، شاعر: از کنار رویداد کم‌نظیری که چند روز پیش در بصره عراق اتفاق افتاد نباید به راحتی عبور کرد. دعوت ۳ مداح تاثیرگذار و جریان‌ساز ایران به عراق برای اجرای مراسم باشکوه عزاداری در حسینیه داوود العاشور، نقطه عطفی در تاریخ فرهنگی و سیاسی ۲ ملت ایران و عراق و حتی به بیان دیگر نقطه عطفی در روابط فرهنگی ملت‌های مسلمان و مقاوم منطقه است. روزگاری سربازان و سرداران رشید این سرزمین با صدای مداحان انقلابی جان خود را برای مقابله با ارتش بعث عراقی کف دست می‌گذاشتند و امروز، مردم عاشورایی و ولایی عراق، مداحان انقلابی ایران را به عنوان چهره‌های فرهنگی محبوب خود به بصره دعوت می‌کنند تا با صدای آنها بر حسین(ع) بگریند و فریاد برادری و ظلم‌ستیزی سر دهند؛ این است اعجاز انقلاب اسلامی و معجزه فرزندان خمینی(ره). تماشای این تصاویر، البته داغ دیرینه فرهنگی ما را تازه کرد که چرا برای صدور این انقلاب و فرهنگ و هنر آن و جاری کردن چشمه‌های روشن آن به خاک‌های همسایه و سرزمین‌های تشنه دیگر، کمتر همت و مجاهدت میشود. نه فقط مردم عراق و دیگر کشورهای همسایه که حتی مردم اروپا و آمریکا و آفریقا تشنه مبادله فرهنگی با ایرانیان هستند، اگر چه به سبب کم‌کاری ما، خود واقف به این تشنگی نباشند. صورت دیگر این رویداد فرهنگی، هنر شاعران این سرزمین است؛ شاعرانی که سروده‌های فارسی و حتی عربی‌شان بعضا نقل زبان کودکان و جوانان کشورهای همسایه است. این رویداد در تراز آرمانی‌اش می‌تواند مایه بده بستان فرهنگی ملت‌های عرب‌زبان و ملت‌های فارسی‌زبان باشد، به شرطی که هم در موسیقی، هم در شعر و هم در اجرا صورت‌های مطلوب فرهنگ ما را نمایندگی کند. سخن آخر اینکه رویداد بصره که از سال‌های گذشته با حضور دکتر میثم مطیعی آغاز شده بود و همچنین رویدادهای مشابهی که در کشورهای منطقه و حتی کشورهای اروپایی سابقه دارد، می‌تواند میعادگاه برادری فرهنگی و تبادل فرهنگی در آیین حسینی باشد.