کم‌سوادی تهدید جدید کرونا
ضعف آموزشی یعنی رشد ترک تحصیل در سال‌های آیندهکلاس اولی و دومی‌ها؛ بی‌تجربه‌هایی که چشم دوختند به صفحه گوشی‌ها شاید شکل الفباها را یاد بگیرند. دانش‌آموزان تازه‌کاری که نه درست الفبا را یاد گرفتند، نه به درستی از سایر دروس فهم مطلب داشتند. آنها در اولین تجریه آموختن شکست را تجربه کردند؛ دانش‌آموزانی که نتوانستند گام‌های ابتدایی تحصیل‌شان را محکم بردارند.
والدین دل‌نگران از افت تحصیلی دانش‌آموزان‌شان آذرماه سال گذشته خواستار تشکیل کلاس‌های حضوری شدند؛ به‌خصوص پایه‌های اول و دوم. خواسته‌ای که نظرسنجی معاونت آموزش ابتدایی در 31 استان کشور هم بر آن صحه گذاشت. والدین دلواپس افت آموزش کودکان‌شان از کلاس‌های حضوری در ساعات محدود در هفته گفته بودند. هرچند بخشی از همین والدین از واهمه کرونا مخالف حضور در مدارس بودند.
در میانه این دلواپسی‌ها کارشناسان آموزشی هم درباره افت تحصیلی هشدار داده‌اند. هشداری که تأکید دارد ادامه این روند می‌تواند پایه‌های علمی دانش‌آموزان را ضعیف کند. ضعفی که بی‌شک در سال‌های آینده باعث رشد ترک تحصیل خواهد بود.
تلاش بی‌ثمر مسئولان در تشکیل کلاس‌های حضوری
مقاله‌ها و پژوهش‌های علمی بسیار از اهمیت سه سال اول دوره ابتدایی می‌گویند. سال‌هایی که شخصیت اجتماعی و آشنایی با دنیای پیرامون دانش‌آموزان شکل می‌گیرد. یعنی از 7 تا 10 سالگی که این آشنایی در مدرسه رقم می‌خورد. به گفته زهرا علیان، کودک در این محیط است که نخستین‌بار استقلال را تجربه می‌کند و گروه‌های دوستی پیرامون او شکل می‌گیرد. به باور این کارشناس آموزش ابتدایی و پژوهشگر در محیط مدرسه دانش‌آموز با نظرات مخالف و متفاوت از خود آشنا می‌شود. «در کلاس است که به توانایی‌های فردی و گروهی خود پی می‌برد. حواس پنجگانه کودک به‌خصوص دیدن و شنیدن در کلاس درس تقویت می‌شود. تمرکز در این دوره شکل واقعی به خود می‌گیرد.»
جهان در انزوای اجباری کرونا فرو رفته است؛ انزوایی اجباری و مستمر. با این وجود در اغلب کشورهای توسعه‌یافته، دانش‌آموزان به‌ویژه در دوره ابتدایی در روزهایی از هفته در مدرسه حضور پیدا می‌کنند. اما وضعیت در ایران متفاوت است. اولیا اطمینان‌خاطری از رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی در مدارس ندارند. هرچند مسئولان هم تلاشی برای برطرف کردن دلواپسی والدین نکرده‌اند. تلاشی که تنها در حد توصیه به والدین برای فرستادن کودکان به مدرسه خلاصه شد. به باور این کارشناس آموزش ابتدایی پیش‌بینی می‌شد استمرار آموزش از راه دور برای کودکان به‌خصوص در مناطق محروم مشکل‌ساز شود. «این روش آموزشی آنها را دچار افت تحصیلی می‌کند.»
با حضوری‌شدن مدارس بدون تردید عدم بخشش‌ها و عدم کنترل خشم‌ها نمود بیشتر خواهد داشت. هرچند به گفته او یکسری هیجانات را هم چنین دانش‌آموزانی خواهند داشت. هیجاناتی که در دوران کرونا فرصت بروزش را نداشتند، مانند دویدن و بازی‌های گروهی و … «این دانش‌آموزان به دلیل دور بودن از محیط مدرسه صبوری، رعایت قوانین و … را تمرین نکرده‌اند.»
دانش‌آموزانی که در مهارت‌های اجتماعی ضعیف شدنداز دیرباز شهروندان، اجتماعی‌شدن را در مدرسه امتحان می‌کنند؛ درواقع مهارت جامعه‌پذیربودن. مهارت اجتماعی‌شدن یعنی توانایی حضور در جمع. شهروندان مهارت‌های اولیه صحبت‌کردن و ارتباط گرفتن را در خانواده آموزش می‌بینند. اما اینکه بتوانند قوانین و آداب و قوانین اجتماعی را بیاموزند، اولین مکان مدرسه است. به گفته سمیرا طاووسی کلاس اولی‌هایی که مدرسه رفتن را با کلاس‌های آنلاین شروع کردند، بی‌شک مشکل خواهند داشت. «با حضوری‌شدن مدارس این دانش‌آموزان چنین مهارتی نخواهند داشت و بی‌شک آسیب دیده‌اند.»
مهارت ارتباط‌گیری، مشورت کردن، مشارکت در بازی‌های گروهی و … بی‌شک در دانش‌آموزان دوره ابتدایی ضعیف‌تر خواهد بود. به باور این روانشناس دانش‌آموزان دوره ابتدایی یک‌سال‌ونیم است چنین مهارت‌هایی را تمرین نکرده‌اند. دانش‌آموزانی که قهر و آشتی، دوستیابی و بخشش را در محیط مدرسه تجربه نکرده‌اند. به اعتقاد طاووسی با حضوری‌شدن مدارس بدون تردید عدم بخشش‌ها و کنترل خشم‌ها نمود بیشتر خواهد داشت. هرچند به گفته او یکسری هیجانات را هم چنین دانش‌آموزانی خواهند داشت. هیجاناتی که در دوران کرونا فرصت بروزش را نداشتند، مانند دویدن و بازی‌های گروهی و … «این دانش‌آموزان به دلیل دوربودن از محیط مدرسه صبوری، رعایت قوانین و … را تمرین نکرده‌اند.»
خانواده‌ها بی‌شک نمی‌توانند ایفاگر نقش مدرسه باشندزندگی تعطیلی مدارس یک‌سال‌ونیم پیش به صدا درآمد. دانش‌آموزان خانه‌نشین درس خواندن و امتحان‌دادن مجازی را تمرین کردند. کلاس درس‌هایی که گاهی اوقات تنها به یک حاضری‌زدن خلاصه شد. امتحانات هم حال‌وروز بهتری نداشتند، چون بازار تقلب‌ها گرم بود. مدارس امسال هم بلاتکلیف‌اند؛ بلاتکلیف میان حضوری و غیرحضوری‌بودن. این در حالی است که یونیسف هم نگران دوری بچه‌ها از مدارس است. دانش‌آموزانی که گاهی اوقات مدرسه برایشان محیطی برای تغذیه و آموزش‌های دیگر هم بود. شاید برای اینکه مدرسه تنها محل کسب علم نیست و بچه‌ها مهارت‌های زندگی را در آن می‌آموزند. طاووسی مدرسه را نهاد مهمی می‌داند. نهادی که نمی‌توان جایگزینی برای آن یافت. هرچند خانواده‌ها می‌توانند تأثیر کوچکی بر اجتماعی‌شدن بچه‌ها بگذارند، اما بی‌شک نمی‌توانند ایفاگر مدرسه باشند.
کرونا جهان را به تسخیر خود درآورده؛ پاندومی که همه ابعاد زندگی بشر را تحت‌تأثیر قرار داده است. تأثیری که به باور کارشناسان و صاحبنظران تا مدت‌ها بر زندگی بشر سایه خواهد انداخت. طاووسی بر این باور است دوران کرونا بی‌شک در آینده تأثیرگذار خواهد بود. این دوران کودکانی را پرورش می‌دهد که هراس ایزوله‌شدن و همه‌گیری را خواهند داشت. «این تأثیرگذاری به این شدت نیست که زندگی این کودکان به قبل و بعد از کرونا تقسیم شود.» این روانشناس معتقد است بچه‌هایی که جنگ و بلایای طبیعی را تجربه کردهاند هم با وجود آسیب‌هایی به زندگی‌شان ادامه داده‌اند. «زندگی این کودکان فلج نشده هرچند میزان آسیب‌شان به شرایط هر کدام از این کودکان بستگی دارد.»
به باور طاووسی کودکانی که پاندومی را پشت‌سر می‌گذارند، حساسیت به سلامت و نگرانی مرگ‌ومیر عزیزان‌شان را خواهند داشت. البته او معتقد است این دوری از مدرسه نمی‌تواند تأثیر زیادی بر روابط اجتماعی‌شان در بزرگسالی بگذارد. «این بچه‌ها کمی سطح استرس به خصوص مربوط به مسائل بهداشتی را خواهند داشت.»
کم‌درآمدها،مناطق روستایی و دانش‌آموزان با نیازهای ویژه در آموزش آنلاین دیده شده‌اند؟دو سال از چالش‌های آموزش آنلاین می‌گذرد. دو سالی که معلمان خستگی‌ناپذیر برای سازگاری دانش‌آموزان و محیط آنلاین تلاش کردند. آموزش آنلاینی که در ایران تازگی دارد و به همین سادگی‌ها نمی‌تواند جایگزین آموزش حضوری شود. کرونا نظام آموزشی ایران را به اجبار به سمت آنلاین‌شدن برد. هرچند شواهد گواه این هستند که آموزش آنلاین جایگزین مطلوبی برای آموزش حضوری نیست. واقعیت امر این است در میانه بایدها و نبایدهای آموزش مجازی برخی از دانش‌آموزان در معرض آسیب بیشتری هستند. خانواده‌های کم‌درآمد، دانش‌آموزان مناطق روستایی، دانش‌آموزان با نیازهای ویژه. این در حالی است که به باور زهرا علی‌اکبری، کارشناس آموزشی، آموزش آنلاین متناسب با دروس برخی از دانش‌آموزان نیست. «نمی‌توان یادگیری مجازی را برای دانش‌آموزان هنرستانی که در برنامه‌های آموزشی فنی‌وحرفه‌ای یا کارودانش ثبت‌نام کردهاند، توصیه کرد.»
وقتی صحبت از دانش‌آموزان به میان می‌آید یعنی گفتن از آینده یک جامعه. کودکان امروز در مدارس در حال آماده‌شدن به شهروندان فردای جامعه هستند. واقعیت این است که آینده کشور از طریق کیفیت سیستم آموزشی کنونی و عملکردهای آن منعکس می‌شود. در حقیقت یک مدرسه باید کنجکاوی را در ذهن‌های جوان و تأثیرگذار برانگیزد و آنها را به ابزارهایی مجهز کند تا انسان‌های بهتری باشند. به باور علی اکبری بی‌شک فرآیند یادگیری در شکل‌گیری شخصیت فرد و نحوه برخورد او با موقعیت‌های زندگی موثر است. به گفته او تغییر افکار از دانش کتابی به دانش زندگی در مدارس، دریایی از تغییرات را در جهان پدید آورده است. او معتقد است آموزش‌وپرورش باید پرورش و فرآیند تفکر سالم را تسهیل و توانایی‌های شناختی دانش‌آموزان را تقویت کند.
در مدارس، کودکان نه‌تنها در معرض ایده‌های جدید بلکه در معرض دیدگاه‌های متنوع همسالان خود قرار می‌گیرند. این حضور شیوه‌های اجتماعی مانند مهربانی، همدلی، دوستی و مشارکت را در آنها القا می‌کند.
معاشرت و تعامل سازنده با دیگران در مدرسهدر دنیای رقابتی کنونی، آموزش یک نیاز اساسی برای انسان‌ها پس از غذا، لباس و مسکن است. آموزش حضوری در مدارس بر جنبه‌های ذهنی، اجتماعی، فیزیکی و توسعه دانش‌آموزان تمرکز می‌کند. در حالی که آموزش مجازی با تمامی مزایایی که دارد در این حیطه‌ها باعث آسیب‌هایی می‌شود. به باور علی اکبری در شرایط همه‌گیری کرونا زمانی با اعتماد و اطمینان از آموزش مجازی می‌توان به آموزش حضوری تغییر فرآیند داد. نباید از این واقعیت چشم پوشید که مدرسه مهم‌ترین چشمه دانشی است که کودکان در معرض آن هستند. حضور در کلاس درس و مدرسه این فرصت را فراهم می‌کند تا در کنار همسالان‌شان زمینه‌های مختلف آموزشی را پشت‌سر بگذارند. هرچند دانش‌آموزان دوره ابتدایی اولین راه معاشرت و تعامل سازنده با دیگران را در مدرسه می‌آموزند.
در مدارس، کودکان نه‌تنها در معرض ایده‌های جدید بلکه در معرض دیدگاه‌های متنوع همسالان خود قرار می‌گیرند. این حضور شیوه‌های اجتماعی مانند مهربانی، همدلی، دوستی و مشارکت را در آنها القا می‌کند. ویژگی‌هایی که در بزرگسالی از آنها شهروند خوب خواهد ساخت. به باور این کارشناس آموزشی در مدرسه،کودک می‌تواند انرژی و نشاط خود را به راه‌های اجتماعی‌تر و موثرتر هدایت کند. مطالعات نشان داده کودکان در مدرسه یاد می‌گیرند در صورت برخورد با افراد همسن و مشکلات پیش‌رو چه تصمیماتی اخذ کنند.
دانش‌آموزانی که برای شناخت محیط، به اجتماع مدرسه نیاز دارندپیش از این، مدارس صرفا مکانی برای یادگیری رویدادهای تاریخی و ملی، حل مسائل ریاضی،خواندن و نوشتن در نظر گرفته می‌شد. در سناریوی آموزشی فعلی، کودک یاد می‌گیرد از روش سنتی یادگیری روتین فراتر رود. در مدارس می‌آموزند ذهن‌شان را توسعه دهند. هرچند از طریق برنامه درسی انعطاف‌پذیر، کنجکاوی و ایده‌پردازی در آنان تقویت می‌شود. به اعتقاد علی اکبری کودک از قیدوبندهای ذهنی آزاد می‌شود و به تخیل خود اجازه می‌دهد تا مسیر خود را پیش ببرد. بازی‌های سرگرم‌کننده و یک برنامه درسی جامع منجر به یک سیستم شناختی خوب و توسعه‌یافته می‌شود. مدارس منابعی را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد که می‌توانند از آنها برای رشدشان که موثر و مطلوب است، استفاده کنند. به گفته علی اکبری همه این دلایل نشان از این دارند که حضور در مدرسه برای کودکان ضروری است. «ضرورت حضور در مدرسه اهمیت دارد، چون دانش‌آموزان با یادگیری و کسب دانش، مهارت مورد نیاز در زندگی را تقویت می‌کنند.» به اعتقاد این کارشناس آموزشی بدون تردید آموزش مجازی نمی‌تواند چنین توسعه‌ای را برای دانش‌آموزان به ارمغان بیاورد. «به‌ویژه برای دانش‌آموزانی که در دوران ابتدایی تحصیل هستند و برای شناخت محیط، به اجتماع مدرسه نیاز دارند.»
