روزنامه وطن امروز
1400/07/11
چرا مغالطه این همانی «اقتصاد مقاومتی» و «آتارکی»، فرار به جلوی حامیان «تجارت آزاد» است؟
مائده منصوری*: این روزها که رهبر معظم انقلاب برای حراست از پیشرفتهای بخش لوازم خانگی، دستور منع واردات لوازم خانگی از ۲ شرکت خاص کره‌ای را صادر کرده‌اند، دوباره قلم‌های ناآگاه از پیشرفت اقتصادی و اقتضائات آن، فعال شده‌اند و با طرح مغالطه این همانی «اقتصاد مقاومتی» با سیاست «آتارکی»، جوری القا می‌کنند که گویا سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، کشور را به سوی انزوا و فقر بیشتر می‌کشاند. شاید بتوان یادداشتی که پیش‌تر با عنوان «تهدید آتارکی» در هفته‌نامه تجارت فردا (23 مرداد 1400) منتشر شد را یکی از متون کلیدی در راستای طرح «مغالطه این همانی اقتصاد مقاومتی و آتارکی» دانست. نویسنده در یادداشت مذکور، ادعا می‌کند که شعارهای اقتصادی سال‌های اخیر با تکیه بر «اقتصاد مقاومتی» ما را به سوی بی‌نیازی از دنیا سوق داده و نتیجه‌اش قحطی و گرانی در کالاهای ضروری شده است! اما آیا واقعاً «اقتصاد مقاومتی» همان «آتارکی» است؟ در این یادداشت نشان می‌دهیم افرادی که اقتصاد مقاومتی را انزواطلبی اقتصادی و آتارکی می‌دانند، نگاهی صفر و صدی به تجارت بین‌الملل دارند و اساسا فهم درستی از این سیاست‌های کلی پیدا نکرده‌اند. * آتارکی چیست؟ آتارکی نوعی سیستم اقتصادی است که به دنبال انزوای کامل از محیط (سایر کشورها) است. برای این منظور، کشورها باید خودپایدار باشند و تمام کالاهای تولیدی و نیازهای اساسی ساکنان خود را تأمین کنند. نگارنده یادداشت «توهم آتارکی» می‌نویسد: «ایده آتارکی آن است که تولید اقتصادی باید تا آنجا که ممکن است به جغرافیای دولت- ملت محدود باشد. ایده آتارکی در تقابل کامل با تئوری تجارت آزاد قرار دارد». بله! در حقیقت آتارکی، تفکری است که در آن درهای مرز و بوم یک کشور بسته میشود و تمام نیازهای یک ملت باید در درون مرزهای آن پاسخ داده شود. شیوه‌ای که به علت محدودیت‌های منابع، کشور را به سمت تنگنا و فقر و محدودیت‌ها پیش خواهد برد. در سال‌های مختلف، کشورها و حکومت‌های گوناگونی آتارکی را در سیاست‌های خود اعمال کرده‌اند و اثرات نسبتا مشابهی به دنبال داشته است؛ کشورهایی مثل چین (در سال‌های 1961-1958) و بلوک شوروی. حتی در سال‌های اخیر سایه این تفکر را در کره‌شمالی هم مشاهده می‌کنیم. بنابراین نگارنده این سطور، در فهم مفهوم آتارکی با نویسنده یادداشت «توهم آتارکی» هم‌نظر است. البته ناگفته نماند که اگر چه آتارکی در «تقابل کامل» با تجارت آزاد قرار دارد اما تنها ایده متفاوت با تجارت آزاد نیست. یعنی لازم نیست کسی که مخالف آتارکی است، حتما موافق «تجارت آزاد» باشد. همان‌قدر که آتارکی به فقر می‌انجامد، تجارت آزاد نیز حاصلی جز توسعه‌نیافتگی ندارد. * نه آتارکی، نه تجارت آزاد! اما چرا تجارت آزاد، به فقر و توسعه‌نیافتگی می‌انجامد؟! پاسخ روشن است. چون هیچ‌گاه تولیدکننده‌ها در کشورهای غیرپیشرفته، امکان رقابت با غول‌های تولیدی کشورهای توسعه‌‌یافته را ندارند. بنابراین تجارت آزاد که اسم رمز باز گذاشتن درهای اقتصاد به روی این غول‌هاست، مانند باز کردن در قفس آهو به روی شیرهای گرسنه است. خیلی زود، تولیدی‌های بزرگ خارجی، تولیدکننده داخلی را می‌بلعند و نابود می‌کنند، کارگران را بیکار می‌کنند و رشد اقتصادی را از کشور خودی می‌ربایند. بنابراین نه آتارکی می‌تواند به پیشرفت کشور کمک کند و نه تجارت آزاد. در این میان، راه سومی نیز وجود دارد که «اقتصاد مقاومتی» سعی دارد آن مسیر را به روی اقتصاد ایران بگشاید. سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی با هدف تأمین رشد پویا و بهبود شاخص‌های مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله در 29 بهمن 1392 برای نخستین‌بار توسط رهبر معظم انقلاب تشریح شد. این سند خواستار تحقق اقتصادی متکی به دانش و فناوری، عدالت‌بنیان، درون‌زا و برون‌گرا، پویا و پیشرو بود؛ الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام. * درون‌زا و برون‌گرا تاکید بر ۲ ویژگی درون‌زایی و برون‌گرایی در اقتصاد مقاومتی، خود سند تضاد این سیاست‌ها با آتارکی است ولی نگارنده یادداشت «توهم آتارکی» که نمی‌خواهد ببیند غیر از «آتارکی» و «تجارت آزاد»، راه سومی نیز وجود دارد، این بخش از اقتصاد مقاومتی را سانسور می‌کند. اقتصاد مقاومتی، آتارکی نیست چون «برون‌گراست» و تجارت آزاد نیست، چون «درون‌زا»ست. در ادامه، بندهایی از سند اقتصاد مقاومتی که صراحتا تاکید بر تجارت دارند را بررسی می‌کنیم. در بند 10 این سند، بر «گسترش خدمات تجارت خارجی و ترانزیت و زیرساخت‌های مورد نیاز» و «استفاده از ساز‌و‌کار مبادلات تهاتری برای تسهیل مبادلات در صورت نیاز» تاکید شده است که این دو، به وضوح بر فراهم آوردن زیرساخت‌های مطمئن جهت ارتباط تجاری با خارج از کشور تاکید دارند. همچنین در بند یازدهم این سیاست‌ها که به توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و بویژه اقتصادی کشور مربوط است، بر «تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج» تاکید شده است که هیچ ربطی به آتارکی ندارد! در بند دوازدهم نیز «توسعه پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان بویژه همسایگان» آمده است. بنابراین واضح است که اقتصاد مقاومتی هیچ ربطی به آتارکی، خودبسندگی و انزوای اقتصادی ندارد و «مغالطه این‌همانی اقتصاد مقاومتی با آتارکی» تنها از ذهنی بر می‌آید که جز «تجارت آزاد»، همه چیز را آتارکی می‌داند و چنین ذهنی، حتما از یافته‌های روز دانش اقتصاد ناآگاه است و باید آثار نوبلیست‌هایی مانند استیگلیتز و هاجون چانگ را به دقت بخواند تا از پیله «تجارت آزاد»ی که به دور خود پیچیده، خارج شود. * عقلانیت تجاری رهبر انقلاب که اخیرا فرمان منع واردات لوازم خانگی را صادر کردند، همان فردی هستند که چندی پیش در نخستین دیدار دولت جدید، تجارت خارجی را خیلی مهم خواندند و بر تجارت با همه کشورهای دنیا- جز یکی دو کشور- تاکید کردند. منتها مساله این است که عقلانیت در تجارت باید مراعات شود. آنهایی که بر «تجارت آزاد» و نفی هر گونه حمایت از تولیدات داخلی تاکید می‌کنند باید پاسخ دهند که اگر موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای برداشته شود، تولید داخلی ما در کدام بخش توان رقابت با کالای خارجی را دارد؟! آیا کل اقتصاد ما فرو نخواهد پاشید؟! اساسا کدام کشور پیشرفتهای، در مسیر رشد اقتصادی بدون حمایت از تولید داخلی، توانسته پیش برود؟! آیا پیروی از ایده تجارت آزاد در همه بخش‌های اقتصادی «عقلانیت تجاری» است؟! حتماً نیست! بنابراین به نظر می‌رسد «مغالطه این همانی اقتصاد مقاومتی و آتارکی»، فرار به جلوی حامیان «تجارت آزاد» از پاسخگویی درباره «غیرعقلانی» بودن ایده‌شان باشد! * کارشناس ارشد اقتصاد
سایر اخبار این روزنامه
