دیپلماسی انفعالی در برجام، به نفع کیست؟

علی بیگدلی استاد دانشگاه شرایط به‌گونه‌ای حساس است که با یک حجم وسیعی از ترافیک دیپلماتیک در سطح منطقه و بین‌المللی مواجه هستیم. بعد از اینکه انریکه مورا به ایران آمد و احتمالا براساس نقل‌‌قول خبرگزاری‌های خارجی به دعوت آقای باقری‌کنی بوده است، ولی از نتایج مشخص نیست، الا اینکه ایران قول داده تا دو هفته آینده با مقامات اروپایی در بروکسل ملاقات کند. از طرف دیگر رابرت مالی به عربستان و امارات رفت که با‌اهمیت بود. جوزپ بورل به واشنگتن سفر کرد و وزیر‌خارجه اسرائیل به آمریکا رفت تا با وزیر‌خارجه آمریکا گفت‌وگو کند. همچنین ملاقات بلینکن با وزیر‌خارجه عربستان و اظهار ناخشنودی وزارت‌خارجه روسیه از تاخیر ایران در مذاکرات برجام و حتی پیامی که مستقیما وزارت‌خارجه فرانسه به ایران داده و مسائل دیگر، نشان می‌دهد که حجم ترافیک دیپلماسی دارد زیاد می‌شود و ایران شاید تحت‌فشارهایی قرار ‌گیرد. موضوع پیچیده است و ایران کوشش می‌کند با یک نوع دیپلماسی، به این وضعیت ادامه دهد. اظهارنظر آقای اسلامی در برنامه زنده تلویزیون که گفت ما به 120 کیلو اورانیوم غنی‌سازی دست پیدا کردیم یک اظهارنظر رسمی بود و این قضیه باعث شد که اروپایی‌ها و آمریکا به تلاطم بیفتند. اگر مقاومت بیشتری کنیم، در آینده نزدیک از طرف آژانس بین‌المللی اتمی احتمالا شورای حکام قطعنامه‌ای علیه ما وارد عمل خواهد شد. از طرف دیگر یکی از مهم‌ترین دلایلی که ایران به مذاکره اطمینان ندارد این است که هنوز دنبال احیای برجام 2016 است، درحالی که این برجام به سختی قابل احیا نیست. از جهت تاریخی هم این ادعا ثابت می‌کند که عمر برجام تا سال 2025 بوده است، بنابراین الان که سال 2021 است از نظر زمانی چیزی باقی نمانده که اروپا و آمریکا بخواهند برجام قدیمی را احیا کنند. ایران نیز از این بابت دچار تردید است که با برجام دیگری با یک شرایط و قید زمانی دیگری که آقای بایدن گفته که ممکن است تا 2050 ادامه پیدا کند، مواجه شود. نکته دوم  از عدم حضور ایران در مذاکرات برجام به این دلیل است که نمی‌خواهد تن به مسائل دیگری از جمله مسائل منطقه‌ای و... دهد و به همین دلیل یک مقدار با تاخیر و تأنی قدم برمی‌دارد تا اروپا و مخصوصا آمریکا و اسرائیل را در یک حالت بلاتکلیفی قرار دهد تا با دست پر پشت میز مذاکره بنشیند. البته راهی جز مذاکره کردن آن‌هم مذاکره با کاهش سطح انتظارات وجود ندارد. طرفین باید درک کنیم که شرایط، شرایط نامطلوبی است و در اطرافمان درگیری‌های تا حدودی نظامی داریم؛ هم از طرف جنوب که اسرائیلی‌ها هر روز نفوذ بیشتری در خلیج‌فارس پیدا می‌کنند و هم مشکلات‌مان در منطقه قفقاز و همچنین مشکلاتمان در عراق و افغانستان، بنابراین باید به سرعت و به‌زودی وارد مذاکرات شویم، منتها این ورود با ورود سال 2015 تفاوت می‌کند. امیدواریم که براساس اظهارنظر سخنگوی وزارت خارجه، مذاکرات حداقل تا دو هفته دیگر در بروکسل شروع شود. نکته دیگر اینکه، ایران در جلسه وین اصرار داشت که مذاکره مستقیم با آمریکا نمی‌کند! ما باید از یک استراتژی قدرتمند بهره‌مند شویم چراکه آمریکا برجام را برهم زده است. بنابراین اگر بخواهیم با همان شیوه‌های قدیمی وارد مذاکره شویم نتیجه دلخواه حاصل نمی‌شود. فراموش نکنیم که جنگ آذربایجان و ارمنستان تله‌ای بود که برای ایران مهیا کردند. بنابراین باید با یک دیپلماسی خردمندانه‌ای وارد مذاکره شویم و سطح انتظارات‌مان را محاسبه‌گرایانه بیان کنیم و بدانیم که موقعیت ژئوپلیتیکی ما بسیار حساس است و هر روز با بحران‌های جدیدی از درگیری، هم در افغانستان، هم در عراق و مخصوصا در منطقه قفقاز و خلیج‌فارس روبه‌رو هستیم.