روزنامه ابتکار
1400/07/25
خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی و امنیتی که بر باد می‌رود ایران روی بمب ساعتی فرونشست زمین
شهر‌های تهران، اصفهان، اراک، قزوین، فارس، شیراز، کرمان و بسیاری از بنا‌های تاریخی همچون نقش رستم، تخت جمشید، سی و سه پل و پل خواجو و ... در خطر جدی نابودی بر اثر فرونشست زمین قرار دارند و این بحران می‌تواند در نخستین مرحله تبعات امنیتی با خود به همراه داشته باشد.به گزارش اقتصاد ۲۴، فرونشست زمین و ایجاد فروچاله‌های خطرناک، یکی از مصائب بزرگ جهان امروز است که متاسفانه در ایران کمتر به آن توجه میشود. فرونشست زمین در شهر‌های بزرگ همچون تهران می‌تواند برج‌ها را خم کند و مترو را از دسترس خارج کرده و خطوط انتقال نفت و گاز و آب را بشکند و متاسفانه اخبار مربوط به این بحران حالا به یک موضوع عادی تبدیل شده است و انگار تا فاجعه نرسد قرار نیست کسی چندان به آن توجه کند.
اگر حالا که این سطر‌ها را می‌خوانید شما نیز یکی از کسانی هستید که پرداختن به مسئله فرونشست زمین در ایران را مسئله‌ای حاشیه‌ای می‌دانید، نیم نگاهی به این خبر‌ها بیاندازید:
«زمین در دشت اراک پنج متر فرونشست»، «یکی از ۶۲ باغ پرحاشیه در نیاوران تهران فرونشست کرد»، «تخت جمشید و نقش رستم به دلیل فرونشست زمین در معرض نابودی هستند»، «ریزش قبر‌ها در سمنان بر اثر فرونشست زمین»، «تهران در سال بیش از نیم متر فرو می‌رود» و ... این مصائب حاصل از فرونشست زمین تنها بخش بسیار کوچکی از اخبار ناگواری است که در سال‌های اخیر بار‌ها منتشر شده اند. اما مصائب بزرگ تری در پی است که می‌تواند در ابتدا بحران امنیتی جدی در کشور ایجاد کند و درنهایت ایران را به نابودی از نظر زیست محیطی برساند.
بحرانی که دیر فهمیده شد
هر چند با تاخیر، اما به نظر می‌رسد در نهایت وضعیت فرونشست زمین در ایران بالاخره آن قدر درک شد که از حدود دو سال پیش مطالعه و بررسی میزان فرونشست زمین در ایران، که گزارش‌های نگران کننده‌ای درباره ابعاد آن منتشر شده بود، به سازمان نقشه‌برداری کشور سپرده شد. برابر نتایج پژوهشی که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد؛ پدیده فرونشست زمین در ایران به ۹۰ برابر اندازه جهانی رسیده است.
فرونشست زمین به زبان ساده
فرونشست زمین یکی از پدیده‌های خطرناک در جهان است که به‌دلیل خشکسالی و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی به وجود می‌آید. بنا به تعریف یونسکو، فرونشست عبارت است از فرورریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته میشود. این تعریف پدیده‌هایی همچون زمین لغزش‌ها را به دلیل اینکه حرکت آنها دارای بردار افقی قابل توجهی است و همچنین نشست در خاک‌های دستی، که دارای مکانیزم متفاوتی می‌باشد شامل نمی‌شود. عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می‌شوند: از جمله انحلال، آب شدگی یخ‌ها و تراکم نهشته‌ها، حرکت آرام زمین و خروج گدازه و یا عملیات انسانی نظیر معدن کاری یا برداشت آب زیرزمینی و نفت.
فرونشست زمین یکی از پدیده‌های خطرناک در جهان است که ایجاد آن به‌دلیل خشکسالی و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی به وجود می‌آید. فرونشست را کارشناسان به «بمب ساعتی بی‌صدا» تشبیه شده که علاوه بر ایجاد گودال‌های بزرگ، می‌تواند موجب تخریب سازه‌ها شود و مقاومت آنها را در برابر زلزله کاهش دهد. فرونشست زمین را «خطرناک‌ترین مخاطره طبیعی» می‌دانند، زیرا قابل مشاهده نیست و زمانی متوجه این رخداد می‌شویم که دچار آن شده‌ایم.
۳۰ استان کشور در خطر جدی بحران فرونشست
موسسه تحقیقاتی «اینتل‌لب» که گروه بین‌المللی مشاوره است، در آغاز سال ۲۰۲۱ با انتشار چند تصویر ماهواره‌ای، وضعیت فرونشست زمین در اطراف تهران را بمب ساعتی بی‌صدا توصیف کرده و آن را تهدیدی برای ۱۳ میلیون نفر جمعیت ساکن در این مناطق دانست. این گزارش با اشاره به استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی، از تداوم ۲۵ سانتیمتر فرونشست سالانه زمین در برخی از مناطق تهران خبر می‌دهد.
این وضعیت، اما مختص به شهر تهران نیست، وضعیت در کرمان و شیراز و اراک و خوزستان حتی از این بدتر است و حالا خبر‌های رسیده حکایت از آن دارد که وضعیت در اصفهان نیز به مرحله بحرانی رسیده است.
نتایج مطالعات اخیر محققان مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرشازی نشان می‌دهد، از ۳۱ استان، ۱۸ استان کشور در زون با خطر بالا فرونشست زمین قرار دارند و استان‌های «تهران»، «خراسان رضوی»، «اصفهان»، «البرز»، «کرمان» و «قم» هرکدام با جمعیتی بالای یک میلیون نفر در ردیف استان‌های با ریسک جمعیتی بالای در معرض خطر فرونشست زمین رتبه‌بندی شدند.
بحران امنیتی پیامد فرسایش خاک و فرونشست زمین
مطالعات مربوط به فرونشست زمین در تهران از ۲۰۰۳ آغاز شد و در سال‌های اخیر برخی نهاد‌ها نیز درباره این پدیده هشدار دادند و ارقام بالاتری را نیز اعلام کردند. خرداد سال جاری، «علیرضا شهیدی» رئیس سازمان زمین‌شناسی خبر داده «فرونشست زمین در تهران تا ۳۶ سانتیمتر در سال مشاهده شده است.» در تهران آمار‌ها حاکی از افت سالانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب زیرزمینی است. کاهش آب‌های زیرزمینی و هشدار درباره تبعات آن در حالی ادامه دارد که به گفته مقام‌های وزارت جهاد کشاورزی، کاهش شدید بارندگی موجب ورود ایران به مرحله خطرناک خشکسالی شده است.
شهیدی همچنین گفت که فرونشست باعث ایجاد بحران‌های امنیتی برای کشور خواهد شد و از جمله منجر از تشدید مهاجرت‌های منطقه‌ای و مرگ گیاهان و جانوران به عنوان پیامد‌های اولیه این موضوع نام برد.
رئیس سازمان زمین‌شناسی نیز برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی (آبخوان‌ها) را که باعث فرونشست زمین و در نتیجه از بین رفتن این حفره‌ها و سفره‌ها شده است عامل اصلی این بحران خواند. به گفته این مقام مسئول، درحالی که جز استان گیلان همه ۳۰ استان کشور با موضوع فرونشست دست به گریبان هستند، تنها در استان اصفهان مسولان برای مقابله با این بحران به فکر هستند.
تخت جمشید پس از ۲۵۰۰ سال به فغان آمد
احداث چاه‌های عمیق و برداشت آب‌های زیرزمینی در حریم «نقش رستم» و «تخت جشید» حالا این آثار باستانی چندین هزار ساله را در معرض نابودی قرار داده است. به‌دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در نقش رستم شکاف‌های متعددی به‌وجود آمده و خطر فرونشست بیشتر از همیشه این آثار تاریخی را به شکل جدی تهدید می‌کند. ادامه برداشت از آب‌های زیرزمینی و بی توجهی به وضعیت شکاف‌ها به طور جدی نقش رستم را با خطر نابودی مواجه می‌کند.
استان فارس در سال‌های اخیر با خشکسالی‌های پیاپی روبه‌رو بوده است. یکی از عواقب کم‌آبی و خشکسالی، شکافتن دل زمین برای برداشت آب‌های زیرزمینی است و در این شرایط، پدیده فرونشست زمین به‌وجود می‌آید. پدیده‌ای که به بحرانی جدی در فارس تبدیل شده است.
از سال ۱۳۹۰ شکاف‌هایی در اطراف محوطه باستانی تخت جمشید و همچنین مجموعه نقش رستم مشاهده شد. بسیاری از ترک‌های نقش رستم همچنان وجود دارند و هر از گاهی نیز تشدید می‌شوند. نشست و فرونشست در نقش رستم هر روز بیشتر میشود و گاهی اوقات پهنای آن از ۱ تا ۶ متر است.
از سوی دیگر اعضای شورای فنی تخت جمشید معتقدند هیچ‌گونه مجوزی نباید برای حفر چاه و برداشت آب‌های زیرزمینی صادر شود و اگرچه حفر هرگونه چاه نیازمند دریافت مجوز ازسوی میراث فرهنگی است، اما حدود چهار سال است که صدور تمام مجوز‌ها به استانداری و جهاد کشاورزی واگذار شده و اداره کل میراث و گردشگری استان نیز در مقابل این خلاف سکوت کرده است.
اراک تا کجا فرو می‌رود؟
مسئله فرونشست زمین حالا تقریبا بیشتر ایران را تهدید می‌کند. زمین در دشت اراک پنج متر فرونشست کرده است. به گفته محمود قدبیگی، معاون حفاظت بهره برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی، به علت برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، یک فرونشست با عمق پنج متر در دشت اراک رخ داده است. این فرونشست در اراضی روستای هزاوه (در شمال غرب اراک) اتفاق افتاده و موجب ایجاد شکاف در زمین و کج‌شدن تیر‌های انتقال برق شده است. قدبیگی این حادثه را به دلیل نزدیکی به تاسیسات نفتی و خطوط انتقال آب نگران‌کننده خوانده است. این مقام مسئول به خبرگزاری ایرنا گفته بود که فرونشست زمین همچنین در دو روستای واقع در شرق اراک از جمله موجب ایجاد ترک در دیوار واحد‌های مسکونی شده است.
فاصله دشت قزوین تا نابودی یک نشست دیگر
«طاهره پرهیزگاری»، مشاور استاندار قزوین، از وقوع فاجعه زیست‌محیطی در دشت قزوین خبر داده بود. او گفته بود: «در جهان از فرونشست چهار میلی‌متری به عنوان بحران یاد می‌کنند، ولی در دشت قزوین ۲۰ سانتیمتر فرونشست زمین را شاهد هستیم که باید عنوان کرد که از بحران عبور کرده‌ایم و این یک فاجعه است.» به گزارش ایسنا، مشاور استاندار قزوین در امور زیست‌محیطی نیز با اشاره به این که «دشت قزوین تنها دشت پهناور و همرفت کشور است»، گفت بود که: «قزوین ظرفیت توسعه در بخش کشاورزی را ندارد و باید به دنبال اشتغالی به غیر از کشاورزی بود.» او توضیح داد که «در حال حاضر چاه‌های مجاز به صورت غیرمجاز مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند و اگر چاهی را از کشاورز می‌گیریم باید شغل جایگزین برای او داشته باشیم که در حال حاضر این تدبیر وجود ندارد.»
اصفهان از فرودگاه تا سی و سه پل در قلب فاجعه فرونشست
هشدار‌ها نسبت به خشکی آبخوان اصفهان سال هاست که مطرح شده و ناشنیده مانده؛ آبخوان یا سفره آب زیرزمینی، لایه مملو از آب است که در لایحه‌های تحکیم‌نیافته زیر زمین قرار می‌گیرد و خالی شدن آن بر اساس برداشت بی‌رویه به وسیله چاه و جایگزین نشدن آن با آب باعث سستی زمین و فرونشست میشود.
مدیر دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان نیز اخیرا گفته است که «این استان بالاترین میزان فرونشست را دارد و از ۳۵ دشت استان، ۲۷ دشت ممنوعه یا ممنوعه بحرانی هستند.»
تهران و بمب ساعتی فرونشست زیر شهر سیزده میلیونی
آن گاه که موسسه تحقیقاتی «اینتل لب» اعلام می‌کند که فرونشست زمین در تهران به ۲۵ سانتیمتر رسیده، یعنی این عدد در یک دهه اخیر و به‌صورت تدریجی شکل گرفته و هر سال ۲.۵ سانتی متر زمین به‌صورت نامحسوس نشست کرده و به شکل انحنا در می‌آید. زمین منحنی شده برای تاسیساتی همچون خطوط راه‌آهن و لوله‌های نفت که یک خط صاف را دنبال می‌کنند، بزرگ‌ترین تهدید به شمار می‌رود. از سوی دیگر اگر ساختمان و برج بلند در این مناطق باشد، پی ساختمان‌ها دچار نشست و سستی می‌شوند و در اسکلت ساختمان‌ها شکاف به وجود خواهد آورد و با یک زلزله ضعیف ساختمان‌ها به راحتی فرو می‌ریزند.
محمد درویش، فعال و پژوهشگر محیط زیست، نیز در همین باره گفته بود که: «اتحادیه اروپا اعلام کرده اگر سرزمینی سالانه چهار میلیمتر فرونشست داشته باشد باید کمیته‌ای برای حل این بحران ایجاد شود، این درحالی است که در ایران فرونشست سالانه ۵۴ میلیمتر است، اما مسئولان عملا هیچ واکنشی از خود نشان نمی‌دهند.»
این در حالی است که پژوهشگران اعلام کرده‌اند که «در پایتخت میزان فرونشست زمین سالانه ۳۶ سانتی متر است. بر اساس این برآوردها، شهر تهران در یک دهه گذشته دو متر فرورفته است.»
خطر بیخ گوش راه آهن تهران و فرودگاه امام خمینی
فرونشست زمین در تهران از مناطق کشاورزی شروع شده و حالا رفته رفته به سمت مناطق شهری در حرکت است و نرخ فرونشست در نقاطی از دشت تهران ۲۵ سانتی متر است. بخش‌هایی از دشت ورامین و خطوط ریلی آن به همراه بستر فرودگاه امام از جمله نقاطی هستند که فرونشست زمین در آن می‌تواند خطر تهدید زیرساخت‌های حمل‌و نقلی را به دنبال داشته باشد و در فرودگاه امام به ویژه به خطر افتادن امنیت پرواز‌هاپژوهش‌ها در ایران تاکید دارد مناطقی از ملارد، شهریار و ورامین محل اصلی فرونشست هستند.
سایر اخبار این روزنامه
آیا حریم محوطه تاریخی آرامگاه کوروش تهدید خواهد شد؟
چاه ضرغامی برای پاسارگاد
محمد یوسفی آرامش
مجلس یازدهم و قول‌های فراموش شده!
تهران و ریاض به توافق می‌رسند؟
گفت‌وگوهای ایران- عربستان دوستانه اما با اختلاف نظر
ماجرای شفاف نبودن دارایی مسئولان چیست؟
جنجال محرمانگی
خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی و امنیتی که بر باد می‌رود
ایران روی بمب ساعتی فرونشست زمین
«ابتکار» سناریوهای پیش روی بازارهای اقتصادی در آینده را بررسی کرد
خطر ابرتورم بیخ گوش اقتصاد ایران
سیف به ۱۰، عراقچی به ۸ و آقاخانی به ۱۳ سال حبس محکوم شدند
حبس ارزی
رئیس جمهوری در ستاد ملی مقابله با کرونا:
سردار باقری:
ایران و پاکستان برای برگزاری رزمایش مشترک دریایی توافق کردند
تذکر رئیس دیوان عدالت اداری به سازمان تامین اجتماعی و برخی دستگاه‌های اجرایی
بازخوانی حادثه طیونه بیروت
شلیک به سوی صلح
انصارالله:
تعیین فرمانده جدید ائتلاف اثبات شکست ریاض است
در چهاردهمین هفته پیاپی
تظاهرات گسترده فرانسوی‌ها علیه سیاست‌های «ماکرون» آغاز شد
