اردوغان و محاسبات خطرناک

صادق ملکی تحلیلگر مسائل بین‌الملل         اگر آنکارا ابعاد بازی چند لایه و پیچیده در خاورمیانه را درک نکند، در این منطقه بحرانی، ترکیه در میان قربانیان، در صف مقدم  تجزیه‌ای دیگر خواهد بود. یک دهه پیش به هنگامی که طرح خاورمیانه بزرگ و بعدها جدید مطرح شد، اردوغان داوطلب مدیریت آن شد‌. در همان هنگام به او تذکر داده شده که ترکیه خود محور اصلی خاورمیانه جدید در فرآیند تجزیه است. گویا امروز تحولات قفقاز و پیوند راهبردی میان آنکارا و باکو، اردوغان را دچار توهمی کرده است که ترک‌های جوان در اواخر عمر عثمانی دچار آن شدند. نتیجه این اشتباه تاریخی به شکست و صدها هزار جنازه‌های یخ‌ زده در کوه‌های قامیشلو منجر شد و در نهایت به اضمحلال عثمانی انجامید. اظهارات و مواضع اتخاذی اردوغان پس از تحولات یک ساله قفقاز‌جنوبی نشان از آن دارد که رئیس‌جمهوری ترکیه نه تنها خود را درگیر رویای یک ملت، دو کشور(جمهوری‌آذربایجان و ترکیه) کرده، بلکه پا فراتر از آن نهاده و به این سوی ارس چشم دوخته است. چشمی که کوری و رویایی که غرق شدن، نتیجه محتوم آن خواهد بود. اردوغان شیفته تاریخ به جای تاریخ دور، به تاریخ نزدیک دقت و توجه کند که ایران ماند و عثمانی رفت. ما امروز به تکرار این بازی مایل نیستیم، اما اگر بازی جدی شود، برای ملتی که مبتکر شطرنج است یک حرکت در نقطه آخر می‌تواند به ماتی بیانجامد که باز ایران بماند و ترکیه برود. اردوغان و از همه مهم‌تر دلسوزان ترکیه بدانند که ما به‌عنوان ایران راضی به این امر نیستیم و تا مجبور بدان نشویم، تن به آن نخواهیم داد. اردوغان نه ترکیه را و نه ایران را نمی‌شناسد. این مرد گرجی نمی‌داند که در احساس هویت مشترک و شهروندی، آذربایجان و آذری‌های ایران از جنس کردها و علویان ترکیه نبوده و نیستند. نه تنها آذربایجان ایران از جنس دیگری است، بلکه آذربایجان موسس ایران نوین است. ایران یعنی آذربایجان و آذربایجان یعنی ایران. کیست که نداند علت اصلی ورود ترکیه به جنگ داخلی سوریه، ترس از استقلال‌خواهی کردهای آناتولی است که خواب را از چشم حاکمان چانکایا ربوده است. اردوغان باید چشم‌هایش را باز کند و با نگاهی به درون خویش، بیشتر به بحران هویتی که ترکیه دچار آن است، بپردازد. جنگ‌ها به یکباره آغاز نمی‌شوند. آنانی که سناریوی جنگی تدوین می‌کنند با صبر و حوصله مقدمات آن را فراهم می‌کنند و پس از سربازگیری و بسترسازی، با بهانه‌ای بر طبل جنگ می‌نوازند. ترکیه و به‌طور مشخص اردوغان نباید وارد و بازیچه دامی شود که تاثیرات آن بر کل منطقه ویرانگر باشد. آنکارا بهتر از همه می‌داند که بازی جهانی ایران اگر در توافقی به آغاز روندی جدید میان تهران و واشنگتن بینجامد، آن روز دیگر از نعمت و فرصت‌های تحریم ایران محروم است و با ایرانی مواجه خواهد بود که در بسیاری از ظرفیت‌ها یک سر وگردن از ترکیه بالاتر است. ایران سخت‌تر از این روزها را به‌خود دیده و این ایام نیز خواهد گذشت، باشد که ترکیه رسم همسایگی را به نکویی پاس دارد.