روزنامه خراسان

احیاگر سفالینه‌های هزارساله

در سده‌های سوم تا پنجم (هجری قمری) همزمان با حکومت سامانیان و سپس سلجوقیان در ایران، نیشابور به عنوان مهم‌ترین مرکز هنری جهان شرق شناخته شد. سفالینه‌های هزارساله نیشابور که هم اکنون در بیش از 33 موزه و گالری معروف داخل و خارج کشور نگهداری می‌شود، از همان زمان به یادگار مانده‌اند. بعضی از این سفالینه‌ها علاوه بر داخل کشورمان، در موزه خصوصی لندن، کانادا، نیویورک، سانفرانسیسکو، لوور پاریس و... دیده می‌شوند. «مرجان موحد» احیا کننده پرکار و خلاق این آثار است. او با تحصیل در رشته گرافیک و با الهام از کاشی کاری‌های فیروزه‌ای هزار ساله شهر زادگاهش نیشابور، این نقش‌های سنتی و فراموش شده را دوباره احیا می‌کند و با تلفیق سنت و صنعت طرحی نو در می‌اندازد. موحد و شوهرش از سال 82  فعالیت در این زمینه و طراحی روی کاشی و سرامیک را آغاز کرده‌اند. این هنرمند کاشی کار معتقد است که می‌توان با تلفیق هنر سنتی و اصیل ایرانی با هنر مدرن و امروزی، گذشته باشکوه خود را حفظ کرد. در پرونده امروز زندگی سلام با او درباره این هنر و اهدافش، گفت‌و‌گو کردیم.
از کودکی عاشق نقاشی بودم
موحد متولد 1360 در نیشابور است. او از کودکی علاقه زیادی به نقاشی داشته و استعدادش هم خیلی زود کشف شده است. خودش در این‌باره می‌گوید: «زمانی که به این رشته علاقه‌مند شدم، فعالیت‌های هنری این حوزه تا حدی که اکنون هست گسترده نبود. من با شرکت در دوره‌هایی که در خانه ملک برگزار می‌شد، آموزش دیدم». او در توضیح ارزش آثار سفال نیشابور می‌گوید: «ظهور اسلام زمینه را برای ابتکارات نو در هنر سفالگری فراهم کرد. هنرمندان در این دوره، شیوه‌های هنری گذشته را با سنت‌های محلی و آیین نو در هم آمیختند و آثاری ارزشمند خلق کردند. اهمیت سفالگری نیشابور با کاوش‌های باستان‌شناسان موزه متروپولیتن در سال‌های 1315  تا 1318 و سپس مرکز باستان‌شناسی ایران در سال 1343 در این منطقه پدیدار شد. این کاوش‌ها نمونه‌های ارزنده‌ای از ظروف سفالینه دارای نوشته‌هایی به رنگ قهوه‌ای تیره روی زمینه سفید و شیری همراه با لعاب شفاف و تزیینات و نوشته‌هایی به خط کوفی تزیینی را دربرمی گیرد که به نام سفال نیشابور معروف شده است».
مسحور گرافیک زیبای سفالینه‌های قدیمی شدم
این آثار در دو دسته کتیبه‌دار و نقش‌دار دسته‌بندی می‌شوند. موحد در این باره می‌گوید: «تمام طرح‌های این آثار از جمله حیوانات، لباس، عبارات و... مفهوم خاصی دارند که به‌صورت دوار دور بشقاب چرخیده‌اند و داستانی را برای مخاطب نقل می‌کنند.» اما چیزی که این آثار را منحصر به فرد می‌کند، کتیبه‌هایی است که روی ظروف سفالی نیشابور نوشته شده، شامل احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، جملات قصار حضرت علی(ع) و روایاتی از بزرگان علم وادب که در دوره قبل از اسلام و اوایل دوره اسلامی می‌زیسته‌اند. موحد می‌گوید: «من به شخصه مسحور گرافیک زیبای این آثار شدم؛ جملاتی که در کتیبه کوفی با پرنده‌ها و ماهی که نماد رزق و روزی هستند، تزیین شده اند. به عنوان مثال کلمه برکت که به وفور در این آثار کتابت شده ، در اثری که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود به زبان عربی به دور بشقاب چرخیده: «برکت و خوشحالی و نعمت و تندرستی و خوشی». یا در ظرفی که برای خوردن خوراک کاربرد دارد، نوشته شده «بخور آن چه دارد، نوش جان» یا در بشقابی که از بار معنوی و عارفانه این نوشته‌ها سرشار است و تحبی (به معنای دوست داشتن فراوان خداوند) هشت بار به دور ظرف چرخیده و در مجموعه خصوصی لندن نگهداری می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «آن چه در معماری اسلامی می‌بینیم چرخش نقوش و گره‌ها دور یک نقطه واحد است که خدا و یکتایی را به ذهن متبادر می‌کند. چنان که در گنبد‌ها نقوش از یک نقطه واحد شروع می شود و به دور محور می‌چرخد و یکتاپرستی و اندیشه‌های مذهبی را القا می‌کند.»
از یک کارگاه کوچک در خانه‌مان شروع کردیم
«تقریبا از 18 سال پیش با کمک همسرم یک کارگاه کوچک سفالگری در منزل راه انداختیم. بعد از آن تصمیم گرفتیم تا عکس معروف‌ترین سفالینه‌ها را از طریق سایت موزه‌های خارجی تهیه و دوباره طراحی‌شان کنیم». موحد ادامه می‌دهد: «بعد از تولید آن‌ها در اندازه سفالینه اصلی و قدیمی، اطلاعات مربوط به زمان و مکان کشف سفالینه و کلمات قصاری را که روی آن نوشته بود، به سه زبان انگلیسی، عربی و فارسی بازنویسی می‌کردیم. هدف‌مان این بود که بعد از این کار، سفالینه مدنظر شناسنامه‌دار شود و مخاطب‌مان در کنار لذت بردن از زیبایی و نقش و نگار سفالینه، با هویت آن که جزئی از میراث فرهنگی کشورمان بود، آشنا ‌شود».


احیای بعضی آثار یک سال زمان می‌برد
در خیابان‌های بعضی از شهرهای کشورمان از جمله مشهد، کار‌های حجمی و نقاشی‌های مفهومی این هنرمند کاشی کار، چشم هر بیننده‌ای را به خود مشغول می‌کند. آثار زیادی که یکی از آن‌ها مجسمه «میراث ماندگار» است. او درباره این اثر می‌گوید: «این طرح سفال نیشابور است و احیایش یک سال زمان برد. احیای بعضی آثار، یک سال زمان می‌برد. برای این مورد، ما سعی داشتیم کار به شیوه‌ای نو انجام شود و اسب را به صورت برجسته و بیرون‌زده از بشقاب طراحی کردیم. این اثر چند روز مانده به عید به خانه هنرمندان معرفی و سپس توسط شهرداری مشهد خریداری و در خیابان نصب شد. الان هم مشغول ساخت بشقاب‌های نیشابور در ابعاد بزرگ هستیم که بناست به صورت نمادین در نمای ساختمان دانشگاه ادبیات نیشابور استفاده شود.»
هنگام احیا در نقش و ‌رنگ دست نمی‌بریم
موحد درباره مراحل کارش هم می‌گوید: «ما طرح‌های سفالینه‌ نیشابور را تولید می‌کنیم و تاکنون به شش کشور از جمله استرالیا، اندونزی، کانادا و... صادر کرده‌ایم. سه بار برای کشور چین ارسال محصول داشتیم که نشان‌دهنده اقبال گسترده آن‌هاست. البته این را هم بگویم که هنگام احیا، در نقش و ‌رنگ دست نمی‌بریم و تمام تلاش‌مان این است که اثری شبیه نمونه اصلی تولید کنیم».
به زنان سرپرست خانوار
رایگان آموزش می‌دهم
این هنرمند سختکوش در پاسخ به سوالی که درباره کارآفرینی برای زنان سرپرست خانوار مطرح می کنم، می‌گوید: «در یک نمایشگاه بعد از استقبالی که از فروش آثار شد، تصمیم گرفتم به عنوان پشتیبان بعضی از زنان جامعه‌ام در حد توان خودم فعالیت کنم. به این ترتیب فراخوان همکاری به افرادی دادیم که دستی در هنر داشتند و بعد از گذراندن دوره رایگان، آموزش مواد اولیه و طرح‌هایی را که بازار می‌طلبید، در اختیارشان قرار دادم تا کارشان را در منزل شروع کنند». او ادامه می‌دهد: «دورکاری بانوان به رغم محدودیت‌های ناشی از کرونا، باعث شد این پاندمی آسیب زیادی به کسب و کار ما وارد نکند و به این صورت علاوه بر درآمدی که کسب می‌کنند، مجالی برای شکوفایی هنرشان ایجاد شده است».
هدفم احیای 2 هزار طرح متنوع سفال
نیشابور است
این هنرمند درباره اهدافش در این مسیر هم می‌گوید: «در رشته من، مسیر کار با مواد اولیه (متریال) بدون محدودیت و متنوع است. اگر چشمه ذوقتان بجوشد، می‌توانید طرحی نو خلق کنید و مطابق آن چه در سر دارید، مواد اولیه را روی سرامیک نقش بدهید. البته راه زیادی برای رسیدن به جایگاه مدنظرم در پیش دارم. سفال نیشابور دو هزارطرح متنوع دارد که برای احیای آن ها اقدام کردیم. همچنین مدتی است برای ساخت زیورآلات سرامیکی روی مواد اولیه سبک و قابل اجرا در حال آزمون و خطا هستیم». او در پاسخ به سوالی که درباره اقبال مخاطبان به این هنر می کنم، می‌گوید: «ما این آثار را در نمای چند طلافروشی، بانک و... به کار بردیم که مورد توجه و استقبال مردم قرار گرفته است. در شهر هم مردم استقبال زیادی برای تماشای این آثار کرده‌اند. البته این روزها فعالیت ما هم مثل تمام کارآفرینی‌ها با کمبود بودجه و دشواری‌هایی همراه شده اما کارگاه ما را علاقه وافرمان تاکنون برپا نگه داشته است».
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
وزیر کار:یارانه ثروتمندان به تدریج حذف می‌شود (شهروند) اتمام حجت هسته‌ای تهران (جوان)فرصت‌هاي ترامپيزم (اعتماد) با دورزدن قانون مجلس به اروپا برای تحریم‌ها پاداش ندهید! (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
دانش آموزانی لبریز از خشم و اضطراب! دهخدای خراسان سفر از اول آذر فقط برای واکسن زده‌ها صریح و بی پرده اصلاح طلبان با رئیسی احیاگر سفالینه‌های هزارساله ماجرای سرقت های خونبار خودرو در بزرگراه! مرثیه بی تفاوتی !   شادی مردم زیر چرخ اختلاف «دی» وشهرداری قبض های نجومی تر برق، در راه شوک اسکوچیچ به طارمی طرفدار نقش های منفی و بدرود کاریکاتوریست چیره دست ! احمد مسعود کجاست؟ دنبال کار در آن سوی مرز 200 کیلومتر تعقیب آب کارون از گتوند تا اهواز جنجال آموزش چندهمسری!