روزنامه شرق
1400/09/09
فرونشست دشت شهریار و تبعات زمین‌شناختی آن
فرونشست دشت شهریار و تبعات زمین‌شناختی آن مهدی زارع برداشت درازمدت آب زیرزمینی و کشاورزی سنتی در دو دهه اخیر پیرو رخداد تغییرات اقلیم و خشک‌سالی موجب فرونشست در استان تهران به‌ویژه دشت غرب استان شده است. پاپی و همکاران از دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران با پایش و اندازه‌گیری فرونشست زمین، ارتباط آن را با تغییرات سطح آب‌های زیرزمینی در غرب استان تهران نشان داده‌اند. آنها میزان افت 0.5 تا 1.5 متری سطح آب در شش سال آغازین دهه 90 شمسی در آبخوان را وابسته به رخداد فرونشست و برداشت آب‌های زیرزمینی در منطقه دانستند. فرماندار شهریار نیمه مرداد 1400 گفت آبرسانی به شهرستان‌های غرب و به‌ویژه شهریار از طریق آب‌های سطحی صورت می‌گیرد و شهرهای شهریار اندیشه و باغستان و وحیدیه در این زمینه در اولویت هستند. تفکیک آب شرب و کشاورزی در شهرستان‌های غرب استان تهران یکی از ضروریات و مطالبات شهروندان این منطقه است. تأمین آب کشاورزی مورد نیاز اراضی شهرستان شهریار هم امروزه با مشکل انجام میشود. بیشترین میزان فرونشست به‌طور‌عمده به موضوع استحصال آب زیرزمینی برای آب شرب، به کشاورزی مربوط است. با خالی‌شدن آب موجود در لایه آبدار و جابه‌جایی آب و کاهش میزان آب، فشار و تعادل بین لایه‌ها به هم می‌خورد. به دلیل بر‌هم‌خوردن تعادل بین فشار و وزن لایه‌های فوقانی، بر اثر نیروی وزن، لایه آبدار فشرده شده و سطح ایستابی افت می‌کند. کاهش میزان استخراج آب از سفره‌های آب زیرزمینی باعث تعدیل در فرونشست منطقه میشود. عمده مصرف چاه‌ها در منطقه مربوط به فعالیت‌های کشاورزی است. تغییر در الگوی آبیاری باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی از الگوی سنتی به الگوی مدرن مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی می‌تواند باعث کاهش میزان آب مصرفی شده و نتیجه آن کاهش استخراج آب از چاه‌هاست. جلوگیری از حفر چاه‌های جدید در منطقه مانع از افزایش برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی میشود و این دو عامل باعث میشود که روند کاهشی سطح ایستابی کند شود. تهران در یک فروافتادگی در جبهه کوهی مملو از مواد آبرفتی ناشی از برخاستن رشته‌کوه البرز قرار گرفته است. این فروافتادگی منطقه دامنه‌ای را تشکیل می‌دهد و بین چین‌های شمال، حوضه مرکزی و رود شور در جنوب و جنوب غربی قرار دارد. زمین زیر آبرفت که گمان می‌رود از صخره‌های سازند کرج تشکیل شده است، تنها در چند محل در شرق، یعنی تپه‌های لتیان و مرز شمالی کوه سه‌پایه رخ می‌نماید. ضخامت این آبرفت در برخی از نقاط دشت تهران بیش از یک کیلومتر برآورد شده است. آبرفت‌های تهران ابتدا در دهه 30 شمسی (در سال 1334) توسط یک زمین‌شناس آلمانی سازمان آب تهران به نام «هوبرت ریبن» مورد مطالعه قرار گرفت. این آبرفت‌ها به سمت جنوب ریزدانه‌تر و برای کشاورزی مطلوب‌تر میشود.موقعیت شهریار و زمین‌های کشاورزی‌اش در جایی است که بالاترین کیفیت برای کشاورزی و باغداری را در ناحیه داشته است. سطح آب زیرزمینی تا دهه 50 شمسی در ژرفای از دو تا 60 متر بوده است. در 50 سال اخیر عمق آب در بیشتر نقاط دشت شهریار به کمتر از 250 و گاه 300 متر ژرفا رفته است. تغییر اقلیم و افزایش قابل‌توجه تقاضای آب، با تخلیه شدید مخازن آب زیرزمینی در آبخوان شهریار در غرب همراه شده است. به‌منظور تأمین نیاز آبی و حفاظت از آب‌های زیرزمینی، شناخت دقیق ویژگی‌های زمین‌شناختی و آب‌شناختی آبخوان باید انجام شود. جریان‌های جانبی آب‌های زیرزمینی، نفوذ مستقیم بارندگی، نفوذ بستر نهر، برگشت آبیاری و مازاد آب شرب و صنعتی، از عوامل تغذیه آبخوان هستند. خروجی‌های زیرسطحی، چاه‌های پمپاژ خانگی و صنعتی و کشاورزی عوامل مهم تخلیه آبخوان شهریار هستند. بیلان آبی در سامانه آبخوان حدود 25 میلیون مترمکعب کسری دارد. وجود گسل‌های فعال ازجمله گسله شمال تهران در شمال دشت شهریار، امتداد گسل پردیسان و بخشی از گسل رباط کریم به دشت شهریار می‌رسند. تغییرات شدید در آب زیرزمینی در این دشت بر گسل‌های نام‌برده اثر گذاشته است. میزان اثر این پدیده بر تحریک زلزله‌ها در جنوب غرب تهران اکنون در‌حال بررسی است. توجه کنیم که تغییرات شدید در محیط دشت شهریار تبعاتی دارد که قسمت کم آن تاکنون مشخص شده و به باور نگارنده بخش‌های مهم‌تر و مخرب‌تری دارد که در سال‌های بعد آنها را خواهیم دید. بهتر است از هم‌اکنون برای مواجهه منطقی با تبعات بیشتر بعدی آماده شویم.
سایر اخبار این روزنامه
دستاورد دیپلماتیک یا احیای توافق پیشین؟
تهديد وزیر به احضار
مجلس یازدهم پژواک جامعه نیست
گفت‌وگویی با آمریکا نداریم
موسی‌پور رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی شد
راه‌حل رهایی فلسطین از نگاه هاشمی‌رفسنجانی
برنابئوگردی و منقلب‌نشدن نماینده مجلس
رجعت به دوره پیشاصنعتی
شاهد رشد روزافزون آمار طلاق در ایران هستیم
رهبران طالبان کجا به مدرسه رفته‌اند
فضای مه‌آلود مذاکرات وین
فرونشست دشت شهریار و تبعات زمین‌شناختی آن
بازي مركب(۱)؛ از تهران تا وين!
ماراتن عزل و نصب مدیران در بخش کشاورزی
